CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞ SÜRECİNDE OLUŞTURULAN TÜRKİYE POLONYA İLİŞKİLERİNE TBMM TUTANAK DEFTERLERİ IŞIĞINDA ANALİTİK BAKIŞ

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3 - TEMMUZ, 48 - 73, 14.07.2016

Yüksel Kaştan

https://doi.org/10.21021/osmed.30008

Öz

Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında uzun bir tarihi süreç içerisinde kadim bir dostluk oluşmuştur. Her iki devlet arasında oluşan bu dostluk I. Dünya Savaşı’na kadar çeşitli evrelerde devam etmiştir. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na İttifak Devletleri yanında girmiş, 30 Ekim 1918 tarihinde İtilaf Devletleri ile yapılan Mondros Ateşkes Antlaşması ile savaşa son vermiştir. Ateşkes antlaşması hükümlerine aykırı olarak savaş sonrasında İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’nin sınırlarını işgal etmiştir. Bu haksız işgal nedeniyle Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından Anadolu’da başlatılan Milli Mücadele’nin başarıya ulaşması sonucunda İtilaf Devletleri ile Lozan Barış müzakereleri başlamış ve 23 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. İşte bu antlaşmanın imzalandığı gün Polonya’nın Bern Büyükelçisi ile İsmet İnönü arasında başlatılan karşılıklı barış diyaloğu neticesinde Türkiye ile Polonya arasında Dostluk, Ticaret ve İkamet olmak üzere üç adet anlaşma imzalanmıştır. Bu üç anlaşma TBMM’de 20.11.1923 tarihinde kanun teklifi olarak komisyonlara havale edilmiş, komisyonlardan gelen olumu sonuçlar neticesinde 12.12.1923 tarihinde TBMM Genel Kurul’da görüşülerek kanunlaşmıştır. Bu üç anlaşma iki ülke arasında temel kabul edilerek daha sonraki süreçte imzalanan anlaşmalara kaynaklık etmiştir.

Bu çalışmanın amacı TBMM Tutanak Defterleri ışığında Lozan Barış Görüşmeleri sürecinde TBMM Lozan Barış Konferansı delegeleri ile Polonya’nın Bern Büyükelçisi arasında cereyan eden yazışmalar, iki ülke arasında karşılıklı imzalanan anlaşmalar ve TBMM’de Lozan Barış Antlaşması sonrası bu anlaşma metinlerinin görüşülmesi gibi konuları araştırarak iki ülke arasında imzalanan anlaşmalarının önemini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Polonya, Türkiye, dış siyaset, ilişki.

THE ANALYTICAL TABLE DURING THE PROCESS FOUNDED REIMBURSED BY THE TURKISH REPUBLIC OF RELATIONS BETWEEN TURKEY AND POLAND IN THE LIGHT OF THE TURKISH PARLIAMENT BOOKS

Öz

Lehistan between the Ottoman Empire and formed a friendship in ancient a long historical process. I. friendship that formed between both states have continued in various stages until World War II. The Ottoman Empire entered the First World War alongside the Central Powers, it puts an end to the war with the Armistice Treaty with the Allies on October 30, 1918. Allies after the war in contravention of the provisions of the ceasefire agreement has invaded the borders of the Ottoman Empire. This is due to the unjust occupation by Mustafa Kemal and his friends as a result of reaching the national struggle's success started in Anatolia, the Allies began peace talks with the Lausanne Peace Treaty of Lausanne was signed on July 23, 1923. That's the day of signing this treaty on mutual peace dialogue initiated as a result of Poland's Ambassador in Berne, with Ismet Inonu friendship between Turkey and Poland, it has signed three agreements, including trade and residence. These three agreements in Parliament has been referred to the commission as a law proposal on 20/11/1923, on 12/12/1923 As a result of my death results from the commission discussed in the Parliament General Assembly has enacted. These three agreements have already lead to an agreement signed between the two countries at a later process was considered essential.

The aim of this study Parliamentary Record Book in the process of peace negotiations in Lausanne in the light of Parliamentary Conference of Lausanne delegates and that took place between the Polish Ambassador in Berne, correspondence between the two countries after bilateral agreements signed and the Parliament in the Lausanne Peace Treaty investigating issues such as the discussion of the agreement text two countries it is to demonstrate the importance of the agreement signed between.

Anahtar Kelimeler

Poland, Turkey, foreign policy, relations.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BCA, 30.10.00.00.245.657.2.
• BCA, 30.10.00.00.245.657.1.
• BCA, 030/10/218/474/11.
• BCA, 030/18/01/01/7/36/19;
• BCA, 030/18/01/01/7/36/18.
• BCA, 030/18/01/01/7/36/20.
• BCA, 030/10/245/657/1.
• BCA, 030/10/245/657/2, s.1-8.
• BCA 030.10.00.00.4.24.19
• BCA 30.18.010.02.5.48.17
• BCA 30.18.010.02.22.58.17
• BCA 30.18.010.02.23.61.14
• BCA 030.18.01.02.26.18.3
• BOA, (HR.İM.), D.N.66, G.N.19, B.N.19-1.
• BOA, (HR.İM.), D.N.67, G.N.15, B.N.15-1.
• BOA, (HR.İM.), D.N.8, G.N.88, B.N.88-1;.
• BOA, (HR.İM.), D.N.72, G.N.34, B.N.34-4.
• Diğer Kaynaklar
• ALAÇAM, Sabih- DERİŞ, Etem E., Polonya, Işık Matbaası, İstanbul 1945.
• ANAFARTA, Nigar, Osmanlı İmparatorluğu İle Polonya Arasındaki Münasebetler İle İlgili Tarihi Belgeler, İstanbul, 1979.
• ARIK, Sabire, Kuruluşundan XVII. Yüzyıla Polonya Tarihi, KÖKSAV Yayınları. Ankara 2010.
• …………., “Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 38, Ankara, 2005.
• ARMAOĞLU, Fahir, “Avrupa Politikası’nda Polonya (Bir Tarihî Perspektif)”, Belleten, Cilt LVII, Sayı 218, Nisan 1993.
• ATAÇ, A. Muhtar, Polonya, K.K.K. İstanbul Askeri Basımevi, 1963.
• BAYKAL, Bekir Sıtkı, Tarih Boyunca Osmanlı Polonya İlişkileri, TTK Yayınları, Ankara, 1985.
• CHMİELOWSKA, Danuta, “Polonya’da Atatürk İmajı”, XI. Türk Tarihi Kongresi, Ankara, 5-9 Eylül 1990, TTK, 1994.
• …………………….., The Stand of Polish Government Towards the Stabilization of Turkey After the Versailles Treaty, Lausanne Conference in 1923”, Beşinci Uluslararası Atatürk Kongresi, 8-12 Aralık 2003, Atatürk AraĢtırma Merkezi, Ankara, 2005
• ÇİÇEK, Kemal, GÜZEL, Hasan C.ve KOCA, S., "1795'e Kadar Osmanlı-Leh İlişkilerinin Karakteri Üzerine Bazı Tespitler", Türkler, C. IX, Ankara, 2002, s. 679-685.
• DUMAN, Selçuk, “Atatürk Dönemi Türkiye Polonya İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 38, 2003.
• EREN, Mihin, “Türk Tarih Kurumu Kütüphanesinde Bulunan Türkiye-Polonya Münasebetlerine Dair Bazı Eserler”, Belleten, XXIX,113-116, Ankara, 1965.
• GİRGİN, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol), TTK, Ankara, 1994.
• "1945'DEN BERİ POLONYA'DA TÜRK TARİHİYLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR", Belleten, C. XXVIII, Ankara, 1964.
• İNALCIK, Halil “Sunuş”, 600.Yılında Türkiye Polonya İlişkileri Sempozyumu, 5 Mart 2014, Ankara.
• KADIOĞLU Muhsin, Polonya’da Türk İzleri, Postiga Yayınları, İstanbul, 2011.
• KANGAL, Selmin, "Polonya ve Osmanlı Devleti Arasında Tarih Boyunca Siyasi ve Diplomatik İlişkiler", Savaş ve Barış 15-19. Yüzyıl Osmanlı-Polanya İlişkileri, Ankara, 1999.
• KAYMAZ, İhsan Şerif, “Wilson Prensipleri ve Liberal Emperyalizm”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt, 23 (67-68-69), Ankara, 2007.
• KILIÇ, Selami, Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Dergah Yayınları, İstanbul, 1998.
• KOLODZİEJCZYK, Dariusz, Ottoman-Polish Diplamatic Relations (15th-18th Century), An Annotat ed Edition of Ahdnflmes and Other Docııments, Leiden, 2000.
• ……………………….., “Komşuluktan Kardeşliğe: Osmanlı- Polonya ve Türkiye- Polonya Tarihi İlişkilerinden Birkaç Manzara”, 600.Yılında Türkiye Polonya İlişkileri Sempozyumu,5 Mart 2014, Ankara.
• KOMİSYON, Yeni Polonya, Ankara Polonya Büyükelçiliği Yayını, Ankara 1947.
• KORKUT, Hasan, "Osmanlı Sefaretnameleri Hakkında Yapılan Çalışmalar", TALİD, C. 1, S. 2, İstanbul, 2003.
• KURAT, Akdes Nimet, “Türk Diplomasisi ve Polonya Merkez Arşivindeki Türkçe Vesikalara Ait Lehçe İki Eser”, Belleten, XXX, 119 , Ankara, 1966.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Siyasi Tarih, I. Ünite, (Ed.Çağrı Erhan-Esra Yakut), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2013.
• LATKA, S. Jerzy, Polonya Türkiye, Çev. Bogumita choch-linska-Mustafa Turhan, İstanbul 2003.
• LEHİSTAN’DAN BUGÜNKÜ POLONYA’YA, Buluş Tasarım ve Matbaacılık Hizmetleri, Ankara, 2003.
• MACMILLAN, Margaret, Paris 1919, 1919 Paris Barış Konferansı ve Dünyayı Değiştiren Altı Ayın
• Hikâyesi, (Çevr.Belkıs Dişbudak), ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2003.
• NASRATTINOĞLU, İrfan Ünver, Bir Türk’ün Gözüyle Bugünkü Polonya, Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu Yayını, Ankara 200.
• NAZIR, Bayram, Macar ve Polonyalı Mülteciler Osmanlı’ya Sığınanlar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2006.
• ORTAYLI, İlber, “Tanzimat adamı ve Tanzimat Toplumu”, Haz: Ersin Kalaycıoğlu-Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Akademi Yayınları, İstanbul 2007.
• OSMANLI İMPARATORLUĞU İLE LEHİSTAN (POLONYA) ARASINDAKİ MÜNASEBETLERLE İLGİLİ TARİHİ BELGELER, Haz. Nigar Anafarta.
• POLONYA BASININDA ATATÜRK VE TÜRKİYE (1919-1938), (Çevr. Ö. Aydın Süer), Tiydem Yayınları, Ankara, 2012.
• POLONYA CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİLİĞİ, Lehistan’dan Bugünkü Polonya’ya, Polonya Büyükelçiliği Yayını, Ankara 2001.
• REYCHMAN, Jan, Polonya İle Türkiye Arasındaki Diplomatik Münasebetlerin 550. Yıldönümü, Ankara Polonya Büyükelçiliği Yayınları, Ankara 1964.
• ………………, “1794 Polonya İsyanı ve Türkiye”, Belleten, XXXI, 121, Ankara 1967.
• "SEMİOTİCS OF BEHAVİOR İN EARLY MODERN DİPLOMACY: POLİSH EMBASSİES İN ISTANBUL AND BAHÇESARAY", Koninklijke Brill NV, Leiden, 2003.
• ŞAŞMAZ, Musa, XVIII. Yüzyıl Osmanlı-Lehistan İlişkileri, Altıpost Yay., 2013.
• ŞİMŞİR,Bilal, Lozan Telgrafları, I, TTK, Ankara, 1990.
• …………………, Lozan Telgrafları, II, TTK, Ankara, 1994.
• SOYSAL, İsmail Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, 1. Cilt (1920-1945), TTK, Ankara, 2000.
• TOPAKTAŞ, Hacer, “Osmanlı-Leh İlişkilerinde Realpolitik ve Retorik Bir XVIII. Yüzyıl Değerlendirmesi”, 600.Yılında Türkiye Polonya İlişkileri Sempozyumu, 5 Mart 2014, Ankara.
• TOROS, Taha, Geçmişte Türkiye-Polonya İlişkileri, İstanbul Yayınları, İstanbul 1983.
• TBMM TUTANAK DEFTERLERİ, 2. DEVRE, CİLT 2,İÇTİMA SENESİ 1,39.İÇTİMA, 20 TEŞRİNİEVVEL 1339 CUMARTESİ.
• TBMM TUTANAK DEFTERLERİ, 2. Devre, Cilt 2, İçtima Senesi 1,39.İçtima,20.11.1923.
• TBMM TUTANAK DEFTERLERİ, 2. Devre, Cilt 4, İçtima Senesi 1,66.İçtima,12.12.1923.
• UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK, Ankara, 2008.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C, II, III, Birinci Kısım, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• ………………………………., Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara, 1995.
• WARUNKİEWİCZ, Jan, “Rusya ve Almanya’ya Karşı Türkiye”, Resimli Mecmua Lehistan (Polonya) Sanayi ve Türkiye, Ankara, 2006.
• ………………………………, Polonya-Türkiye Antlaşmasının Temelleri”, Resimli Mecmua Lehistan (Polonya) Sanayi ve Türkiye, Ankara, 2006.
• YÜCE, Neşe Talu, Özgürlük Peşinde Polonya, DTCF Yayınları, Ankara 2004.
• ZAJACSKOWSKI, Ananiasz, Polonya’da Türk Menşeli Etnik Unsurlar, Çev. Zeynep Kerman, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1971.
• ZYGMUNT, Abrahamowicz, “Polonya’da Türkoloji Başarıları ve Gelecekteki Gelişimi İle İlgili Bazı Sorunlar”, Çev. Tüten Özkaya, Belleten, LI, 200, Ankara, 1987.