Eski Dersim Mebusu Lütfi Fikri Bey'in 1925 Yılında Ankara İstiklal Mahkmesi'nde Yargılanması

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 10, 27 - 63, 15.04.2020

Ahmet Gazel

https://doi.org/10.21021/osmed.563346

Öz

II. Abdülhamit, II.
Meşrutiyet ve Atatürk dönemlerinde siyasi faaliyette bulunan Lütfi Fikri Bey,
genelde her dönemde muhalefette yer almış ve zaman zaman da çeşitli
mahkemelerde yargılanmıştır. Lütfi Fikri Bey ilk olarak II. Abdülhamit
döneminde mahkeme önüne çıkmıştır. Mısır’da neşredilen Mizan gazetesine yazı yazmayı teklif ettiği gerekçesiyle 1895
yılında 14 ay hapis cezasına çarptırılmıştır. Lütfi Fikri Bey, ikinci olarak
Halifeliğin kaldırılmasına karşı çıktığı için 1923 yılında İstanbul’da kurulan
İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmış ve 27 Aralık 1923 tarihinde İstiklal
Mahkemesince beş yıl ağır hapse mahkûm edilmiştir. Ancak 13 Şubat 1924
tarihinde TBMM tarafından çıkarılan 124 sayılı özel bir yasa ile affedilmiştir. Lütfi Fikri Bey,
1925 yılında ise Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmıştır. Bu seferki
suçlama Tarikat-ı Salahiye adlı gizli bir cemiyete üye olmaktır. Lütfi
Fikri’nin cemiyetle tam bir bağlantısı tespit edilememiştir. Mahkemede bazı
kişilerin adını vermesi ve cemiyet üyelerince 1922 yılında yapılan bir kabine
listesinde yer almış olmasından dolayı evinde arama yapılmıştır. Arama
sırasında cemiyetle bağlantısını gösterecek bir delil bulunamazken abisi Münci
Bey’in yazdığı bir mektup ve 1923 yılına ait günlükleri bulunmuştur. Özellikle günlüğünde
Cumhuriyete ve Mustafa Kemal Paşa’ya yönelik bazı ithamlar tespit edilmiştir.
Neticede tutuklanarak Ankara İstiklal Mahkemesi’ne sevk edilmiştir. 15 Ağustos
1925 tarihinde karar açıklanmış ve cemiyetle bağlantısına dair bir delil
bulunamadığı için Lütfi Fikri Bey beraat etmiştir. Beraat etmesinde cemiyetle
bir bağlantısının tespit edilememesi yanında Mustafa Kemal Paşa’nın Lütfi
Fikri’nin affına dair mahkeme heyetine yazdığı mektup da etkili olmuştur. Bu
makalede Lütfi Fikri Bey’in Tarikat-ı Salahiye Cemiyeti’ne üye olmaktan dolayı
1925 yılında İstiklal Mahkemesinde yargılanması dönemin gazetelerine dayalı
olarak anlatılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Lütfi Fikri, İstiklal Mahkemesi, Tarikat-ı Salahiye Cemiyeti

The Trial of Lütfi Fikri Bey, Old Parliament Member of Dersim, in the Independence Court

Öz

Lütfi Fikri Bey, who carried out political activities
during the Second Abdülhamit, Second Constitutional and Atatürk periods,
generally took part in opposition in every period and from time to time he was
judged in various courts. Lütfi Fikri Bey was
first judged in the court in the period of Abdulhamid II. He was sentenced to
14 months in prison in 1895 on the grounds that he had proposed to write for
the Mizan newspaper in Egypt. Lütfi Fikri Bey, secondly, was judged in the
Independence Court established in Istanbul in 1923 for opposing the abolition
of the Caliphate. However, he was forgiven by a special law no. 124 issued on
13 February 1924 by the Turkish Grand National Assembly. In 1925, Lütfi
Fikri Bey was judged in the Ankara Independence Court. This time the accusation
was to become a member of a secret society called Tarikat-ı Salahiye. Lütfi
Fikri's association with the community could not be determined. His house was
searched since some people in the court gave his name and his name was in a
list of cabinet members prepared in 1922. While there was no evidence to show
his connection to this list during the search, a letter written by his brother
Münci and the diaries of 1923 were found. In particular, some accusations
against the Republic and Mustafa Kemal Pasha were found in his diary. As a
result, he was arrested and sent to Ankara Independence Court. On 15 August
1925, the decision was declared and Lütfi Fikri Bey was acquitted because there
was no evidence of his connection to the community. In addition to the lack of
a link to the association in the acquittal, Mustafa Kemal Pasha's letter to the
court on the forgiveness of Lütfi Fikri was also influential. In this
article, the trial of Lütfi Fikri Bey in the Independence Tribunal in 1925 for
being a member of the Order of the Order was described based on the newspapers
of the period.

Anahtar Kelimeler

Lütfi Fikri, the Independence Court, Tarikat-ı Salahiye Society

Kaynakça

• 1. Arşiv Vesikaları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Seyrü Sefer Kalemi, (DH. EUM. SSM), nu: 38/29
• 2. Kitap, Makale ve Tezler
• Akbulut, Dursun Ali, Saltanat, Hilafet ve Millî Hâkimiyet, Samsun 1994.
• Akcan, Erol, “Türkiye Cumhuriyeti’ni Laikleştiren İnkılapların Taşradaki Yansıması: “Hoca Askeri Olayı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 59, Kasım 2017, s. 160-176.
• Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, I-II, İzmir 1995.
• Birinci, Ali, “Lutfi Fikri”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2003.
• Birinci, Ali, “Şerif Paşa, Mehmed”, İslam Ansiklopedisi, C: 39, Ankara 2010, s. 1-2.
• Çulcu, Murat, Hilafetin Kaldırılması Sürecinde Cumhuriyetin İlanı ve Lütfi Fikri Davası, II, İstanbul 1992.
• Demiraslan, Tekin, “1923 Milletvekili Seçimleri ve Basın”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir 2013.
• Demirel, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet, İstanbul 2007.
• Esen, Nihal, “Şeyh Sait İsyanında Abdullah Sadi (Kör Sadi)’nin Faaliyetleri ve Yargılanması”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Uluslararası Palu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s. 93-102.
• Gazel, Ahmet Ali, “II. Meşrutiyet Döneminde Projede Kalmış Bir Fırka Teşebbüsü: Müceddidin Fırkası,” Tarih ve Toplum, 36/211, Temmuz 2001, 46-49.
• Gazel, Ahmet Ali, “Lütfi Fikri Bey’in Ankara ile İstanbul’u Uzlaştırmak İddiasıyla 1920 Yılında Kurduğu Bir İttifak: Müsalemet İttifakı”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16/44, 2019, 14-44.
• Gazel, Ahmet Ali, Lütfi Fikri’nin Tanzimat’ı, Konya 2007.
• Gazel, Ahmet Ali, Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında Parlamenter Denetim, Konya 2007.
• İstiklal Mahkemeleri-I, Ankara 2015.
• Lütfi Fikri Bey’in Günlüğü, (Yayına Hazırlayan: Yücel Demirel), İstanbul 1991.
• Lütfi Fikri, Hükümdarlık Karşısında Milliyet Mes'ûliyet ve Tefrîk-i Kuvâ Mesâili, İstanbul 1338.
• Lütfi Fikri, Meşrutiyet ve Cumhuriyet, İstanbul 1339.
• Mehmet Reşid, “Meşrutiyet Muhalefetinden Bir Safha Lütfi Fikri'nin Siyasi Mücadeleleri”, Dersim Mebusu Lütfi Fikri Bey’in Günlüğü, (Yayına Hazırlayan: Yücel Demirel), İstanbul 1991.
• Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım, I, (Notlandıran ve Yayına Hazırlayan: Abdurrahman Dilipak), İstanbul 1991.
• Simavi, Lütfi, Son Osmanlı Sarayında Gördüklerim, İstanbul 2004.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, İçtima Senesi; 1, C: 5.
• Tunaya, Tarik Zafer, “Muhalefet Tarihinin Heyecanlı Siması: Lütfi Fikri Bey”, İnsan Derisiyle Kaplı Anayasa, İstanbul 1988.
• Tunaya, Tarık Zafer, “Türk Devrimine Karşı İdeolojik Bir Muhalefet Girişimi: “Tarikat-ı Salâhiyye Cemiyeti” ve Eylemleri”, İÜ. İktisat Fakültesi Mecmuası Özel Sayı, Cavit Orhan Tütengil’in Anısına Armağan, İstanbul, 1984, s.
• Tunaya, Tarık Zafer, İslâmcılık Cereyanı, İstanbul 1962.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, II, İstanbul1999.
• Ülken, H. Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 1992.
• 3. Süreli Yayınlar
• Akşam
• Cumhuriyet
• Hakimiyet-i Milliye
• İleri
• Tanin
• Tasvir-i Efkâr
• Tazminat