Some Observations About the Austrian Policies Towards The Catholic Armenians in the XVIIIth and XIXth Centuries

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 6 - OCAK, 57 - 81, 15.01.2018

Gürsoy Şahin

https://doi.org/10.21021/osmed.345523

Öz

The purpose of this study was to reveal the
Austrian policies towards the Catholic Armenians in the 18th and 19th centuries
and the effects of these policies on the relationships between Austria and the
Ottoman Empire. In the present research, the reason of Austria’s support to the
Catholic Armenians and the results of this condition were also be evaluated.

It is accepted that Mekhitar, a Catholic
Armenian priest, and the Mekhitarist priests, the members of Mekhitar’s
religious order, had a separate place in the development of the relationships
of the Catholic Armenians with the European states. In this regard, activities
of the Mekhitarist and the influences on the Catholic Armenians living in the
Ottoman country were investigated in the present study. Revealing the
activities of the Mekhitarist priests had an importance in terms of recognition
of Catholic sect in the Ottoman country in 1830 by Sultan II. Mahmud officially
and understanding the relations between the Ottoman Empire and Austria during
this period.

In this study, available documents about
Catholic Armenians and Mekhitarists in the Ottoman Archives of the Prime
Ministry, the works of the researchers who were the members of the Mekhitarist
Unity and others sources related to the period were examined. 

Anahtar Kelimeler

Austria, Ottoman Empire, XVIIIth Century, XIXth Century, Catholic Armenians, Mekhitar, Vienna Branch of the Mekhitarist Unity

XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Avusturya’nın Katolik Ermenilere Yönelik Politikalarına Dair Bazı Tespitler

Öz

Bu araştırmanın amacı, XVIII. ve XIX.
yüzyıllarda Avusturya’nın Katolik Ermenilere yönelik politikalarını ve bu
politikaların Avusturya-Osmanlı ilişkilerine tesirlerini ortaya koymaktır.
Araştırmada ayrıca Avusturya’nın Katolik Ermenilere desteğinin gerekçesi ve bu durumun
sonuçları da değerlendirilmiştir.

Katolik Ermenilerin, Avrupalı devletlerle
ilişkilerinin gelişmesinde Katolik bir Ermeni rahip olan Mihitar ve tarikatına
mensup Mihitarist rahiplerin ayrı bir yeri olduğu kabul edilmektedir. Bu
bağlamda araştırmada, Mihitaristlerin faaliyetleri ve Osmanlı ülkesinde bulunan
Katolik Ermeniler üzerindeki tesirleri de irdelenecektir. Mihitarist rahiplerin
faaliyetlerinin ortaya konulması, Osmanlı ülkesinde Sultan II. Mahmud
tarafından 1830’da Katolik mezhebinin resmen tanınması ve bu süreçte Avusturya
ile Osmanlı Devleti’nin ilişkilerinin anlaşılması açısından önem arzetmektedir.

Araştırmada Başbakanlık Osmanlı Arşivinde
Katolik Ermeniler ve Mihitaristlerle ilgili mevcut belgelere, Mihitarist
Birliğine mensup araştırmacıların eserlerine ve dönemle ilgili diğer kaynaklara
müracaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Avusturya, Osmanlı Devleti, XVIII. Yüzyıl, XIX. Yüzyıl, Katolik Ermeniler, Mihitar, Mihitaryan Birliği Viyana Şubesi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
• C.ADL., nr. 59/3572, 19 Eylül 1800/29 Rebiülahir 1215 (H).
• C.ADL., nr. 64/3869, 23 Eylül 1793/16 Safer 1208 (H).
• C.ADL., nr. 9/577, 25 Mayıs 1794/24 Şevval 1208 (H).
• C.ZB., nr. 21/1011, 3 Ekim 1818/2 Zilhicce 1233 (H).
• DH.MKT., nr. 1541/36, 10 Eylül 1888/4 Muharrem 1306 (H).
• HAT, nr. 1235/48037, 19 Kasım 1830/3 Cemaziyelahir 1246 (H).
• HAT., nr. 1197/47011, 7 Ekim 1818/6 Zilhicce 1233 (H).
• HAT., nr. 1235/48037, 10 Haziran 1831/29 Zilhicce 1246 (H).
• HAT., nr. 1235/48038, 12 Temmuz 1828/29 Zilhicce 1243 (H).
• HAT., nr. 1235/48042, 21 Haziran 1830/29 Zilhicce 1245 (H).
• HAT., nr. 1235/48044, 12 Temmuz 1828/29 Zilhicce 1243 (H).
• HAT., nr. 1235/48046, 21 Haziran 1830/29 Zilhicce 1245 (H).
• HAT., nr. 1235/48053, 21 Haziran 1830/29 Zilhicce 1245 (H).
• HAT., nr. 1253/48461, 12 Aralık 1814/29 Zilhicce 1229 (H).
• HAT., nr. 1294/50241, 7 Ekim 1820/29 Zilhicce 1235 (H).
• HAT., nr. 1314/51203, 19 Ekim 1819/29 Zilhicce 1234 (H).
• HAT., nr. 778/36472, 28 Nisan 1835/29 Zilhicce 1250 (H).
• İ.MMS., nr. 132/5727, 13 Temmuz 1881/15 Şaban 1298 (H).
• Telif ve Diğer Kaynaklar
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet (Osmanlı Tarihi), C. I, (yay. haz. Dündar Günday-Mümin Çevik), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1994, s. 374.
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, C. I, Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayını, (Yeni yazıya aktaran Ahmet Hezarfen), İstanbul 1999, s. 202.
• Ahmet Refik, “Türkiye’de Katolik Propagandası (Hazine-i Evrak Vesaikine Nazaran)”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, No: 5 (82), 14. sene, (Eylül 1340), s. 257-276.
• BADZİK, Stephen K., Mehkitarist Congregation in Vienna a Histrorical Survey, Mekhitarist Press in Vienna, Viyana 1991.
• BARDAKJİAN, Kevork B., The Mekhitarist Contributions to Armenian Culture and Scholarship, Middle Eastern Department, Harvard College Library, 1976.
• BEYDİLLİ, Kemal, II. Mahmud Devri’nde Katolik Ermeni Cemâati ve Kilisesi’nin Tanınması (1830), (yayınlayanlar Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin), Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyeti Bölümü Yay., 1995.
• CÖHCE, Salim, “Osmanlı Ermeni Toplumunda Siyasallaşma Çabaları”, Ermeni Araştırmaları, C. 2, Sayı 8, (Kış 2003), s. 37-67.
• ÇARK (ÇARKÇIYAN), Gamidas, Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler (1453-1953), Yeni Matbaa, İstanbul 1953.
• DABAĞYAN, Levon Panos, Türkiye Ermenileri Tarihi, 5. baskı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
• DEVECİ BOZKUŞ, Yıldız, “Bir Başka Açıdan Ermenilerde Din”, Ermeni Araştırmaları, C. 4, S. 14-15, Yaz - Sonbahar 2004, s. 115-130.
• ERCAN, Yavuz, “Osmanlı Devleti’nde Müslüman Olmayan Topluluklar (Millet Sistemi)”, Osmanlı’dan Günümüze Ermeni Sorunu, (edt. Hasan Cemal Güzel), Yeni Türkiye yayını, Ankara 2000, s. 145-161.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Turhan Kitabevi yayını, Ankara 2001.
• ERDOĞAN, Sandy Zurikoğlu, “Mikhitaristlerin Viyana’daki 200. Yıldönümü”, “Agos”, Sayı:793, http://akunq.net/tr/?p=6397, (Erişim Tarihi 21.06.2016).
• ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C. 1-2, Eser Kültür Yayını, İstanbul 1977.
• Ermeni Komitelerinin Emelleri ve İhtilal Hareketleri: Meşrutiyetten Önce ve Sonra, (yay. haz., Mehmet Kanar), Der yayınları, İstanbul 2001.
• ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, Ağaç yayıncılık, İstanbul 1992.
• FEİGL, Erich, “Ermeni Milli Kilisesinin Zaferi ve Trajedisi”, Ermeni Araştırmaları, S. 2, (Haziran-Temmuz-Ağustos 2001), s. 65-88.
• FEİGL, İnanç, “Şarklı Benediktenler Katolik Ermeni Mehiteryan Örgütünün Viyana Kolu ve Arşivi”, Balkanlar ve İtalya’da Şehir ve Manastır Arşivlerindeki Türkçe Belgeler Semineri (16-17 Kasım 2000), TTK Yay., Ankara 2003, s. 53-77.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Ermeniler Hakkında”, Yeni Türkiye Ermeni Sorunu, Özel Sayısı II, (Mart-Nisan 2001), Yıl: 7, S. 38, s. 633-638.
• GÖYÜNÇ, Nejat, Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul 1983.
• GÜRÜN, Kamuran, Ermeni Dosyası, Rüstem yayınevi, Beşinci basım, İstanbul 2001.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), TTK yayını, Ankara 2001.
• http://www.pangaltilisesi.k12.tr/hakkinda/hakkinda.html (Erişim Tarihi 21.06.2016).
• İLTER, Erdal, “Ermeni Kilisesi ve Terör”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, (Tarihten Bir Kesit-Özel Sayı), (MEB yayını), Yıl: 4, S. 38, (Nisan 2003), s. 75-89.
• KHAN, Arshi, “Osmanlı İmparatorluğu: Çokkültürlülüğün Doğulu Mimarı”, Osmanlı’dan Günümüze Ermeni Sorunu, (edt. Hasan Cemal Güzel), Yeni Türkiye yayını, Ankara 2000, s. 171-181.
• KILIÇ, Davut, “Osmanlı Ermenileri Arasında Katolik Kilisesinin Kuruluş Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, (Ermeni Sorunu Özel Sayısı II), S. 38, (Mart 2001), s. 726-734.
• KOÇAŞ, Sadi, Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk Ermeni İlişkileri, Altınok Matbaası, Ankara 1976.
• KURKJİAN, Vahan M., A History of Armenia, The Armenian General Benevolent Union of America Yayını, 1958.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı Devleti’nde “Millet Sistemi”“, Yeni Türkiye Ermeni Sorunu, Özel Sayısı II, (Mart-Nisan 2001), Yıl: 7, S. 38, s. 692-701.
• KÜÇÜK, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı, 1878-1897, 2. baskı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1986.
• “Mığitar” md. Meydan-Larousse, C. VIII, Meydan yayınevi, İstanbul 1990, s. 718.
• “Mıkhithar”, md., Ana Britannica, C. XXII, Ana Yayıncılık ve Encyclopedia Britannica yayını, İstanbul 1994, s. 356.
• NALBANDİAN, Louise Ziazan, The Armenian Revolitionary Movement of the Nineteenth Century; The Origins and Devolopment of Armenian Political Parties, (Stanford University PHD.), (UMI Dissertation Services), Ann Arbor 1959.
• ÖZKAN, Selim Hilmi, “Hristiyan Birliği Projeleri ve Ermeniler(XVII ve XVIII. Yüzyıl)”, Yeni Türkiye Ermeni Meselesi Özel Sayısı 2: Sayı 61, Eylül -Aralık, 2014, ss. 1313-1320.
• ÖZKAN, Selim Hilmi, “ XVII. Yüzyılın Sonlarında Hıristiyan Birliği Projesi ve Türk-Fransız İlişkileri” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19, Mayıs, 2009, ss. 61-72.
• PAMUKCİYAN, Kevork, Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar, Ermeni Harfli Türkçe Metinler, C. II, yay. haz. Osman Köker, Aras Yayıncılık, İstanbul 2002.
• PAMUKCİYAN, Kevork, Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar, Zamanlar, Mekânlar, İnsanlar, C. III, (yay.haz. Osman Köker), Aras Yayıncılık, İstanbul 2003.
• PITTIONI, Manfred, “Turkish Documents in The Monastery and City Archives of Italy and The Balkans”, Balkanlar ve İtalya’da Şehir ve Manastır Arşivlerindeki Türkçe Belgeler Semineri (16-17 Kasım 2000), TTK Yay., Ankara 2003, s. 46-51.
• POLVAN, Nurettin, Türkiye’de Yabancı Öğretim, C. I, MEB yayını, İstanbul 1952, s. 55.
• PURGSTALL, Baron Joseph Von Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi, C. VII, (yay. haz. Mümin Çevik-Erol Kılıç), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1985.
• SAĞIRLI, Abdurrahman, “Ermenileri Katolikleştirme Çalışmaları ve Sonuçları Hakkında 1778 Yılında Hazırlanan Bir Rapor”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, C. III, (yay. haz. M. Metin Hülagü vd.), Erciyes Üniv. yay., Kayseri 2007, s. 145-159.
• SERBEST, Murat Bürkan, “Osmanlı’da Ermeni Katolik Kilisesi ve Toplumu”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, C. III, (yay. haz. M. Metin Hülagü vd.), Erciyes Üniv. Yay., Kayseri 2007, s. 272-279.
• ŞAHİN, Gürsoy, “Sivaslı Mihitar (1676-1749), Mihitaristler ve Ermeni Milliyetçiliğine Katkıları”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C.II, (Yay. Haz. Metin Hülagü, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan), Erciyes Üniversitesi Yayını, Kayseri 2009, s. 241-284.
• ŞAHİN, Gürsoy, “Venedik’in Ermeni Meselesindeki Rolü Hakkında”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 27-28, 2007, s. 101-119.
• ŞAHİN, Gürsoy, Osmanlı Devleti’nde Katolik Ermeniler, Sivaslı Mihitar (1676-1749) ve Mihitaristler, IQ Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul 2008.
• ŞAHİN, Recep, Tarih Boyunca Türk İdarelerinde Ermeni Politikaları, Ötüken Yayını, İstanbul 1988.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut, “Ölümünün 50. Yılında M. Cevdet İnançalp 1883- 1935”, “Ermeni Mesâ’î-i ilmiyesi Venedik’te Sain Lozare Dervişleri Akademisi”, Tarih ve Toplum, 23 (Kasım 1985), s. 21-27.
• TÜRKAN, Ahmet, “İstanbul’daki Katolik Ermeni Gruplarının Problemleri ve Papalığın Müdahaleleri (19. yy.)”, History Studies: International Journal of History, Vol. 4, Issue 2, July 2012, s. 317-341.
• TÜRKAN, Ahmet, İstanbul’da Ermeni Cemaatleri Arasındaki Dini ve İdari İhtilaflar ve Tartışmalar, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Konya 2011.
• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge yayınları, Genişletilmiş 2. Baskı, İstanbul 1987.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. III/II. Kısım, TTK Yay., Ankara 1988.
• ÜSTÜN, Mustafa Tayfun, “The History of the Armenian Community in Lebanon: From “Refugee Camps” To “Neighbourhoods”, Asia Minor Studies, C. 5, S. 9, (Ocak 2017), s. 93-108.
• WHOOLEY, John, “The Armenian Catholic Church: A Study In History And Ecclesiology”, The Heythrop Journal, Volume (C.) 45, Issue (S.) 4, October 2004, s. 416–434.
• YILMAZ, Durmuş, Fransa’nın Türkiye Ermenilerini Katolikleştirme Siyaseti, Selçuk Üniv. Yay., Konya 2001.
• ZEKİYAN, Boğos Levon, Ermeniler ve Modernite, Gelenek ve Yenileşme/Özgüllük ve Evrensellik Arasında Ermeni Kimliği, (çev. Altuğ Yılmaz), Aras Yayıncılık, İstanbul 2001.