Yahudilerin Devletleşme Sürecinde Dönüm Noktaları: Pogrom, Aliya ve Siyasi Siyonizm (1881-1903)

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 1, 119 - 142, 30.01.2021

Tuğba Köse

https://doi.org/10.47932/ortetut.827471

Cited By: 1

Öz

XIX. yüzyıl ulusal hareketlerin yaşandığı, milli devletlerin temelinin atıldığı ve coğrafyanın yeniden şekillendiği bir yüzyıldır. Bu dönemde birçok millet var
olma mücadelesini, ırk ve toprak merkezli ulus devlet kurma başarılarını diplomasi ya da toplumsal çatışmalara borçludur. Ulus devlet bağlamında yeni dünya düzeni
kurulurken Yahudiler de haritada yerini almak için mücadeleye girişen ve bunu diplomasi yoluyla başaran ender topluluklardan biri olmuştur. Yahudilerin topluluktan
devlete dönüşme aşamalarından pogrom, Aliya ve siyasi siyonizm önemli yapı taşlarındandır. Bu dönüm noktaları iç içe geçmiş zincirin halkasıdır ve birbirinden
bağımsız değildir. En büyük Yahudi nüfusunu barındıran Çarlık Rusya’da milliyetçilik hareketleri ve ekonomik krizlerin ateşlediği nefret sonucu düşman olarak görülen
Yahudiler üzerine şiddet yoğunlaşmıştır. Sistemli ve sürekli hâle gelen şiddet, baskı ve zulüm pogromlarının ilk büyük ölçekli olanı 1881-1884 yıllarında yaşanmıştır.
Pogromlar neticesinde yıllardır yaşadıkları coğrafyadan sürgün edilen Yahudiler tarihte ilk defa (1882-1903) toplu olarak göç Aliya ile çoğunluğu Çarlık Rusya ve
Doğu Avrupa’dan olmak üzere başta Amerika ardından Batılı ülkeler ve bir kısmı da Filistin’e göç etmiştir. XIX. yüzyılın siyasi ortamı ve toplumsal karmaşasında siyonizm
aracılığıyla önce geniş çaplı pogrom dalgası, ardından yaşanılan Aliya ile Yahudi zihinlerini Filistin’e yönlendirilebileceğini göstermiştir. Pogromlar ve Aliyalar
yaşanırken Yahudi liderlerinin kapalı kapılar ardında büyük bir ustalıkla idare ettiği diplomasi zinciri siyonizme XIX. yüzyılda yeni bir ivme katarak siyasi siyonizm
üzerinden her ne pahasına olursa olsun eski Filistin topaklarında bağımsız bir Yahudi Devleti kurma aşamasına geçilmiştir. Bu sebeple 1881-1903 yılları siyasi siyonizmin
teşkilatlanmasında önemli dönüm noktalarından pogrom ve Aliya süreçlerini engellemek yerine lehine kullanan liderler Filistin’de Yahudi nüfusunu oluşturarak kurulacak
devletin temeli atmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pogrom, Aliyah, Siyasi Siyonizm, Yahudiler, Filistin

Teşekkür

Bu çalışma 8-10 Kasım 2019 tarihlerinde İzmir’de gerçekleştirilen Üçüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı’ında özet olarak sözlü sunulan bildirinin gözden geçirilmiş ve geliştirilmiş halidir.

نقاط التحول في مراحل تأسيس اليهود للدولة: البوغروم والعليا والصهيونية السياسية (1881–1903)

Öz

القرن التاسع عشر هو القرن الذي شهد حركات قومية، وتم فيه وضع حجر الأساس للدول القومية
وأعيد فيه تشكيل المناطق الجغرافية. وتدين العديد من الدول في نضالها من أجل الوجود وفي نجاحاتها
بتأسيس دول وطنية على أساس العرق والأرض، إلى الدبلوماسية أو الصراعات المجتمعية. وفي الوقت
الذي شهد تأسيس نظام عالمي جديد في إطار الدول القومية، كان اليهود يخوضون نضالا من أجل
أخذ مكانهم على الخريطة، وكانوا أحد المجتمعات النادرة التي نجحت في ذلك من خلال الدبلوماسية.
وتعد البوغروم )المذبحة( والعليا )الهجرة إلى أرض الميعاد( والصهيونية السياسية من بين اللبنات
المهمة في مراحل تحوّل اليهود من مجتمع إلى دولة. نقاط التحول هذه، هي حلقات لسلسة متداخلة
مع بعضها البعض ولا تنفصل إحداها عن الأخرى. تسببت الكراهية الناتجة عن الحركات القومية
والأزمات الاقتصادية في روسيا القيصرية الدولة التي كانت تضم أكبر عدد من اليهود، في التركيز
على اليهود الذي أصبح ينظر إليهم على أنهم أعداء. وقعت أولى ممارسات العنف والقمع والظلم
1903 . وفي إطار هذه الممارسات، تم نفي اليهود - الممنهجة والمستمرة، في الفترة بين الأعوام 1882
من المناطق الجغرافية التي عاشوا فيها لسنوات. وللمرة الأولى يقوم اليهود بالهجرة الجماعية التي
1903 (. اليهود الذي كان غالبيتهم من روسيا القيصرية وأوروبا الشرقية، - تسمى عليا في الفترة ) 1881
هاجر قسم منهم في المقام الأول إلى أمريكا، ثم إلى الدول الغربية، وجزء منهم توجه إلى فلسطين.
المناخ السياسي والفوضى السياسية في القرن التاسع عشر تسببا بداية وبمساهمة من الصهيونية بتنظيم
برامج هجرة على نطاق واسع، تبعها هجرة عليا التي أظهرت أنه يمكن توجيه العقول اليهودية تجاه
فلسطين. وفي الوقت الذي كانت تجري فيه البوغروم والعليا، كانت سلسلة الدبلوماسية التي كان يديرها
زعماء اليهود تضيف للصهاينة تسارعا وزخما جديدا في القرن التاسع عشر. ومن خلال الصهيونية
السياسية بدأت مرحلة إقامة دولة يهودية مستقلة على الأراضي الفلسطينية القديمة مهما كان الثمن. لم
يقم الزعماء اليهود بمنع مراحل بوغروم وعليا التي كانت تعتبر من أهم نقاط التحول في بدء الصهاينة
1881 جراء الأسباب المذكورة، بل استخدموها لصالحهم ووضعوا - بتشكيل التجمعات في الفترة 1903
حجر الأساس للدولة التي سيتم إنشاؤها من خلال العمل على زيادة عدد السكان اليهود في فلسطين.

Anahtar Kelimeler

بوغروم, عليا, الصهيونية السياسية, اليهود, فلسطين

Among the Milestones of Jews in the Process of Statization: Pogrom, Aliyah and Political Zionism (1881-1903)

Öz

The nineteenth century was a century when nationalist movements were experienced, the foundations of national states were laid, and geography was
reshaped. In this period, many nations owed their struggle to survive and their success in establishing a nation-state based on race and land to diplomacy or social conflicts.
While the new world order was being set within the context of the nation-state, Jews constituted one of the communities that struggled to take their place in the map and
succeeded in this through diplomacy. Pogroms, Aliyahs and political Zionism are among crucial milestones in the Jews’ stages of transforming from a community into
a state. These milestones are circles of an intertwined chain and are not independent of each other. In Tsarist Russia, which comprises the largest Jewish population,
nationalism is focused on Jews, who are seen as enemies because of the hatred triggered by nationalist movements and economic crises. The first large scale pogrom
among violence, pressure and oppression pogroms, which became systematic and constant, was experienced between the years 1881-1884. The Jews who were exiled
from the geographical area that they had been living in for years as a consequence of pogroms, migrated collectively for the first time as the Aliyah (1882-1903). This was
mostly being from Tsarist Russia and Eastern Europe and foremost to America and other western countries and some to Palestine. In the political environment and social
chaos of the nineteenth century, this showed that Jewish minds could be oriented towards Palestine first with an extensive wave of pogroms and then the Aliyah could
be experienced through Zionism. While pogroms and Aliyahs were being experienced, the diplomacy chain that Jewish leaders managed with great craftsmanship gave a new
acceleration to Zionism in the nineteenth century and entered the phase of establishing a new, free Jewish state in old Palestine lands based on Zionism at all costs. Therefore,
the leaders who used the years 1881-1903 not against but in favor of pogroms and Aliyah processes, which are among crucial milestones in the organization of Political
Zionism, laid the foundation of the state to be established by forming the Jewish population in Palestine.

Anahtar Kelimeler

Pogrom, Aliyah, Political Zionism, jews, Palestine

Kaynakça

• BOA. DH. MKT. 1911/115.; BOA. Y.A.HUS. 251/178.; BOA. Y.A.HUS. 251/36.; BOA. Y.A.RES. 5/58. ; BOA. Y.MTV. 285/162.; BOA. Y.PRK.BŞK. 24/27.; BOA. Y.PRK.ML. 23/8.; BOA. Y.PRK.TKM. 38/51.
• Akdes, Nimet Kurat. Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917'ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Arad, Yitzhak. The Holocaust in the Soviet Union. ABD: University of Nebraska Press, 2009.
• Armaoğlu, Fahir. Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (1948-1988). 5. bs. İstanbul: Kronik Yayınları, 2019.
• Aronson, I. Michael. “Geographical and Socioeconomic Factors in the 1881 Anti-Jewish Pogroms in Russia.” The Russian Review 39. no. 1 (1980): 18-31.
• Ataöv, Türkkaya. “Filistin Sorununun Ardındaki Gerçek: İsrail'in Kuruluşuna Kadar.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 25, S.3 (1970): 29-66.
• Balı, Rıfat N.. Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Aliya: Bir Toplu Göçün Öyküsü (1946-1949). İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Bostancı, Işıl Işık. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Filistin Bölgesinin Demografik Yapısı.” Osmanlıdan Günümüze Filistin Sempozyumu. 28-29 Kasım 2013. Ankara: 2014. s.155-184.
• Buzpınar, Tufan. “ Filistin Meselesi’nin Ortaya Çıkışında İngiltere’nin Rolü.” Türkiye Günlüğü. S. 68 (Kış-2002): 17–23.
• Dubnow, Simon. History of the Jews in Russia and Poland II. Translated I. Friedlaender. Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1916.
• Edelman, Joseph. “The Centenary of Jewish Immigration to the United States: 1881-1981.” Judaism 32, no. 2 (Spring 1983): 215-229.
• El-Karadavi, Yusuf. Her Müslümanın Ortak Davası Filistin. 15. bs. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2018.
• Engin, Vahdettin. Pazarlık. 22. bs. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018.
• Engin, Vahdettin. Rumeli Demiryolları. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1993.
• Garaudy, Roger. İlahi Mesajlar Toprağı Filistin. 5. bs. Çeviren Cemal Aydın. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Garaudy, Roger. İsrail Sorunu Siyasi siyonizm. 2. bs. Çeviren Cemal Aydın. İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Goody, Jock. Tarih Hırsızlığı. 5. bs. çeviren Gül Çağalı Güven, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Göze, Ergun. Siyonizm’in ve İsrail’in Kurucusu Theodor Herzl’in Hatıraları ve Sultan Abdülhamit. 4. bs. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2017.
• Herzl, Theodor. Yahudi Devleti. Çeviren Yeşim Meriç, İstanbul: Milenyum Yayınları, 2018.
• Karaman, M. Lutfullah. “Tarihi Çarpıklıklar Işığında Filistin-İsrail Barış Sürecinin Temel Çıkmazı.” Osmanlıdan Günümüze Filistin Sempozyumu 28-29 Kasım 2013, Ankara 2014, 121-138.
• Kodaman, Bayram ve İpek, Nedim. “Yahudilerin Filistin’e Yerleştirilmeleri İle İlgili Olarak II. Abdülhamid’e 1879’da Sunulan Layiha.” Belleten LVII. S.219. (1993): 565-588.
• Kouts, Gideon. “the Word and its Meaning” bulunduğu yer “Zionism.” Encyclopaedıa Judaıca 21, ed. Fred Skolnik, Second Edition. Jerusalem: In Assocıatıon With Keter Publıshıng House Ltd., 1945.
• Köse, Tuğba. “Çarlık Rejimi Gölgesinde Rus Yahudileri: 1881-1882 Pogromları.” Filistin Araştırmaları Dergisi, no. 5 (Yaz 2019): s.33-58.
• Kutluay, Yaşar. Siyonizm ve Türkiye. İstanbul: 2005.
• Lapierre, Dominique ve Collins, Larry. Kudüs… Ey Kudüs. 8. bs. Çeviren Aydın Emeç. İstanbul: Kronik Yayınları, 2018.
• Louvish, Misha ve Skolnik, Fred. “Aliyah.” Encyclopaedıa Judaıca 1, ed. Fred Skolnik, Second Edition. Jerusalem: In Assocıatıon With Keter Publıshıng House Ltd., 1945.
• Osofsky, Gilbert. “The Hebrew Emıgrant Aid Socıety of the Unıted States (1881-1883).” American Jewish Historical Society 49, no. 3 (March, 1960): 173-187.
• Öke, Mim Kemal. Kutsal Topraklarda Siyonistler ve Masonlar. İstanbul: Çağ Yayınları, 1990.
• Öke, Mim Kemal. Siyonizm Filistin Sorunu (1880-1923). 6. bs. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Özdemir, Hüseyin, Abdülhamid'in Filistin Çığlığı, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2010.
• Pritsak, Omeljan. “The Pogroms of 1881.” Harvard Ukrainian Studies 11, no. 1/2 (June 1987): 8-43.
• Shilo, Margalit. “The Immigration Policy of the Zionist Institutions 1882-1914.” Middle Eastern Studies 30. no. 3 (July 1994): 597-617.
• Slutsky, Yehuda. “Pale of Settlement.” Encyclopaedıa Judaıca 15, ed. Fred Skolnik, Second Edition. Jerusalem: In Assocıatıon With Keter Publıshıng House Ltd., 1945.
• Slutsky, Yehuda. “Pogroms.” Encyclopaedıa Judaıca 16, ed. Fred Skolnik, Second Edition. Jerusalem: In Assocıatıon With Keter Publıshıng House Ltd., 1945.
• Sonuç, Yusuf Süha. “Dinî Siyonizm’in Filistin ve Uganda Planı Hakkındaki Değişen Görüşleri.” İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi. no. 2 (Yaz 2018): 167-185.
• Spitzer, Yannay. “Pogroms Networks and Migration: The Jewish Migration from the Russian Empire to the United States 1881–1914,” Brown University (29 May 2015). Erişim tarihi: 04.10.2019. https://yannayspitzer.files.wordpress.com/2014/11/spitzer_pogromsnetworksmigration_150 529.pdf.
• Umar, Ömer Osman. “Osmanlı Döneminde Yahudilerin Filistin'e Yerleşme Faaliyetleri.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12, S.2 (Elazığ 2002): 421-438.
• Wiese, Stefan. “"Spit Back with Bullets!" Emotions in Russia's Jewish Pogroms, 1881-1905.” Geschichte und Gesellschaft 39, hef. 4 (Oktober-Dezember 2013): 472-501.