Sovyet İşgali ve Sürekli Özgürlük: Afganistan’da Süpergüç Müdahalelerinin Uluslararası Sisteme Etkileri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Jeopolitik İnceleme

Yıl 2011, Cilt: 2 Sayı: 2, 57 - 96, 14.07.2016

Ahmet K. Han

Öz

Afganistan’a ilişkin analizler genellikle bu ülkenin önemini kendiliğinden bir veri olarak kabul etmekte veya konunun jeopolitik, jeostratejik yönüyle ilgilenmemeyi tercih etmektedirler. Bu çalışma adeta bir önkabul haline gelmiş olan Afganistan’ın önemini jeopolitik çerçevede incelemek ve bu biçimde Afganistan’ın uluslararası sistem üzerinde geçmişte ve bugün oynadığı rolü anlamlandırmaya çalışmaktadır. Bunu yaparken ülkeye yapılan iki süpergüç müdahalesini, SSCB’nin Afganistan’ı işgali (1979) ile 11 Eylül olayı sonrası ABD ve NATO’nun Afganistan’a müdahalesi (2001), merkeze alarak bu her iki müdahaleyi uluslararası ortamın koşulları, aktörlerin öncelikleri, bölgesel tepkiler ve müdahalelerin uluslararası sistem üzerindeki etkileri açısından incelemektedir. Afganistan’ın jeopolitik konumunun tahlili açısından söz konusu inceleme ve karşılaştırma Afganistan’ın coğrafyasının, siyasal kültürünün, demografisinin kimi unsurlarını ön plana çıkararak yapılmaktadır. Ancak çalışma ne bu iki müdahalenin eksiksiz bir tarihsel anlatısı olmak iddiasındadır, ne de temelde Afganistan’ın siyasal, ve kültürel yapısının tüm yönlerini tartışmaya açmayı hedeflemektedir. Çalışma bu haliyle jeopolitik kavramını merkezine alarak analiz etmekte, karşılaştırmalı bir jeopolitik tahlil çerçevesinde motivasyonları ve uluslararası sistemde yarattıkları etkiler çerçevesinde iki müdahaleyi karşılaştırmak suretiyle siyasal gerçekçi kuram çerçevesinde bir jeopolitik tahlil örneği vermeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda jeopolitik yönteme ilişkin bölümün baştan bir kuramsal çerçeve olarak tartışmaya açılmadan öncelikle SSCB’nin Afganistan’a müdahalesinin ele alınması tercihinin nedeni jeopolitik tahlile ilşkin kuramsal çerçeve çizilirken konunun bir arka plan sahibi kılınması yöntemiyle soyut kavramların uygulamadaki anlamlarının daha anlaşılır kılınmasıdır. ABD müdahalesine ilişkin bölüm bu bölümün arkasına alınarak söz konusu soyut kavramsallaştırmaların ve jeopolitik analiz yönteminin çerçevesinin, yine vaka üzerinden, tam olarak ortaya koyulmasına, böylelikle kullanılan kavramların ve önerilen çerçevenin serimlenmesine çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Afganistan, ABD, SSCB, NATO, ISAF, Sürekli Özgürlük Opearsyonu

The Soviet Invasion and Enduring Freedom: A Comparative Geopolitical Analysis of Superpower Interventions in Afghanistan and Their Impact on the International System

Öz

Analyses on Afghanistan often assume the importance of this country as given or prefer not
to deal with the geopolitical, geostrategic aspect of the issue. This study aims at analyzing
this widely-accepted importance of Afghanistan within a geopolitical framework and by
doing so understanding Afghanistan’s role and impact on the international system in the
past and today. It analyzes the two superpower interventions to the country, the Soviet
invasion (1979) and September 11 and US and NATO intervention (2001) and examines
both of these interventions regarding the international context, the priorities of the actors,
regional responses and the impact of the interventions on the international system. To understand
Afghanistan’s geopolitical location, this article takes into account factors such as the country’s geography, political culture and demography. However, this is neither a full historical account of these two interventions nor it aims to discuss all aspects of Afghanistan’s political and cultural structure. This study takes the concept of geo- politics at its center and through a comparative geopolitical analysis it compares the motivations and the political impact of the interventions on the international system within a political realist framework. In the paper firstly Soviet Union’s intervention to Afghanistan is discussed before a theoretical discussion on geopolitics is made. The aim behind this is to give a background first where concepts could be understood much clearly when put into practice. Later the part on US intervention follows aim- ing again at presenting the conceptualization and framework of geopolitical analysis through the case study

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, USA, Soviet Union, NATO, ISAF, Opera, Jeopolitik, Jeostrateji, Uluslararası Sistem