Afrika’da misyonerliğe karşı duruşun silaha bürünmüş ve “terörize” edilmiş hali: Boko Haram

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 3, 345 - 365, 25.04.2023

Gökhan Kavak

https://doi.org/10.47932/ortetut.1242497

Öz

Afrika’da isminden en fazla söz ettiren örgütlerden biri de Nijerya başta olmak üzere Çad Gölü Havzasında etkisini sürdüren Boko Haram örgütüdür. Nijerya, yarısı Müslüman olmak üzere 200 milyonu aşan nüfusuyla Afrika’da en fazla Müslüman nüfusa sahip ülke konumunda ve köklü bir medrese eğitimi geçmişine sahiptir. Bu ülkede 2000’li yıllardan itibaren varlık göstermeye başlayan örgüt, 2009 yılından itibaren düzenlediği saldırılarla hem sivilleri hem de güvenlik güçlerini hedef alarak on binlerce kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Gelinen süreçte örgüt, sadece Nijerya için değil bölge ülkelerinin güvenliği için de ciddi bir sorun oluşturuyor.

“Batı eğitimi Haram” anlamındaki “Boko Haram” olarak da isimlendirilen örgütün, “Batı eğitimi”nden kastının aslında misyonerlik ve “Batı kültürü”ne karşı bir tepki olduğu gözlemleniyor. Nitekim Nijerya’daki Müslümanların önemli bir kısmı, Batı eğitimini misyonerlik ile aynı gördü ve bu durum 1900’lü yıllardan itibaren özellikle Nijerya’nın kuzeyindeki Müslümanların meselesi oldu. Nijerya’yı kolonisi olarak yöneten İngiltere’nin de bu topraklarda attığı adımlar batı eğitimine karşı duruşu körükledi. Gerek ülkenin tarihi geçmişi ve İslam dünyasındaki düşünsel dönüşümler gerekse de bugün yaşanan yönetim zafiyeti ile sosyal-ekonomik zorluklar örgütün güçlenmesini körükledi.

Bu çalışmamızda, Boko Haram'ın doğuşuna kaynaklık eden ve bir silahlı örgüt olarak ortaya çıkmasına neden olan etmenler incelenecektir. Çalışmamızın ana ekseninde ise örgütün güncel bir sorun olmaktan ziyade Müslümanların çoğunlukta yaşadığı bir bölgeye yönelik bir asırdan fazla süredir yapılan dış müdahalelerin Boko Haram örgütü örneğindeki etkisi incelenecektir.

Araştırmamız ile tartışmaya açmak istediğimiz ana husus ise Boko Haram örgütünün, Nijeryalı Müslümanların yıllar önce misyonerlik faaliyetlerine karşı duruşunun bugün rayından çıkarak/çıkartılarak silaha bürünmüş ve “terörize” edilmiş hali olup olmadığıdır.

Anahtar Kelimeler

Nijerya, Boko Haram, terör, misyonerlik, Afrika

Afrika’da misyonerliğe karşı duruşun silaha bürünmüş ve “terörize” edilmiş hali: Boko Haram

Öz

Afrika’da misyonerliğe karşı duruşun silaha bürünmüş ve “terörize” edilmiş hali: Boko Haram

Anahtar Kelimeler

Afrika, Nijerya, Boko Haram, terör, misyonerlik

Kaynakça

• David ve diğerleri, The Political Economy of Poverty, Equiti, and Growth: Nigeria and Indonesia, Washington: World Bank Oxford University Press, 1999.
• Davidson, A History of West Africa 1000-1800, England: Longman Group Limited, 1977.
• Kane, Muslim Modernity in Postcolonial Nigeria, Boston: Brill Laiden, 2003.
• Uchendu, Dawn for Islam in Eastern Nigeria: A History of the Arrival of Islam in Igboland, Klaus Schwarz Verlag: 2011.
• Falola ve diğerleri, History of Nigeria-3, Lagos: Longman Nigeria Plc, 2010.
• Gunnar, Islamic Criminal Law in Northern Nigeria: Politics, Religion, Judicial Practice, Amsterdam University Press: 2010.
• Kitapçı, Türkistan Milli Tarih ve Medeniyet Davamızın Temel Meseleleri, Konya: Yedi Kubbe Yayınları, 2016.
• Kwanashie, The Making of the North in Nigeria 1900-1965. Kaduna: Arewa House Ahmedu Bello University, 2002.
• Kekilli, Ömer, Bachir Abdoulaye, Bir Örgütün Anatomisi, Ankara: SETA, 2017.
• Lewis, Society, Schools and Progress in Nigeria, London: Pergamon Press, 1978.
• Momah, Nigeria Beyond Divorce (Amalgamation in Perspective), İbadan: Safari Books, 2013.
• Jonathan, G. “The World is Our Stage: A Collection of Speeches Made at International Fora”, Volume III, Nigeria: 2014.
• Smith, M.; Boko Haram: Inside Nigeria’s Unholy War, I.B. Tauris, London 2015.
• Aghedo, I., Osumah, O.; “The Boko Haram Uprising: How Should Nigeria Respond?,” Third World Quarterly, C.33, N.5 (2012).
• Kavak, G. (2021). İngiliz Koloni Yönetiminin Nijerya’daki Hâkimiyet Araçları ve Günümüzdeki Yansımaları, Africania-İnönü Üniversitesi Uluslararası Afrika Araştırmaları Dergisi, 1 (1) , 121-144.
• Mohammed, K.; “The Message and Methıds of Boko Harams Boko Haram: Islamism, politics, security and the state in Nigeria, Ed: Marc-Antoine Perouse de Montclos, African Studies Centre, Zaria-2014. s.9-33.
• Mohammed, S.; “Education and Nation Building: Some Reflectionss on Curriculum Development in Nigeria”, Nigeria at 50: The Challenges of Nation Building, Ed: Olayemi Akinwumi, Mamman Musa Adamu, Patrick Ukase, Ahmedu Bello University Press, Zaria-2012, S.461-475.
• Kemal, K.; Afrika’da Bir Direniş Öyküsü: Osman Dan Fodio ve Sokoto Hilafeti, İlke Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Kani, Muhammed A., Sokoto Dosyası, Çev. Harun Şencan, Akabe Yayınları, İstanbul, 1986.
• Kani, Muhammed A. Nijerya’da İslami Cihad, Çev. Ömer Gündüz, Şafak Yayınları, İstanbul, 1991.
• M. E. Noalt, “Social and Political Developments: The Lower Cross Region, 1600-1900”, A History of The Cross River Region of Nigeria, Ed: Monday B. Abasiattai, University of Calabar Press, Calabar 1990, s.89-108.
• L. J. Lewis, Society, Schools and Progress in Nigeria, Pergamon Press, London 1978.
• Umar, M.; İslam’ın Nijerya Bölgesinde Yayılışı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul-2014.
• Yıldırım Çınar, H.; Sahraaltı Afrika'da Devlet İnşasının Terörizmle Etkisi: Nijerya ve Boko Haram Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, Kocaeli-2022.
• Daban, C.; Afrika'da kimlik temelli çatışmaların analizi: Nijerya'da Boko Haram örneği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya-2022.
• “They Didn’t Know if I Was Alive or Dead”, Human Rights Watch, ABD-2009.
• “Report of the Secretary-General on children and armed”, BM Security Council, Distr.: General 10 April 2017.
• “National Human Development Report 2018, Achieving Human Development in North East Nigeria”, United Nations Development Programme (UNDP), Abuja, 2018..
• Nolte, I., Danjibo N., ve Oladeji A. (2009). Religion, Politics and Governance in Nigeria, UK: Department for International Development (DFID).
• Abdurrahman, H.; “Nijerya ve iki hilafetin hikâyesi”, Aljazeera Türk, www.aljazeera.com.tr/gorus/nijerya-ve-iki-hilafetin-hikayesi, E.T: 13 Ağustos 2019. “Boko Haram, La secte islamiste qui ébranle le géant nigérian”, L’Humanité, 11 Haziran 2012. https://www.humanite.fr/monde/boko-haram-la-secte-islamiste-qui-ebranle-le-geant-nigerian-498410
• “Cash economy fuelling Boko Haram activities: UN report”, News Agency of Nigeria (NAN), http://www.nan.ng/news/cash-economy-fuelling-boko-haram-activities-un-report/, E.T:12 Mart 2019.
• Allen, N.; "How Boko Haram Has Gegained The Initiative and What Nigeria Should Do To Stop", War on Rocks, https://warontherocks.com/2019/12/how-boko-haram-has-regained-the-initiative-and-what-nigeria-should-do-to-stop-it/?singlepage=1
• Dance in honour of Queen Elizabeth II and the Duke of Edinburgh, Kaduna, Nigeria, https://collections.tepapa.govt.nz/object/1016193.
• “Batı Afrika'nın şair ve öğretmen kızı: Nana Asma'u Sultan”, Anadolu Ajansı (AA), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bati-afrikanin-sair-ve-ogretmen-kizi-nana-asmau-sultan/1350811, E.T:28 Aralık 2018.
• Nigeria's 20m Out-of-School Children Are Potential Boko Haram Members – Obasanjo, All Africa, https://allafrica.com/stories/202211230065.html, E.T: 25 Aralık 2022.
• Kavak, G. Bashal, A.A.; “Nijerya'nın Almajirileri hayatla mücadele ederek hafızlık yapıyor”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nijeryanin-almajirileri-hayatla-mucadele-ederek-hafizlik-yapiyor/1376794 E.T:29 Ocak 2019.
• Kavak, G. "Bir Afrika Ülkesinin Tarihî Serencamı: Nijerya’da Eğitim Meselesi ve Almajirilik Sistemi", Afrika Araştırmacıları Derneği (AFAM), https://afam.org.tr/bir-afrika-ulkesinin-tarihi-serencami-nijeryada-egitim-meselesi-ve-almajirilik-sistemi/ , E.T: 20 Ekim 2019.
• Nijerya'nın Almajirileri hayatla mücadele ederek hafızlık yapıyor, Anadolu Ajansı (AA), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nijeryanin-almajirileri-hayatla-mucadele-ederek-hafizlik-yapiyor/1376794, E.T:28 Ocak 2019.
• David Mba, "Nigeria's Universities Are Performing Poorly. What Can Be Done About It" All Africa https://allafrica.com/stories/201903120013.html, E.T: 11 Mart 2019.
• “10.5m out-of-school children: Nigeria ranks highest globally-UNICEF”, https://www.vanguardngr.com/2018/12/unicef-laments-10-5m-out-of-school-children-in-nigeria/, E.T:28 Aralık 2019.
• “38% of Nigerians are illiterates”, Vanguard, https://www.vanguardngr.com/2018/12/38-of-nigerians-are-illiterates/ E.T:8 Aralık 2018. "Over 60m Nigerians can’t read, write", Daily Trust, https://www.dailytrust.com.ng/over-60m-nigerians-cant-read-write.html, E.T:21 Ocak 2020.
• Tunji B., A.; “Nigeria robbed of good academics-SGF”, Punch, https://punchng.com/nigeria-robbed-of-good-academics-sgf/, E.T:9 Ekim 2018.
• “20m Out-of-school Children A Time Bomb – Obasanjo”, Leadership, https://leadership.ng/20m-out-of-school-children-a-time-bomb-obasanjo/, E.T: 2 Aralık 2022.
• “Sigara içmenin ayıp karşılandığı Afrika ülkesi: Nijerya” Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sigara-icmenin-ayip-karsilandigi-afrika-ulkesi-nijerya/1311898 E.T: 25 Kasım 2018.
• Boko Haram ve Afrika’nın Güvenlik Krizi- İNSAMER 2017 Kriz Atölyesi, https://www.youtube.com/watch?v=yg0lSkqV7Ao&list=PLThVhZ62ltZ5ZR066lk7OPgxNfABcefs-&t=39s, YouTube, E.T: 20 Kasım 2020.