Konya Hurufat Defterleri ve Mühteva Analizi (1692 - 1835 Yılları Arası)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 7 - TEMMUZ, 131 - 151, 15.07.2018

Özcan Oğur

https://doi.org/10.21021/osmed.434442

Cited By: 1

Öz

Hurûfât
Defterleri, vakıf müesseselerine günlük tayin ve terfi işlemleri ile ilgili
berat içeriklerinin kaydedildiği defterlerdir. Bu defterler harf sırasına göre
tutulmuş olup genellikle XVII. yüzyılın sonları ile XIX. Yüzyılın ilk yarısına
ait dönemi kapsamaktadır. Defterlerdeki vakıf
işlemleri, ilgili kaza adının altına, işlem tarihine göre ve alfabetik sıra ile
yazılmıştır. Söz konusu işlemlerin büyük çoğunluğu vakıf kurumlarına yapılan
yeni atamalar hakkındadır. Bu atamaların gerekçeleri farklı olup genellikle
kadı ve naibin arzı üzerine gerçekleşmiştir. Bunun dışında mütevelli’nin arzı
ya da mahalle muhtar heyetinin isteği üzerine gerçekleşen atamalar da
bulunmaktadır. Ancak müderris gibi ilim erbabı kişilerin atamalarında Şeyhülislam’ın
onayı alındığı anlaşılmaktadır.

Hurufat defterlerinin temelinde yapılan çalışmalar şehir tarihi
açısından çok önemli veriler sunmaktadır. Bu tür çalışmalar bir şehrin cami, mescit,
tekke, zaviye, hangah gibi dini yapıları; medrese, mektep, darü’l-hadis,
darü’l-kurra gibi eğitim kurumları; kaza, sancak, nahiye ve köy gibi idari
yapılanmasını detaylı bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu yönüyle
değerlendirildiğinde hurufat defterleri sözkonusu tutuldukları dönem aralığında
şehir tarihi için önemli kaynak grubu durumundadır.

Anahtar Kelimeler

Hurufat Defterleri, Cami, Vakıf Müesseseleri, Vakıf Görevlileri, Medrese

Konya Hurufat Notebooks and Content Analysis (Between 1692 - 1835)

Öz

Hurufat Books are books in which franchise contents related to daily appointment to charitable foundation institutes and promotion processes are recorded. These books have been kept in alphabetical order and they generally involve the period between the late of XVII. Century and the first half of XIX. Century.  The charitable foundation processes in the books have been recorded under related district in accordance with transaction date and alphabetical order.  The large majority of the processes in question are about the new promotions to the charitable foundation institutes. The reasons of these promotions are different and they have generally been done by kadi or naib’s offer. Apart from these promotions, there have been some which have been done by trustee or neighbourhood vestry’s offer, too. However, it is obvious that shaykh al-islam’s approval has been applied in promotions of religious men such as mudarris.

Studies made on the basis of Hurufat notebooks present very important data in terms of history of a city. Such studies exhibit the religious structures of a city such as mosque, masjid, tekke, zaviye, hangah; educational institutions such as madrasa, school, darü'l-hadith, darü'l-kurra; and administrative structuring such as kaza, sanjak, township and villages in a detailed manner. When assessed in this direction, Hurufat records are important sources for the city's history in the period they were held.

Anahtar Kelimeler

Hurufat Notebooks, Foundation Associations, Foundation Staff, Mosque, Madrasa

Kaynakça

• Kaynakça
• 1. Arşiv Kaynakları
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Hurufat Defterleri
• 1/551, 2/552, 3/553, 4/554, 5/555, 6/556, 7/557, 8/1091, 9/1106, 10/1107, 11/1108, 12/1109, 13/1111, 14/1112, 15/1113, 16/1114, 17/1115, 18/1119, 19/1125, 20/1128, 21/1139,
• 22/1140, 23/1142, 24/1160, 25/1216,
• 2. Telif ve Tetkik Eserler
• Ali Himmet Berki, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda geçen Istılah ve Tâbirler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara,1966.
• Bahaeddin Yediyıldız, “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 17, Ankara, 1983, s. 55-60.
• Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri-Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, IV, V, VI. Kitap, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• __________, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri-Romanya Macaristan, I. Ve II. Kitap, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• __________, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri-Yogoslavya, III. Kitap, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• Enver Çakar - Celalettin Uzun, Hurufat Defterlerinde Harput (1690-1812), Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Elazığ, 2017.
• Ertan Gökmen, “Hurûfât Defterleri'ne Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830)”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, Manisa 2005, s. 21-56.
• __________, “Osmanlı Devletinde Din Görevlilerinin Göreve Atanma ve Görevden Alınması: Manisa Demirci Örneği (1690-1830)”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt: 42, Sayı: 4, 2006, s. 109-120.
• Halit Çal, “1192 Numaralı 1697 – 1716 Tarihli Hurûfât Defteri’ne Göre “Bulgaristan’daki Türk Mimarisi”, Balkanlar’da Kültürel Etkileşim Ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, ( 17-19 Mayıs 2000 Şumnu-Bulgaristan), Cilt: 1, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 2001, s. 221-286.
• __________, “Tapu Tahrir Ve Hurûfât Defterleri’ne Göre “Ahlat’da Türk Mimarisi”, Prof. Dr. Haluk Karamağaralı’ ya Armağan, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2002, s. 71-86.
• __________, Hurûfât Defterleri’ne Göre 19. Yüzyılda Küre Kazası”, Prof.Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, 2001, s. 125-166.
• Hasan Demirtaş, Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurufat Defterleri: Kangırı Örnegi, Vakıflar Dergisi, Sayı: 37, (Haziran 2012), Ankara 2012, s. 47-92.
• Hatice Oruç, “Saraybosna Vakıfları (16.Yüzyıl Sonları-19.Yüzyıl İlk Yarısı)”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu, (İstanbul-Edirne), Ankara, 2012, s. 67-88.
• Hüseyin Muşmal - Raziye Arıcı, “Hurufat Defterlerine Göre Megri (Fethiye) Kazası’ndaki Tekke, Zaviye ve Medreseler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 38, Haziran 2015, s. 396-404.
• İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Luğatı, İstanbul, 2010.
• M. Fuad Köprülü, İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1983.
• Mustafa Alkan, “Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtlar Arşivi”, Vakıflar Dergisi, XXX, Ankara, 2007, s. 3-34.
• __________, “Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurûfât Defterleri: Adana Örneği”, XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 11-15 Eylül 2006), Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt, I. Kısım, TTK Basımevi, Ankara, 2010, s. 825-842.
• Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, MEB Yayını, İstanbul, 1993.
• Özcan Oğur, “Karaman Eyaleti Konya Merkez Kazası Hurufat Defterlerine Göre Konya ve Civarının İdari ve Sosyal Durumu (1692-1835)”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hazırlık Aşamasında Olan Doktora Tezi.
• Sedat Bayrakal, Hurufat Defterlerinde Isparta Kazası-Tarihi Eserler, Köyler, Mahalleler, Meslekler, Türkiye Âlim Kitapları, Almanya, 2015.
• Şerife Eroğlu Memiş, “Osmanlı Toplumsal Tarihi Kaynaklarından Hurufat ya da Askeri Ruznamçe Defterleri ve Önemi: Kaza-i Kudüs-ü Şerif Örneği”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 39, Haziran 2013, s. 115-146.
• Tuncer Baykara, Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), VGM Yayını, Ankara, 1990.
• __________,“Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’ndeki Bir Deftere Göre XVIII. Yüzyıl Başlarında Varna”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XX, Ankara, 1988, s. 409-414.
• Ülkü Yancı - Osman Kubilay Gül, “Hurufat Defterlerine Göre Bozok”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, Bildiri Kitabı, Cilt: I, 05-07 Mayıs 2016, s. 253-265.
• Yasemin Beyazit, “Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri”, History Studies, Sayı: 5, Haziran 2013, s. 39-69.