FİLOZOF-ŞAİR EBÜ’L ALÂ EL-MAARRÎ’NİN DÜŞÜNCE DÜNYAMIZDAKİ YERİ

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 88 - 119, 27.06.2025

Mehmet Karakuş

https://doi.org/10.31834/ortadoguvegoc.1648848

Öz

İslam medeniyeti uzun yıllar ve çabalar sonucunda teşekkül etmiş büyük bir kültür hazinesine sahiptir. Bu medeniyetin teşekkülünde yer almış değerlerimizden biri de büyük bir ahlakçı ve modern çağların aydın bir müjdeleyicisi olarak tanımlanan Meşhur Arap filozof ve şairi Ebü’l-Alâ el-Maarrî’dir (ö. 449/1057). Felsefi görüşlerini şiirle ifade ettiğinden, şairlerin filozofu ya da filozofların şairi denilen Maarrî, hemen her konuda görüşlerine rastlanılan ve farklı bakış açısıyla düşüncelerini ortaya koyan bir düşünürdür.
Zekâsı ve hafızasının kuvveti ile tanınan Maarrî’nin yaşadığı dönemde toplumda ahlaki çöküntü, ekonomik dengesizlik ve dini konularda tereddütler yaygındır. Maarrî, yaşadığı dönemin çalkantılı ve çelişkili ortamında, züht hayatını benimseyerek dünya nimetlerine sırtını dönmüş ve insanları da bu yönde teşvik etmeye çalışmıştır. Şiirlerinde din, felsefe ve ahlak sorunlarını işlemiş, ahlaki prensiplere uygun yaşamıyla örnek bir şahsiyet olmuştur.
Görüşleriyle hem çağdaşlarına hitap eden hem de çağını aşan bir ahlak filozofu olan Maarrî, yaşadığı çağdaki siyasi istikrarsızlık, idare ile olan ilişkilerinin olumsuzluğu ve topluma yönelttiği görüş ve tenkitler sebebiyle İslam dünyasında yeterince tanınmamıştır. İşte bu çalışma, Ortadoğu’nun yeterince tanıtılamamış bir ismi olan “filozof şair” Maarrî’nin kim olduğu ve düşünce dünyamızda nasıl bir yere sahip olduğu sorusuna tatmin edici cevaplar vermeyi, kendi karanlık dünyasından aydınlıklar saçmaya çalışan bir düşünürü tanıtmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Düşüncesi , Şair-Filozof , Maarrî , Akıl , Eleştiri.

Kaynakça

• Abdurrahman, Â. (1964). Daru’s-Selam fi Hayati Ebi’l-Alâ. Bağdat: Vizaretü’l-İrşad.
• Abdurrahman, Â. (1965). Ebü’l-Alâ el-Maarrî. Kahire: el-Müessese el-Mısriyye el-Âmme.
• Aytaç, B. (Güz 2001). Ebû’l-Alâ El-Ma’arrî ’nin El-Luzûmiyyât’ında Kadın. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, I(3), 13-18.
• Bakır, S. (2013). Ebu’l-‘Alâ’ el-Ma‘arrî’nin Şiirlerinde Ölüm Teması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Bozkurt, N. (2017). Abbâsîler (750-1258). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Dağir, Y. E. (derleyen). (1944). 350 Masdar fî Diraseti Ebi’l-Alâ el-Maarrî. Beyrut: Matabi’i Sâdır Reyhanî.
• Demirkent, I. (2003). Maarretünnu‘man, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 27. İstanbul: TDV Yayınları.
• el-Alaylî, A. (1995). el-Maarrî Zâlike’l-Mechûl. Beyrut: Dâru’l Cedid.
• el-Alevî, H. (1990). el-Müntehab mine’l-Lüzûmiyyât Nakdu’d-Devle ve’d-Din ve’n-Nâs (1. Baskı). Dımeşk: Merkez el-Ebhâs ve’d-Dirâsât el-İştirâkiyye fi’l-Âlem el-Arabî.
• el-Atrûz, A. Z. M. (2019). Abkariyyetu Ebi’l Alâ el-Maarrî fî Felsefe el-Tezâdi-Zahiretü’l-Ene Nemuzecen, Mecelle el-Luğa el-Arabiyye ve Âdâbiha 7/ 1. (111-150.) Cüveyliye.
• el-Hamevî, Y. (1993). Mu’cemu’l-Udeba İrşadü’l Erîb ila Marifeti’l Edîb. tah: İhsan Abbas. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamî.
• el-Kıftî, C. A. (1986). İnbâhur-Ruvât ala Enbahi’n-Nuhât. (tahkik: Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim). Beyrut: Dâru’l-Fikr el-Arabî-Kahire: Müessesetü Kütüb es-Sekâfiyye.
• el-Ma’arrî, Ebu’l-Alâ. (2017). el-Lüzûmiyyât. çev. Musa Cârullah Bigiyef, Sadeleştiren ve Yayına Hazırlayan: Nevzat H.Yanık-Ali Utku. İstanbul: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• el-Maarrî, Ebu’l-Alâ. (2017). Gufran Risalesi. çev. Nevzat H. Yanık-Selami Bakırcı. Ankara: TDK Yay.
• el-Maarrî, Ebü’l-Alâ. (tsz). el-Lüzûmiyyât. (tah: Emin Abdulaziz Hancî). Kahire: Mektebetü’l- Hancî.
• es-Saalibî, Ebu Mansur. (1944). Tetimmetü’l-Yetim. Tarifu’l- Kudama bi Ebi’l-Ala el-Maarrî içinde. (İşraf: Taha Hüseyin). Kahire: Daru’l-Kütüb el-Mısriyye.
• Fahreddin, R. (2014). Ebu’l-Alâ el-Ma’arrî. Sadeleştirenler ve Yayına Hazırlayanlar: İbrahim Kunt-Hasan Harmancı. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Ferrûh, Ö. (1960). Ebu’l-Ala el-Maarri-eş-Şairu’l-Hakîm (1. Basım). Beyrut: Menşurat Dare’ş-Şark el-Cedid.
• Ferrûh, Ö. (1994). Hakîmu’l-Maarre. Beyrut: Matbaatü’l Keşşaf.
• Ferşûh, M. E. (1996). Mevsuatu Abakiretü İslam. Beyrut: Daru’l-Fikrü’l-Arabî, Göçemen, Y. (2019). Ebû Temmâm Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• Gündüzöz, S. (2016 ). Filozof Şair Ebü’l-Alâ El-Maarrî’nin ‘Es-Sâhil Ve’ş-Şâhic ‘Adlı Fablına Dair Bir Değerlendirme. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi (KİİFAD), (II). 9-14.
• Halîfât, S. (1994). Ebü'l-Ala el-Maarrî. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10. Cilt. İstanbul: TDV Yayınları.
• Henari, A. K. (2001). Masadiru Sakafeti Ebi’l Alâ el-Maarrî. Kahire; Daru’s-Sakafiyyeti li’n-Neşr.
• Hüseyin, T. (1963). Tecdid Zikra Ebi’l Alâ. (6. Baskı). Kahire: Daru’l-Maarif.
• İbn Hallikân, Ş. A. (1990). Vefeyâtu’l-Ayân ve Enbâu Abnai’z-Zaman. (tahkik: İhsan Abbas). Beyrut: Dâr Sadır.
• İbnü’l-Adîm, K. Ö. (1944). Kitabu’l-İnsaf ve’t-Taharrî fî Defi’z-Zulmi ve’t-Tecerrî an Ebi’l-Alâ el-Maarrî. Tarifu’l- Kudama bi Ebi’l-Ala el-Maarrî içinde. (İşraf: Taha Hüseyin). Kahire: Daru’l-Kütüb el-Mısriyye.
• Kanlıdere, A. (2006). Mûsâ Cârullah. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 31. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kırkız, M. (2011). Şair Ebu’l-Alâ El-Ma’arri, Hayatı, Eserleri ve Edebi Anlayışı. Elazığ: Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16(1). 157-175.
• Leaman, O. (2010). İslam Estetiğine Giriş. çev. Nuh Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları.
• Meğâmiz, Z. (1927-1928). Maarrî (Ebü’l-Alâ). İctihad, 23/241-262.
• Nevzad, A. (1330/1912). Ebü’l-Alâ el-Maarrî. Sebilürreşad Dergisi, Cilt 1-8, Sayı 3/185-20/202.
• Nûreddin, N. Y. (tsz). eş-Şuarâu’s-Selâse Ebu’t-Tayyib el-Mütenebbî-Ebü’l Alâ el-Maarrî-Eş-Şerif er-Radî. Beyrut: Dâru’l İnsâf.
• Nursî, S. (2014b). Lem’alar. İstanbul: Şahdamar Yayınları.
• Nursî, S.(2014a). Sözler. İstanbul: Şahdamar Yayınları.
• Safedî, S. H. (2000). el-Vâfî bi’l-Vefayât. (tah: Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa). I-XXIX. Beyrut: Dâr İhyau’t-Turasi’l-Arabî.
• Sıbtu İbni’l Cevzi, Ş. (1944). Mirâtü’z-Zaman fî Tevârîhi’l Âyân. Tarifu’l- Kudama bi Ebi’l-Ala el-Maarrî içinde. (İşraf: Taha Hüseyin). Kahire: Daru’l-Kütüb el-Mısriyye.
• Şalak, A. (1981). Ebü’l-Alâ el-Maarrî ve’d-Dabâbiyyetu’l-Muşrika. Beyrut: el-Mu’essese el-Câmi‘iyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.
• Şayyâ, M. Ş. (2009). Fi’l Edebi’l Felsefî. Beyrut: el-Müessesetü el-Camiîyyetü li’d-Dirâsât ve’n-Neşr.
• Şükrî, A. (tsz.). el-Maarri: Hel Kane Sabikan li Asrihi? Ebu’l Ala el-Maarri-Hayatuhu ve Sîruhu. Beyrut: el-Mektebetü’l-Hadîse.
• Tammâra, M. H. (2006). Ebu’l-‘Âlâ el-Ma‘arrî. Çev. Abdüllatîf Nevzâd. Sadeleştirenler: Musa Yıldız, Nurettin Ceviz. Ankara: Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, (22).
• Turgut, A. K. ve Çınar, F. N. (2019/2). Ebu’l-Alâ El-Maarrî ve Risâletü’l-Gufrân’ı Çerçevesinde Bazı Felsefî Görüşleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (43). 24-40. Uçar, A. (2019). Risâletü’l-Gufrân ve İlâhî Komedya Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Yurtman, A. S. (2010). Peygamberliğe Reddiye: Ebulalel Maarri Divanından Seçmeler. Ankara: Bilim ve Ütopya Kitaplığı Yayınları. Zeydan, C. (2013). Tarihu Âdabi’l-Lüğati’l-Arabiyye. Kahire: Müessesetü Hindavi.