A Source in Ottoman Diplomacy: The Book of Nâme-i Hümâyûn and the Presentation of Book 7

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 10, 1 - 26, 15.04.2020

Havvanur Sarı

https://doi.org/10.21021/osmed.628752

Öz

Nâme-i hümâyunlar, one of the most
important notebook series of the Ottoman archives, is used by the Ottoman
sultans to refer to letters sent to independent or semi-independent rulers of
the Ottoman Empire. In Nâme-i hümâyûn, there is information about the relations
of the Ottoman Empire with other foreign states and the policies that it
pursues against them. In this respect, it is necessary to examine and evaluate
such documents in order to determine first hand source information. In this
research, the features, scope and content of the Nâme-i Hümâyûn Book numbered 7
between 1720 and 1741 were emphasized. In addition, the answer to the question
of the source value of Nâme-i Hümâyûn books in Ottoman diplomacy was given in
the research. The main research works on the subject were also used for the
related determinations and evaluations. As a result of the findings obtained
from the research, it was found out that the Nâme-i Hümâyûn book was one of the
important sources of Ottoman diplomacy and that a total of 398 correspondences
took place in the book. In addition, it was determined that the most
correspondent states were Russia, Iran and Crimea. In the data obtained from
the document, which is also an example of Beşaret-nâme, it is seen that the
roots of Nâme-i Hümâyûn are not statically found and this changes under
diplomacy between the parties.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Diplomacy, Archive, Nâme-i Hümâyûn

Osmanlı Diplomasisinde Bir Kaynak: Nâmei -Hümâyûn Defterleri ve 7 Numaralı Defterin Tanıtımı

Öz

Osmanlı arşivinin en önemli defter
serilerinden biri olan nâme-i hümâyûnlar,
Osmanlı padişahları tarafından, bağımsız ya da Osmanlı Devleti’ne bağlı, yarı
bağımsız hükümdarlara gönderilen mektupları ifade etmek için kullanılmaktadır.
Nâme-i hümâyûnlarda Osmanlı
Devleti’nin diğer dış devletlerle olan münasebetleri ve onlara karşı
izlediği politikalarla ilgili bilgiler
bulunmaktadır. Bu açıdan birinci elden kaynak niteliğindeki bilgilerin tespiti
için bu tür belgelerin incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Araştırma
da 1720 -1741 yılları arasında kaleme alınmış olan 7 Numaralı Nâme-i
Hümâyûn Defterinin özellikleri, kapsamı ve içeriği üzerinde durulmuştur. Ayrıca
araştırmada nâme-i hümâyûn defterlerinin Osmanlı
diplomasisindeki kaynak değerinin nasıl olduğu sorusunun cevabı verilmiştir.
Çalışmada ki değerlendirmeler için 7 Numaralı Nâme-i Hümâyûn defteri
transkiribe edilmek suretiyle, belgelerin genel özellikleri ortaya
çıkartılmıştır. Ardından bunlardan bir belge somut bir örnek olması açısından
incelenerek, diplomatik açıdan tahlil edilmiştir.
Çalışmada yapılan değerlendirmeler neticesinde nâme-i hümâyûn defterlerinin
içeriğinde Osmanlı padişahlarının cülus haberi, savaş ve barış kararları,
atamalar gibi bilgilerin varlığı tespit edilmiş olup nâmelerin yazılış
bakımından beşaretnâme, fetihnâme ve tehditnâme olmak üzere üç kısma ayrıldığı
belirtilmiştir. İlgili
tespit ve değerlendirmeler için konuyla ilgili başlıca araştırma eserlerinden
de yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular sonucunda Nâme-i
Hümâyûn defterinin Osmanlı diplomasisinin önemli kaynaklarından birisi olduğu
ve defterde toplam 398 adet yazışmanın gerçekleştiği bilgisine ulaşılmıştır.
Ayrıca defterde en çok yazışmanın gerçekleştiği devletlerin Rusya, İran ve
Kırım olduğu da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Diplomasisi, Arşiv, Name-i Hümâyûn

Kaynakça

• Baştürk, Harun, 9 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defterinin Transkribsiyonu ve Değerlendirmesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans tezi, Kilis 2016.
• Bediroğlu, Songül, 9 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defterinin Transkribi ve Değerlendirmesi (s. 1-115) (H. 1186-1218/M.1772-1803), Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Kilis 2014.
• BOA, DVNS. NMH. d.nr.,7.
• Bozkır, Tuğba, Name-i Hümayun Defterlerine Göre XVIII. Yüzyılda Osmanlı Özbek Münasebetleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş 2009.
• Cebecioğlu, vd. Kırım Hanlarına Name-i Hümâyûn (2 Numaralı Name Defteri), İstanbul 2013.
• Çetin, Atilla,“Osmanlı Arşivciliğine Toplu Bir Bakış”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, C. XXXIII, S. 2, Ankara (1984): s. 53-65.
• Çıtlık, Hacer, 4 Numaralı Name-i Hümayun Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (H. 1203-1206/ M. 1788-1792),Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Kilis 2014.
• Çiftçi,Hilal, Osmanlı-Safevi İlişkilerinin Diplomatik Dili, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi, Çankırı 2015.
• Dağ, Ahmet Emin, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Sözlüğü, İstanbul 2004.
• Erdem, Gökhan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sürekli Diplomasi’ye Geçis Süreci,Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi, Ankara 2008.
• Kaçan Erdoğan, Meryem , “1701 Tarihli Osmanlı-Venedik Ahidnâmesi”,Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. IV, S. 1, Eskişehir (2003): s. 63-77.
• Kodaman , Timuçin ve Yaşar Akçay, “Kuruluştan Yıkılışa Kadar Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Türkiye'ye Bıraktığı Miras”,SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Isparta (2010): S. 22, s. 75-92.
• Kurtaran, Uğur, “Osmanlı Diplomasi Tarihinin Yazımında Kullanılan Başlıca Kaynaklar ile Bu Kaynakların İncelenmesindeki Metodolojik ve Diplomatik Yöntemler Üzerine Bir Değerlendirme”, OTAM, S. 38, Ankara (2015): s. 107-139.
• Kurtaran, Uğur, “Pasarofça Antlaşması’na Göre Yapılan Sınır Tahdit Çalışmaları ve Belirlenen Yeni Sınırlar”, Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. XI, S. 55, Samsun (2018): s. 285-300.
• Kurtaran, Uğur, “Sultan Birinci Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 Tarihli Ahitnamenin Diplomatik Açıdan Tahlili”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. I, S. 29, İzmir (2014): s. 213-232.
• Kurtaran, Uğur, “Karlofça Antlaşması’nda Venedik, Lehistan Ve Rusya’ya Verilen Ahitnamelerin Genel Özellikleri ve Diplomatik Açıdan Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih AraştırmalarıDergisi,35 (60),(2016): s. 97-139.
• Kurtaran, Uğur, “Karlofça Antlaşması’ndan Sonra İstanbul’a Gelen Yabancı Elçilerin Ağırlanması ve Yapılan Harcamalar”,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi,C. 37/S.63, (2018): 331-370.
• Kurtaran, Uğur, “Ottoman-Austrıa Border Determınatıon Works And Newly Determıned Borders Accordıng To The Treaty Of Belgrade Of 1739”, Belgrade 1521-1867,(Ed. Dragana Amedoski), Belgrade (2018): s.169-193.
• Kurtaran, Uğur, “XVIII. Yüzyıla Ait Hudutname ve Sınır Tahdit Örneği: Karlofça Antlaşması’na Göre Belgrad Sınırlarının Belirlenmesi”, Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, (Ed. Mehmet Alaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran), Grafiker Yayınları, Ankara (2018): s. 119-145.
• Kurtaran, Uğur,“ Küçük Kaynarca ve Yaş Antlaşmaları Arasında Eflak ve Boğdan’da Hudutların Belirlenmesi ve Esirlerin Serbest Bırakılması (1774-1793)”, III. Uluslararası Al-Farabi Sosyal Bilimler Kongresi, 9-11 Kasım (2018): Ankara, s. 27-64.
• Kurtaran, Uğur, Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Kahramanmaraş 2009.
• Kurtaran, Uğur- Esme Çimen, “Nâme-i Hümâyûn Defterlerinin Kaynak Değeri ve Altı Numaralı Defterin Tanıtımı”, Yeni ve Yakınçağlarda Osmanlı Diplomasisi, (Ed. Ahmet Dönmez), Ankara 2019, s. 13-57.
• Kurtaran, Uğur“Heinrich Christoph Freihher Von Penkler’in İstanbul Elçiliği Ve Falliyetleri”, Cappadocıa Journal Of History And Socıal Scıences, Vol: 10, April- (2018): s.222-251.
• Kuzucu, Serhat ve Hacer Çıtırık, “Osmanlı Tarih Yazımında Önemli Bir Kaynak: Nâme-i Hümâyûn Defterleri ve 4 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defterinin Belge Özetleri”, OTAM, Ankara (2016): S.40, s. 145-166.
• Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul,1994.
• Özkan, Selim Hilmi, Osmanlı Devleti ve Diplomasi, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Özkna, Selim Hilmi, Amcazâde Hüseyin Paşa (1644-1702). Saarbücken: Türkiye Alim Kitapları, 2015.
• Polatçı, Türkan,“Osmanlı Batılılaşmasında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Paris Sefaretnamesi’nin Önemi ”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C. II, S. 2, Çankırı( 2011): s. 249-263.
• Sander, Oral Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme,Ankara: 2008.
• Savaş, Ali İbrahim , “Genel Hatlarıyla Osmanlı Diplomasisi”, Osmanlı, C. I, 1999.
• Savaş, Ali İbrahim ,”(1994-1995).Takrir-i Ahmed Merâmi Efendi Azak Muhaddidi Ahmed Meramî Efendi’nin 1740/1741 Sınır Tespit Çalışmaları Hakkındaki Raporu”, Belgeler, C.XVI, S.20, Ankara(1994): s.151-173.
• Savaş, Ali İbrahim, Osmanlı Diplomasisi, İstanbul : 2007.
• Tunç, Salih,“Osmanlı Sultanı III. Selim’den Fransa Kralı Louis XVI’nın Selim III.’e Namesi”, Mediterranean Journal of Humanities, C. VIII, S. 1, Antalya (2018), s. 367-368. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Beydilli Kemal. 34 cilt. İstanbul, 2009.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Aksoy Hasan.12 cilt. İstanbul, 1996.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,Fayda, Mustafa.1 cilt. İstanbul, 1988.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi ,Kütükoğlu, Mübahat S.,1 cit. İstanbul.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi ,Kütükoğlu, Mübahat S., 12 cilt. İstanbul 1995.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi ,Kütükoğlu, Mübahat S., , 5 cilt. İstanbul 1992.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,Kütükoğlu, Mübahat S., 9 cilt. İstanbul 1994.
• Unat, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnâmeleri, Ankara ,1987.
• Zararsız, Abdullah, 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri “Venedik Ahidname Defteri”(Transkripsiyon-Değerlendirme), Akdeniz Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2015.