Metodoloji, Kavram ve Konu Kıskacında (Türk) Eğitim Tarihçiliği

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 7 - TEMMUZ, 118 - 130, 15.07.2018

Mustafa Gündüz

https://doi.org/10.21021/osmed.410667

Cited By: 2

Öz

Türk
eğitim tarihçiliği II. Meşrutiyet sonlarında ilk ürünlerini vermiş bir
disiplindir. Satı Bey, Mahmud Cevat ve Muallim Cevdet ile başlayan süreç Osman
Ergin, Aziz Berker, Hasan Ali Koçer ile devam etmiş Yahya Akyüz, Mustafa Ergün,
Akşin Somel gibi yeni eğitim tarihçileri ile devam etmektedir. Bugün Türk
eğitim tarihçiliği eğitimci kişi, şehir, öğretim yöntemi ve eserler üzerine
yoğunlaşmaktadır. Bunların başında, araştırmacı yetişme süreci ve bürokrasisi
gelir. Lisansüstü eğitim programların yapısı, disiplinlerarası etkileşim ve
performans eksiklikleri önceliklidir. İkinci mesele, eğitim tarihi
araştırmalarında kullanılan metot ve kaynaklardır. Arşiv materyalleri merkezli
yürüyen çalışmalar eğitim ve diğer bilimlerle sağlıklı irtibat kuramamaktadır.
Kaynaklar büyük oranda merkeze (İstanbul ve Ankara) odaklanmakta ve resmî tarih
ideolojisi ekseninde yazılmış birçok temel/kült eser çoğu kere sorgulanmadan
kullanılmaktadır. Üçüncü mesele, arşiv kaynakları ve basılı kitap dışındaki
materyallerin az kullanılmasıdır. Gazete, dergi, poster, antika, arkeolojik
buluntu, mektup, anı, ödül-ceza belgeleri, müze ve ders araç-gereçleri gibi
kaynakların kullanımı yaygın değildir. Röportaj, nitel araştırma, sözlü tarih
gibi yöntemler de az tercih edilmektedir.

Eğitim
tarihçiliğinin mevcut konular üzerinde birçok risk ve fırsatından
bahsedilebilir. Birçok konu üzerinde henüz ciddi çalışmalar yoktur: Medrese
eğitimi, icazet, ders programları, ulemanın yayınları, haşiye, şerhler ve
medresenin modernleşme karşısındaki evrimi henüz bilinmemektedir. Tekke, zaviye
ve sıbyan mektepleri üzerine araştırmalar çok azdır, Enderun halâ bir efsane
durumundadır. Osmanlı’da gayrimüslim eğitimi tam anlamıyla bilinmemektedir,
misyonerlik araştırmaları tek yönlü olarak sürmektedir ve Batılı kaynaklar
neredeyse hiç kullanılmamaktadır. II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet
döneminin pek çok eğitim meselesi henüz eğitim tarihçileri tarafından açık olarak
araştırılmış değildir.

Bu
makalede Türk eğitim tarihinin, metodoloji, kaynak ve konu bakımından
sınırlılıkları ve fırsatları örnekler eşliğinde gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk eğitim tarihi, metot, kaynaklar

Historiography of Turkish Education in the Grasp of Methodology, Concept and Subject

Öz

The
historiography of Turkish education outcomes in the late Second Constructional
period. The process that started with Satı Bey, Mahmud Cevat and Muallim Cevdet
has continued with Osman Ergin, Aziz Berker, Hasan Ali Koçer and continuing new
historian of Turkish education. The historiography of Turkish education today
has focused on the person, city and educational works. At first, there is the
process of growing up researchers and bureaucracy. The structure of graduate
educational program, interdisciplinary interaction and performance deficiencies
takes presidencies. The second problem is methods and programs that are used in
history of educational researches. Researches based on archival materials,
unable to usual contact with the other educational and science branches. Large
proportion of the resources focuses on the center (Ankara and Istanbul) and
many classical text that were written on the axis of the official ideology, are
generally used without criticized. Third thing, less using of the out of
published books and archival materials. The use of some resources such as
newspaper, journal, antique, archeological finds, letters, memories, discipline
and reward documents, museum and course materials are not widespread. Again
interview, qualitative researches and oral history is also less preferred.

The
historiography of education has many risks and opportunities on the current
topics. We have not serious researches on many important topics. Education of
madrassa, license of the madrassa, curriculum of the madrassa Islamic scholar’s
works and diversities and the evolution of the madrassa in the process of the
modernization is not known yet. There is a little researches on the lodges and
Ottoman primary schools. Palace school is still as a legend. We don’t comprehensively
know non-Muslim education system in the Ottoman times. Missionary researches
are continued as biased and Western resources almost never used. Educational
historians do not clearly know many problems and mysteries of education in the
Abdulhamid II, Second Constructional period and the early Republican period.

In
this paper, the opportunities and limitations of the history of Turkish
education, in term of methodology, resources and topics will be explained along
with the examples.

Anahtar Kelimeler

History of Turkish Education, method, researches, historiography

Kaynakça

• 1926’dan 2009’a Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı Albümü, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara, 2009.
• Adamson, John W, A Short History of Education, Cambridge University Press, Cambridge, 1919.
• Âdil Bey, Muhtasar Tarih-i Terbiye-i Etfal, Ali Şükrü Matbaası, İstanbul, 1336/1920.Akpınar, Alişan, Osmanlı Devleti’nde Aşiret Mektebi, Göçebe Yayınları, İstanbul, 1997.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Başlangıçtan 1982’ye, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Akyüz, Yahya, Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1848-1940), Bizim Büro Basım, Ankara, 1977.
• Anderson, Benedict, Hayali Cemaatler, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (Çeviren: İskender Savaşır), Metis Yayınları, İstanbul, 1993.
• Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, Medrese Programları, İcazetnâmeler, Islahat Hareketleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983.
• Ayas, Nevzad, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi, Kuruluşlar ve Tarihçeler, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1948.
• Berker, Aziz, Türkiye’de İlköğretim I, 1839-1908, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1945.
• Berkey, Jonathan P, Ortaçağ Kahiresi’nde Bilginin İntikali, İslami Eğitimin Sosyal Tarihi, (Çeviren: İsmail Eriş), Klasik Yayınları, İstanbul, 2015.
• Bilim Cahit Yalçın, Tanzimat Devri'nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma: (1839-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1984; Türkiye'de Çağdaş Eğitim Tarihi, (1734-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1988.
• Binark, İsmet, “Ma‘ârif Tarihimize Ait Bir Rapor”, Yeni Türkiye, Eğitim Özel Sayısı, S.7, 1996, ss.477-493.
• Binbaşıoğlu, Cavit, Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi, Anı Yayınları, Ankara, 2005.
• Birinci, Ali, “Bir Bektaşî Babası, Dârülfünûn İngiliz Edebiyatı Müderrisi, Ma‘ârifin İlk Tarihçisi”, Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti, Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı, (Yayına Hazırlayan: Tacettin Kayaoğlu), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2001.
• Birinci, Ali, Kara, İsmail. Bir Eğitim Tasavvuru Olarak Mahalle/Sıbyan Mektebi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005.
• Bloch, Marc, Tarihin Savunusu veya Tarihçilik Mesleği, (Çeviren: Ali Berktay), İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• Brickman, William W, Guide to Research in Educational History, New York Universtiy Press, New York, 1949.
• Brubacher, John. S, A History of the Problems of Education, 2. Ed. Michigan, 1962.
• Burke, Peter, Fransız Tarih Devrimi, Annales Okulu, (Çeviren: Mehmet Küçük), Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2002.
• Ceyhan, Erdal. Türk Eğitim Tarihi Kronolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara, 2004.
• Chamberlain, Michael, Ortaçağda Bilgi ve Sosyal Pratik, Şam 1190-1350, (Çeviren: Büşra Kaya), Klasik Yayınları, İstanbul, 2014.
• Cicioğlu, Hasan, Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Ortaöğretim (Tarihi Gelişimi), Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Cogito, Tarihyazıcılığı Özel Sayı, (Editör: Teyfur Erdoğdu), Bahar 2013, S.73.
• Cumhuriyet Dönemi Eğitimcileri, (Editörler: Hüseyin Hüsnü Cırıtlı, Bahir Sorguç), UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara, 1987.
• Cumhuriyet Dönemi Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlarının Anlatımıyla: Talim ve Terbiye Kurulu'nun Türk Eğitimindeki Rolü ve Etkileri Forumu, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Cumhuriyet Döneminde Mesleki ve Teknik Eğitimde İz Bırakan Eğitimciler, C.1-2, (Koordinatör: Hıfzı Doğan), Eğitim Araştırmaları Derneği, Ankara, 2012.
• Davidson, Thomas, A History of Education, Charles Scribner’s Son, Nev York, 1901.
• Deringil, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908), (Çeviren: Gül Çağalı Güven), İstanbul: YKY Yayınları, 2002.
• Doğan, İsmail, Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri, Kurumlar, Kişiler, Söylemler, Nobel Yayın, Ankara, 2010.
• Doğan, Nuri, Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876-1918), Bağlam Yayınları, İstanbul, 1994.
• Duverger, Maurice, Sosyal Bilimlere Giriş, (Çeviren: Ünsal Oskay), Bilgi Yayınları, Ankara, 2002.
• El- Hac Rıza Tahsin, Mir‘ât-ı Mekteb-i Tıbbiye, İstanbul: Kader Matbaası, 1912, (Günümüz harfleriyle, Tıp Fakültesi Tarihçesi (Yayına hazırlayan: Aykut Kazancıgil), Çağrı Yayınları, C.1-2, İstanbul, 1991.
• Emin Bey, “Târihçe-i Tarîk-i Tedrîs”, İlmiye Sâlnâmesi, İstanbul, 1334/1918, ss. 642-651.
• Erdoğdu, A. Teyfur, “Tarih Araştırmalarında Yeni Eğimiler”, Sosyal Bilimlerde Yeni Eğilimler, (Editör: Lütfi Sunar), Nobel Yayınları, Ankara, 2015.
• Ergin, Osman, İstanbul Mektepleri ve İlim Terbiye ve San’at Müesseseleri -Dolayısıyla- Türkiye Maarif Tarihi, C. 5, Eser Matbaası, İstanbul, 1977 (İlk basım, 1939-1943).
• Ergün, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, (1908-1914), Ocak Yayınları Ankara,1996.
• Ergün, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara, 1997.
• Ergün, Mustafa, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Eğitim Tarihi”, Türkiye’de Eğitim Bilimler: Bir Bilanço Denemesi, (Editör: Muhsin Hesapçıoğlu, Alparslan Durmuş), Nobel Yayınları, Ankara, 2006, ss. 55-81.
• Ergün, Mustafa, Suriye Mısır ve Anadolu Medreseleri, (15. Yüzyıl Ortalarına Kadar), PegemA Yayınları, Ankara, 2014.
• Ergün, Mustafa, Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi I, Ankara: PegemA Yayınları, 2016.
• Evered, Emine Ö, Empire and Education under the Ottomans: Politics, Reform and Resistance from the Tanzimat to the Young Turks, I.B.TAURIS Press, 2012.
• Fortna, Benjamin C, Geç Osmanlı Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek, (Çeviren: Mehmet Beşikçi), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Fortna, Benjamin C, Mekteb-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim, (Çeviren: Pelin Siral), İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
• Gökdemir, Oktay, “Tarih yazımında İki Yeni Yaklaşım: Sözlü ve Yerel Tarih”, Tarih Nasıl Yazılır? Tarih Yazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji, (Editör: Ahmet Şimşek), Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2011, ss.199-223.
• Görgün, Tahsin, “Sosyal Bilimlerde Kavram Istılah Geliştirmenin Temeline ve Usulüne Dair Bazı Meseleler”, Kavram Geliştirme, Sosyal Bilimlerde Yeni Kavramlar, (Editör: Kübra Bilgin Tiryaki, Lütfi Sunar), İLEM Kitaplığı, Nobel Yayınları, Ankara, 2016, ss.3-18.
• Gündüz, Mustafa, “Enderun Mektebi ve Osmanlı’da Üstün Yeteneklilerin Eğitimi”, Eğitime Bakış, Ağustos, 2016, S. 37, ss.11-20.
• Gündüz, Mustafa, “Türk Eğitim Tarihinin Mümtaz Siması: Yahya Akyüz”, Yaşayan Türk Tarihçileri, (Editör: Ahmet Şimşek), PegemA, Ankara, 2017, ss.411-423.
• Gür, Bekir S, “Eğitime Psikolojinin Tahakkümü”, Uluslararası Eğitim Felsefesi Kongresi, Küreselleşme Sürecinde Eğitim Sorunlarının Felsefi Boyutu, Ankara, 2009, ss.517-522.
• Güven, İsmail, Türk Eğitim Tarihi, Naturel Yayıncılık, Ankara, 2010.
• Hızlı, Mefahil, Osmanlı Klasik Döneminde İlköğretim ve Bursa Sıbyan Mektepleri, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, 1999. History of Education Today, Unesco, United Kingdom, 1985.
• İggers, Georg, “20. Yüzyılda Tarihyazımı”, Tarihi Kötüye Kullanma İçinde, (Çeviren: Nurettin el Hüseyni), Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, İstanbul, 2003.
• Kafadar, Osman, Türk Eğitim Sisteminde Batılılaşma, Vadi Yayınları, Ankara, 1987.
• Kanad, Halil Fikret, Pedagoji Tarihi, C. 2, Maarif Vekâleti, İstanbul, 1930.
• Kansu, Nafi Atuf, Fenn-i Terbiye Tarihi, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1916.
• Kansu, Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, Muallim Ahmet Halit Kitabhanesi, İstanbul, 1930.
• Kara, İsmail, “Bir Zihniyetin Temsilcisi Olarak Osman Nuri Ergin”, Din İle Modernleşme Arasında, Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005, ss. 459-467.
• Kara, İsmail, Aramakla Bulunmaz, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2006.
• Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz, Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kara, Mustafa, Dini Hayat ve Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2013.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2013.
• Karabağ, Gülin, “Disiplinlerarası Tarih Çalışması”, Tarih Nasıl Yazılır?, (Editör: Ahmet Şimşek), İstanbul, 2011, ss. 223-259.
• Kayalı, Kurtuluş. “Annales Hareketi’nin Türkiye Serüveni O Kadar Açıklayıcı ki”, Peter Burke, Fransız Tarih Devrimi: Annales Okulu, (Çeviren: Mehmet Küçük), Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2002, ss.20-30.
• Kılıçbay, Mehmet Ali. “Fernand Braudel”, DİA, C.6, İstanbul, 2001, ss.333-334.
• Kırpık, Güray, Uğur Ünal vd. Türk Eğitim Tarihi El Kitabı, Otorite Yayınları, Ankara, 2012.
• Koçer, Hasan Ali, Türkiye'de Öğretmen Yetiştirme Problemi (1848-1967), Yargıçoğlu Matbaası, Ankara, 1967.
• Koçer, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1970.
• Koçer, Hasan Ali, Eğitim Tarihi I (İlk Çağ), Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 1980.
• Koloğlu, Orhan, “Tarih Öğretiminde Bugüncülük/Presentizm, Yanılsamalar ve Sonuçlar”, Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları (Hazırlayan: Salih Özbaran), Dokuz Eylül Yayınları, İzmir, 1998, ss.95-103.
• Köprülü, Fuat. Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Kuhn, Thomas S. Bilimsel Devrimlerin Yapısı, (Çeviren: Nilüfer Kuyaş), Alan Yayıncılık, İstanbul, 1982.
• Lütfî Efendi, “Tanzimat’tan Sonra Türkiye’de Ma‘ârif Teşkilatı (1267-1287)”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, S.17, (94), 1926, ss.302-317. Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti, Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1922.
• Makdisi, George, Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı, (Tercüme ve inceleme: Ali Hakan Çavuşoğlu, Tuncay Başoğlu), Klasik Yayınları, İstanbul, 2012.
• Mardin, Ebu’l Ula, Huzur Dersleri, C.II, III, İsmail Akün Matbaası, İstanbul, 1966.
• Mehmed Esad, Mir‘ât-ı Mekteb-i Harbiye, Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1310/1893.
• Mehmed Esad, Mir‘ât-ı Mühendishane-i Berri-i Hümayûn: Karabet Matbaası, İstanbul, 1312/1895.
• Mıhçıoğlu, Cemal. “Eğitim Bilimleri Fakültesinin Kuruluşu Üzerine”, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 22, S.1, 1989, ss.347-391.
• Muallim Cevdet, “Darülmuallimîn’in 70. Senesi Vesilesiyle Verilen Konferans”, Tedrisat Mecmuası, S.26, 10 Rebiülâhir 1334/ 14 Şubat 1916, No:6/32, ss.175-200.
• Musa Kâzım, Hukemâ-yı Cihan ve Talim Terbiye Tarihi, Uhuvvet Matbaası, İstanbul, 1327/1911.
• Müftüoğlu, Ahmed Hikmet, “On Birinci Asr-ı Hicri’de Türk Menâbi-i İrfanı”, Mihrâb, 1340/1924, S. 19-20; S. 21-22 ve S. 23.
• Ortaylı, İlber, Tarih Yazıcılık Üzerine, Cedit Neşriyat, Ankara, 2011.
• Osmanlı Araştırmaları, I ve II, “Osmanlı Eğitim ve Düşünce Dünyası”, C. 42 ve 43, İSAM Yayınları, İstanbul, 2013.
• Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim, Milletlerarası Kongresi, İstanbul,12-15 Nisan 1999, Tebliğler, IRCICA Yayınları, İstanbul, 2001.
• Osmanlı eğitim Mirası, Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, (Hazırlayan: Mustafa Gündüz), Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2013.
• Önder, Mustafa, Türk Eğitim Tarihi, Anı Yayıncılık, Ankara, 2010.
• Öymen, Hıfzırrahman Raşit, Doğulu ve Batılı Yönü İle Eğitim Tarihi I, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1969.
• Özkan, Salih. Türk Eğitim Tarihi, Nobel Yayın, Ankara, 2008.
• Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan, Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür Yazıları, (Editör: Cemil Öztürk, İlhami Fındıkçı), PegemA Yayınları, Ankara, 2011.
• Rogan, Eugene L. “Asiret Mektebi: Abdulhamid II’s School for Tribes (1892-1907)”, International Journal of Middle East Studies, 28/1, 1996, ss. 83-107.
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991.
• Sakaoğlu, Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992.
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003.
• Salih Zeki, Yusuf Akçura, Muallim A. Cevdet, Skolastik Eğitim ve Türkiye’de Skolastik Tarz, (Derleyen ve Çeviren: Hasan Ünder), Epos Yayınları, Ankara, 2002.
• Salmoni, Barak A, “Ordered Liberty and Disciplined Freedom: Turkish Education and Republican Democracy, (1923-1950)”, Middle Eastern Studies, 40/2, March 2004.
• Sarıoğlu, Mehmet, Türk Eğitim Tarihinden Esintiler, Umuttepe Yayınları, Sakarya, 2012.
• Satı (Satı el Husri), “Meşrutiyet’ten Sonra Ma‘ârif Tarihi”, Muallim Mecmuası, S.19, 15 Şubat 1334, ss.654-665.
• Somel, Selçuk Akşin, “1980 Sonrasında Taşra Maarifi ve Gayrı Müslim Mekteplerinin Historiyografik Bir Analizi: “Abdülhamit Devri Eğitim Tarihçiliğine Bir Bakış”, Deutsch-Türkische Begegnungen. Türk Alman Tesadüfleri, Kemal Beydilli'ye Armağan, (Yayına Hazırlayan: Hedda Reindl-Kiel, Seyfi Kenan), Berlin: EB-Verlag, 2013.
• Sönmez, Erdem, Annales Okulu ve Türkiye'de Tarihyazımı, Annales Okulu'nun Türkiye'deki Tarihyazımına Etkisi: Başlangıçtan 1980’e, Tan Kitabevi, Ankara, 2008.
• Strauss, Johann, “Who Read What in the Ottoman Empire (19th-20th Centuries)?”, Arabic Middle Eastern Literatures, 6/1, 2003, ss.39-76.
• Szyliowicz, Joseph, S. Education and Modernization, in the Middle East, Cornell University Press, Ithaca and London, 1973.
• Tarih Nasıl Yazılır? Tarih Yazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji, (Editör: Ahmet Şimşek), Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2011.
• Tekin, Şinasi, Esi Türklerde Yazı, Kâğıt, Kitap ve Kâğıt Damgaları, (Yayına Hazırlayan: R. Tûba Karatepe), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2015.
• Thompson, Paul. Geçmişin Sesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• Togan, A. Zeki Velidî, Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1985.
• Türk Millî Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilâtı (Talim ve Terbiye Kurulu- Millî Eğitim Şûrası), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1975.
• Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) Türk Eğitim Tarihi Özel Sayısı, C.6, S.11, 2009.
• Uğurel, Refia Şemin. “Eğitim Bilimlerinin Üniversiteye Girişi, Pedagoji Enstitüsünün Kuruluşu ve Gelişmesi”, Cumhuriyet'in 50. Yılına Armağan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1973, ss.305-374.
• Unan, Fahri. “Klasik Dönem Osmanlı Medreselerinde Eğitim Üzerine Yapılmış Çalışmalara Dair Bir Bibliyografya Denemesi”, Dîvân, İlmî Araştırmalar, S.18 (2005/1), ss.79-114.
• Unat, Faik Reşit. Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, MEB Yayınları, Ankara, 1964.
• Uygun, Selçuk. Türkiye’de Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Bir Sözlü Tarih Araştırması, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2003.
• Yılmaz, Abdülkadir. Talim ve Terbiye Kurul Kararlarında Teftiş/Denetim (1926-2017), Gece Kitaplığı, Ankara, 2017.
• Yılmaz, Harun. Zengî ve Eyyubî Dımaşk’ında Ulema ve Medrese (1154-1260), Klasik Yayınları, İstanbul, 2017.
• Yücel, Hasan Âli. Türkiye’de Ortaöğretim, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1938.
• Yüksel, Sedat. “Eğitim Bilimlerinde Paradigmatik Dönüşüm: Yeni Arayış ve Yönelimler”, Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, C.1, S.1, ss. 47-57.