Missionary Activities in Adana and an example of the Reaction Muslim Ulema to These Activities (1876-1909)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 7 - TEMMUZ, 176 - 194, 16.07.2018

Osman Karlangıç

https://doi.org/10.21021/osmed.431396

Cited By: 1

Öz

Between 1876 and 1909, French, American,
and German missionaries selected Adana as target, which was hosting non-Muslim
population, within their missionary activities in Ottoman cities. They were
educating people who were persuaded to change sects from non-Muslim elements as
loyal personalities to their own countries. They were carrying out such
activities by building schools, hospitals and churches in Adana. Especially,
students who were educated in schools were influenced by theater plays and
materials they brought from abroad. From Adana Ulema, Kâfîzade Yusuf İzzet
Efendi, who was uncomfortable with this situation, at the beginning of the
period when missionary activities began to take effect in Adana (1891), had
realized the danger that missionary activities had created for his country and
took on a duty to warn the Sultan in this regard. In this study, the activities
of the missionaries in Adana and the reaction of a Muslim scholar will be
focused on.

Anahtar Kelimeler

missionary, Adana, Jesuit, Catholic, Protestant

Adana’da Misyonerlik Faaliyetleri ve Bu Çalışmalara Müslüman Ulemanın Tepkisi (1876-1909)

Öz

1876-1909
yılları arasında Fransız, Amerikalı ve Alman misyonerler Osmanlı şehirlerinde
giriştikleri misyonerlik faaliyetleri kapsamında gayrimüslim nüfus barındıran
Adana’yı da kendilerine hedef seçmişlerdi. Gayrimüslim unsurlardan mezhep
değiştirmeye ikna ettikleri insanları kendi ülkelerine sadık birer şahsiyet
olarak yetiştirmek için çaba göstermişler; Adana’da okullar, hastaneler ve
kiliseler inşa ederek misyonerlik faaliyetleri yürütmüşlerdir. Özellikle
okullarda eğittikleri öğrencileri tiyatro oyunları ve dışarıdan getirdikleri
materyaller ile etkilemişlerdir. Bu durumdan rahatsız olan Adana ulemasından
Kâfîzade Yusuf İzzet Efendi, misyonerlik faaliyetlerinin Adana’da etkili olmaya
başladığı dönemin başlarında (1891) misyoner faaliyetlerinin ülkesi için
oluşturduğu tehlikenin farkına varmış ve bu konuda padişahı uyarmayı görev
bilmiştir. Bu çalışmanın amacı Meşrutiyet Döneminde (1876-1909) Adana’da
misyonerlik faaliyetleri ve bir Müslüman âlimin bu faaliyetlere tepkisini
ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Misyoner, Adana, Cizvit, Katolik

Kaynakça

• Kaynakça
• Arşiv Kaynakları
• BEO, 3206/240391, 24 Teşrin-i sani [1] 323 [7 Aralık 1907]
• BEO, 3313/248425-2, 10 Nisan [1] 324 [23 Nisan 1908]
• BEO, 3313/248425-1, 30 Nisan [1] 324 [13 Mayıs 1908]
• DH MKT, 357/36/2, 16 Şubat [1] 310 [28 Şubat 1895]
• DH MKT, 701/53/4, 20 Nisan [1] 319 [3 Mayıs 1903]
• DH MKT, 701/53/6, 4 Mart [1] 320 [17 Mart 1904]
• DH MKT, 701/53/8, 17 Nisan [1] 320 [30 Nisan 1904]
• DH MKT, 701/53/11, 16 Haziran [1] 320 [29 Haziran 1904]
• MV., 94, 18 Şubat [1]312 [2 Mart 1897]
• Y. PRK. AZJ, 18/30/1, 6 Kanun-ı Sani [1] 306 [18 Ocak1891]
• Diğer Kaynaklar
• “Adana”, Yurt Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, Anadolu Yayıncılık, 1981, ss. 7-181.
• Alkan, Mehmet Ö., Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, Tarihi İstatistikler Dizisi C.6, Ankara, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, [t.y].
• Bağçeci, Yahya, 1895 Zeytun İsyanı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2008.
• Bildirici, Yusuf Ziya, “Ermeni Soykırımı Aldatmacası ve 1919-1920 Katliamları”, Türkler Ansiklopedisi, C. XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 503-513.
• Çabuk, Mustafa, 1875-1925 Yılları Arasında Adana, Antakya Antep, Maraş, ve Mersin Bölgelerinde Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Olayları, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş, 2013. Fırat, Muhammet, “Adana Ermeni olaylarının Antakya Havalisine Etkisi”, IV. Hatay Tarih ve Folklor (18-19 Ekim 1996) Bildirileri Sempozyumu, Antakya, 1997, ss. 1-25.
• Günay, Necla, “Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Ermenileriyle İlişkileri ve 1914/1915 Zeytun İsyanları”, XX: Yüzyılda Maraş (Ermeniler, Türkler, Müslümanlar), Ukte Yayınları, Kahramanmaraş, 2012, ss. 27-46.
• Güran,Tevfik, Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Tarihi İstatistikler Dizisi C.5, Ankara, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, [t.y].
• İnan, Uğur, Osmanlı Devleti’nde Alman Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
• Kaplan, Halil İbrahim, Salnamelere Göre Adana (1880-1900), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü, Isparta, 2001.
• Karsandık, Özlem, “Maarif Salnamelerine Göre Adana Sancağı’nda Eğitim Öğretim (H. 1316-1321/M.1898-1903)”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, C. 30, S.50, Ankara, ss. 151-169.
• Karsandık, Özlem, Çağdaşlaşma Sürecinde Adana (1839-1876), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012.
• Kieser, Hans Lukas, “Bir Misyoner Hastanesinin Çevresindeki Küçük Dünya”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak, Derleyen Francois Georgian, Paul Dumont, İstanbul, 2000.
• Ortaylı, İlber, Batılılaşma Yolunda, Merkez Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, 3. baskı, Cedid Neşriyat, Ankara, 2008.
• Şahin, Gürsoy, “İngiliz Gezgin Edwin John Davis’in Seyahatnamesine Göre XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Adana ve Çevresi”, Tarihte Adana ve Çukurova, ed. Yılmaz Kurt, M. Fatih Sansar, C.III, Akademisyen Yayınevi, Adana, 2016, ss. 279-297.
• Şanda, Hüseyin Avni, Yarı Müstemleke Oluş Tarihi 1908 İşçi Hareketleri, Gözlem Yayınları, İstanbul, [t.y].
• Şişman, Adnan, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Türkler Ansiklopedisi, C.15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.173-180.
• Şişman, Adnan, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Genel Türk Tarihi, ed. Hasan Celal Güzel, Ali Birinci, C.7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 595-607.
• Şişman, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
• Toros, Taha, Ali Münif Bey’in Hatıraları, İsis Yayınları, İstanbul, 1996.
• Ulutaş, Songül, 19. Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve Sosyal Yaşam (1856-1914), Tarsus, Tarsus Sanayi Odası Yayınları, 2015.
• Varlık, Bülent, 19. Yüzyılda Emperyalizmin Batı Anadolu’da Yayılması, 1. baskı, Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları, Ankara,1976.
• Yurtsever, Cezmi, “Çukurova’da Fransız İşgali”, Efsaneden Tarihe Tarihten Bugüne Adana Köprübaşı, Haz. Erman Artun, M. Sabri Koz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000, ss. 128-135.
• Yurtsever, Cezmi; Sadık Can, Nazan Arabacı, Neslihan İnci, Adana’da Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyet Dönemi Eğitim, Adana Valiliği Yayınları, Adana, 1998.