Bir İddianın Analizi: Afrikalı Lawrence

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 1, 47 - 70, 30.01.2021

Esra Altun

https://doi.org/10.47932/ortetut.794806

Cited By: 1

Öz

I. Dünya Savaşı’nda Doğu Afrika’da; Habeşistan ve Somali’de her iki blok karşılıklı olarak istihbarat, propaganda ve askerî kazanım alanlarını genişletme gayesini
savaş boyunca sürdürmeye çalışmıştı. İngiltere’nin casusluk girişimleri ile ilgili efsanevi fısıltılara bir yenisini daha ekleyen ise Habeşistan ve Somali ile bağıntılı bir
iddiaydı. İddiaya göre Habeşistan Hükümdarı Lij Iyasu’nun 1916 yılında bir darbe sonucunda devrilmesi bir İngiliz planıydı. Plan T. E. Lawrence ile ilişkilendirildi. İddialar
bunu Lawrence’ın organize ettiği yönündeydi. Buna göre Harar’da gerçekleşen olayda Habeş Hükümdarı Lij Iyasu’ya İslam’ı seçtiğinin kanıtı olduğunu simgeleyen
bir sarık verilmişti ve sarığı veren kişi Lawrence idi. Fakat Lawrence’ın savaşın herhangi bir döneminde Harar’a geldiğine dair kesin bir kanıt yoktur. İddianın gerçekliği
probleminden bağımsız olarak Harar’a Lawrence adında bir binbaşının giriş yaptığı kesindir. Burada, iddianın karmaşık yapısını anlamak için Habeşistan’da yaşanan gelişmeleri
de dikkatli takip etmek gerekmektedir. Çalışmada Katar dijital arşivinde yer alan İngiliz resmî yazışmaları, Durham Üniversitesi arşivi Sir Reginald Wingate dosyaları,
iddiayı inceleyen Türkçe ve yabancı dillerdeki ulaşılan telif-tetkik eserler ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi kayıtlarından elde edilen belgeler kullanılarak iddianın
detaylı bir analizi sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Habeşistan, Lawrence, Lij Iyasu, 1916 Hükümet Darbesi

Teşekkür

Bu çalışma aynı yazara ait “I. Dünya Savaşı Yıllarında Habeşistan ve Habeşistan’a Yönelik Türk-Alman Faaliyetleri” (Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ağustos, 2020, Kütahya) başlıklı Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir.

تحليل ادعاء: لورانس الإفريقي

Öz

حاولت كلتا الكتلتين في الحبشة والصومال في شرق إفريقيا خلال الحرب العالمية الأولى، مواصلة
غايتهما في توسيع مجالات الاستخبارات والدعاية والمكاسب العسكرية بينهما بشكل متبادل طوال
الحرب. أضافت بريطانيا إلى مبادراتها التجسسية التي توصف بالهمسات الأسطورية ادعاء جديدا
يتعلق بالحبشة والصومال. ووفق الادعاء فإن الإطاحة بحاكم الحبشة ليج أياسو في العام 1916 عن
طريق انقلاب كانت خطة بريطانية. وارتبطت الخطة بشخص يدعى ت. أ. لورانس. الادعاء كان يشير
إلى أن لورانس هو من نفذ الخطة. وبناء على ذلك، تم إعطاء عمامة إلى الحاكم الحبشي ليج أياسو
كرمزية إلى أنه اعتنق الإسلام، ولورانس هو من أعطاه هذه العمامة، وذلك في الحادثة التي جرت
في منطقة هرر. لكن لا يوجد دليل قاطع على أن لورانس جاء إلى هرر في أي وقت أثناء الحرب.
بغض النظر عن حقيقة صحة الادعاء، من المؤكد أن ضابطاً برتبة )رائد( اسمه لورانس دخل هرر.
من الضروري هنا متابعة التطورات في الحبشة بعناية من أجل فهم الطبيعة المعقدة للادعاء. هذه
الدراسة تقدم تحليلا مفصلا حول الادعاء باستخدام المراسلات الرسمية البريطانية في الأرشيف الرقمي
لقطر، وملفات السير ريجينالد وينجيت في أرشيف جامعة درم، والأعمال التي تم تأليفها ونشرها في
مجال تحليل هذا الادعاء باللغات التركية والأجنبية، والوثائق والتسجيلات التي تم الحصول عليها من
الأرشيف العثماني في رئاسة الوزراء.

Anahtar Kelimeler

الحرب العالمية الأولى, الحبشة, لورانس, ليج أياسو, انقلاب الحكومة عام 19

An Analysis of a Claim: African Lawrence

Öz

In East Africa in World War I, in Abyssinia and Somalia, both blocs mutually sought to expand their areas of intelligence, propaganda and military gain
throughout the war. Adding yet another to the mythical whispers of Britain’s spying attempts was a claim linked to Abyssinia and Somalia. Allegedly, the overthrow of the
ruler of Abyssinia, Lij Iyasu, in a coup in 1916 was a British plan. The plan was associated with T. E. Lawrence. The claim was that Lawrence organized it. According to
this, in the incident that took place in Harar, the Abyssinian ruler Lij Iyasu was given a turban symbolizing that he had chosen Islam, and the person who gave the turban was
Lawrence. But there is no conclusive evidence that Lawrence came to Harar at any time during the war. Regardless of the problem of the truth of the claim, it is certain
that a major named Lawrence entered Harar. Here, in order to understand the complex structure of the claim, it is necessary to follow the developments in Abyssinia carefully.
In the study, a detailed analysis of the claim is presented using the British official correspondence in the digital archive of Quatar, the Durham University archive’s
Sir Reginald Wingate files, the copyright-study works obtained in Turkish and foreign languages that have examined the claim, and the documents obtained from the records
of the Ottoman Archive.

Anahtar Kelimeler

World War I, Abyssinia, Lawrence, Lij Iyasu, 1916 Coup d’Etat

Kaynakça

• Abebe, Berhanou, Le coup d’Etat du 26 Septembre 1916 ou le dénouement d’une decennie de crise Annales d’Ethiopie (Vol. 17, 2001)
• Adejumobi, Saheed A. The History of Ethiopia. (London: Greenwood Press)
• Akalın, Durmuş. Rusya'nın Kızıldeniz Siyaseti ve Cibuti'de Sömürgecilik Faaliyetleri, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (OTAM), (No. 39 2016)
• Ali, Abdu Muhammed. Etiyopya-Türkiye İlişkileri: Karşılıklı Şüphe ve Anlaşmazlıktan Karşılıklı Anlayış ve İşbirliğine (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara, 2012)
• Beachey, Ray. The Warrior Mullah The Horn Aflame 1892-1920. (London: Bellew Publishing, 1990)
• Bukhari, Syed Abdur Razack. Military Aspects of Internal Security in the Anglo-Egyptian Sudan 1898-1920 with Special Reference to the Northern Sudan, (Unpublished Degre of Master of Philosphy, Royal Holloway Collage, London, 1972)
• Caplan, Andrew. British Policy Towards Ethiopia 1909 to 1919.(Yayımlanmamış Doktora Tezi, University of London, January, 1971)
• Eshete, Aleme. “A Page in the History of Posts and Telegraphs in Ethiopia: 1899-1903 Part I” Journal of Ethiopian Studies (Vol. 13, no. No. 2 )
• Hassen, Ibsa Ahmed, ve Seyfettin Erşahin. İhtidanın Bedeli: Etiyopya Kralı Iyasu Öreneği 1913-1916 Journal of History Culture and Art Research (Vol. 7, no. No. 1 Mart 2018)
• Henze, Paul B. Layers of Time, A History Ethiopia. (NewYork: Palgrave, 2000)
• Howe, Irying. T. E. Lawrence: The Problem of Heroism. (The Hudson Review Sonbahar 1962, Vol. 15, No. 3) Irons, Roy, Churchill and the Mad Mullah of Somaliland Betrayal and Redemption 1899-1921 (Pen-Sword Books, 2013)
• Kakwenzaire, P. K. Sayyid Muhammad Abdille Hassan, Lij Yasu and The World War I Politics: 1914-1916 Transafrican Journal of History (Vol. 14 1985)
• Karabekir, Kâzım İtalya-Habeş (Haz. Orhan Hülagü, Emre Yayınları, I. Baskı Haziran 2001)
• Lawrence, T. E. The Seven Pillars of Wisdom (Penguin Books, 2000)
• Lewis, I. M. A Modern History of Somalia. (Boulder-Lomdon: Westview Press, 1988)
• Marcus, Harold G. A History of Ethiopia. (Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, 1994)
• Marcus, Harold G. “The Embargo on Arms Sales to Ethiopia 1916-1930” The International Journal of African Historical Studies (Vol. 16, no. 2 1983)
• McKale, Donald. War by Revolution Germany and great Britain in the Middle East in the Era of World War I. (Kent, Ohio and London, England: The Kent State University Press, 1998)
• Omar, Mohamed Osman. Somalia Past and Present. (Mogadishu: Somali Publications, 2006)
• Omer, Ahmed Hassen. “The Coup d'Etat of September 26, 1916: Different Perceptions” Journal of Ethiopian Studies, (December 2013).
• Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğu'nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996). Polat, Ü. Gülsüm. Türk-Arap İlişkiler Eski eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken 1914-1923. (1.Basım İstanbul: Kronik Kitap, 2019).
• Samatar, Said S. Oral Poetry and Somali Nationalism The Case of Seyyid Muhammad Abdille Hasan. (London: Cambridge University Press, 1982).
• Schaefer, Charles. “The Politcs of Banking: The Bank of Abyssinia 1905-1931” The International Journal of african Historical studies (Vol. 25, No. 2 1992).
• Schneider, J. James. Guerilla Leader T. E. Lawrence and the Arab Revolt (Bantam Books, New York, First Edition, 2011).
• Smidt, Wolbert G. C. “Glossary of Terms and Events of the Lij Iyasu Period Controversial and Non-Controversial Facts and Interpretations” (The Life and Times of Lij Iyasu of Ethiopia: New Insights içinde, Berlin, 2014).
• Smidt, Wolbert G. C. “The Coronation of Nagus Mikael in Desse in May 1914: a photograph from the Nachlass Jensen and its historical bacground” Annales d'Ethiopie (Vol. XVII 2001).
• “The Foreign Politics of Lij Iyasu in 1915-1916 according to newly discovered government papers” (The Life and Times of Lij Iyasu of Ethiopia: New Insights içinde). Tepedelen, Kenan. “I. Dünya Savaşı'nın Unutulmuş Bir Cephesi Etyopya” Belleten( C. LXXI, S. 261 2007).
• T. E. Lawrence: Soldier, Writer, Legend, New Essays (Edited by Jeffrey Meyers, Palgrave Macmillian, New York, 1989).
• Turner, June. T. E. Lawrence. (American Imago, FALL 1991 The Perverse Strategy Vol. 48, No. 3).
• Yılmaz, Tuğrul Oğuzhan. Birinci Dünya Savaşı'nda Teşkilât-ı Mahsûsa'nın Doğu Afrika'daki Faaliyetleri (Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve Inkılâp Tarihi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul, 2020).
• Zewde, Bahru. A History of Modern Ethiopia 1855-1991. (Addis Ababa: Addis Ababa University Press, 2001).