Hatay’da Bir Okul-Kilise: Kırıkhan Ruhban Okulu

Yıl 2021, Sayı: 12, 42 - 58, 15.04.2021

Servet Özkan

https://doi.org/10.21021/osmed.901068

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıl, misyonerlik faaliyetlerinin yoğun olarak yaşandığı bir dönemi kapsamıştır. Oluşan bu yoğunlukta, Tanzimat (1839) ve Islahat Fermanlarının (1856) ilan edilmesi sonrasında gelen reformların ve yabancı devletlere tanınan imtiyazların büyük etkisi olmuştur. Yüzyıl boyunca Osmanlı, her alanda eğitimli bireyler yetiştirmek için yeni okullar inşa ederken, yabancı devletler de Osmanlı topraklarında eğitim kurumu açma hakkına sahip olmuştur. Bu nedenle Amerika, Fransa, İngiltere, Almanya ve İtalya gibi devletler, elde ettikleri çeşitli ayrıcalıklarla Osmanlı coğrafyasında birçok okul açmış ve bu okullar aracılığı ile misyonerlik faaliyetleri yürütmüştür. Bu devletlerden Fransa, daha önce elde ettiği kapitülasyonlar sayesinde Osmanlıdaki misyonerlik çalışmalarına ve okullaşma faaliyetlerine erken başlama imkânı bulmuştur. Fransa’nın gönderdiği çeşitli misyoner gruplar, İstanbul ve Anadolu’nun pek çok yerinde okul açma çalışmalarını hızlandırmıştır. Bunlara örnek eğitim kurumlarından biri de Hatay’ın Kırıkhan ilçesinde bulunmaktadır. Cizvit ve Lazarist misyonerlerinin iş birliği ile açılan ve Kırıkhan Ruhban Okulu olarak anılan okul, Fransız eğitim kurumları içinde plan kuruluşu ve mimari özellikleri ile farklı bir örnek teşkil etmektedir. Okul ve kilisenin tek yapı bünyesinde birleşmesi, Kırıkhan Ruhban Okulu’nun diğer Fransız okullarından ayrılması ve ünik bir örnek olarak değerlendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra cephe biçimlenişi ve farklı pencere düzeniyle de okul kendine has özellikler taşımaktadır. Çoğunlukla tarih alanında yapılmış çalışmalara konu olduğu görülen yapının, sanat ve mimarlık tarihi disipliniyle kapsamlı olarak değerlendirilmediği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada okul, mimari özellikleri ile tanıtılmış ve sanat tarihi disiplini çerçevesinde detaylı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Kırıkhan, Fransa, Misyonerlik, Eğitim, Kırıkhan Ruhban Okulu

A School-Church in Hatay: Kırıkhan Teological School

Öz

The 19th century covered a period of intense missionary activity in the Ottoman Empire. In this intensity, the reforms that followed the declaration of the Tanzimat (1839) and the Islahat edicts (1856) and the concessions granted to foreign states had a great impact. During the century, the Ottoman Empire built new schools to train educated people in all areas, while foreign states also had the right to open educational institutions on Ottoman territory. For this reason, states such as America, France, England, Germany and Italy opened many schools in the Ottoman geography with various privileges they obtained and carried out missionary activities through these schools. One of these states, France, had the opportunity to start early missionary studies and schooling activities in the Ottoman Empire thanks to the capitulations it had previously obtained. Various missionary groups sent by France have accelerated schooling activities in many parts of Istanbul and Anatolia. One of these educational institutions located in Kırıkhan district of Hatay. The school, which was opened with the cooperation of Jesuit and Lazarist missionaries and known as Kırıkhan Seminary School, sets a different example with its plan establishment and architectural features among French educational institutions. The unification of the school and the church under a single structure is important in terms of separating Kırıkhan Seminary School from other French schools and considering it as a unique example. In addition, the school has its own characteristics with its facade formation and different window layout. It is understood that the building, which is mostly the subject of studies in the field of history, has not been evaluated comprehensively with the discipline of art and architectural history. In this study, the school has been introduced with its architectural features and examined in detail within the framework of the art history discipline.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Kırıkhan, France, Missionary, Education, Kırıkhan Teological School

Kaynakça

• Akyüz, Yahya. “Cevdet Paşa’nın Özel Öğretim ve Tanzimat Eğitimine İlişkin Bir Layihası”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3 (1992): 85-114.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000- M. S. 2019. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2019.
• Anonim (1977); Özel Eğitim Kurumları, Türk Ansiklopedisi, XXVI (Ankara. MEB Yayınları), ss. 296-317.
• Aktürk, Engin. “Osmanlı Döneminde Anadolu ve Trakya Topraklarında Yahudi Cemaati Tarafından Kurulan Tarım Okulları ve Akhisar Or Yehuda Tarım Okulu Örneğinin Mimari İncelemesi”. Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2012.
• Arıkan, Zeki. “Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi”. İslam Ansiklopedisi, 43 (İstanbul 2013), ss. 551-552.
• Aslanoğlu, İnci. “Fransız İşgal ve Manda Döneminde İskenderun Sancağı: Kentsel ve Mimari Değişimleriyle İskenderun, Antakya ve Kırıkhan Kazaları”, Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, I (2001): 89-96.
• Ayhan, Halis. “Batılılaşma”, İslam Ansiklopedisi. 5 (İstanbul 1992), ss.158-162.
• Bilgili, Mesud Fani. Manda İdaresinde: Hatay Kültür Hayatı. Antakya: İktisat Basımevi, 1939.
• Bozdağ, Bahadır. “Kocaeli’de 19 YY. Fransız Misyoner Okullarının İzmit St. Barbe Koleji Örneğinde Koruma Önerisi”. Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019.
• Demir, Yaşar. Antakya’da Misyon ve Misyonerlik Faaliyetleri, Akademik Bakış Dergisi, 32 (2012): 1-19.
• Duran, Yusuf. İskenderun Sancağında Fransız Mandası (1920-1936). Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• Eren, Ahmet Cevat. Tanzimat Fermanı ve Dönemi. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.
• Eryılmaz, Bilal (2017); Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Eyice, Semai. “Haydarpaşa”, İslam Ansiklopedisi, 17 (İstanbul 1998), ss. 36-41.
• Garbioğlu, Övgü. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hatay’da Kamu Yapıları”. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2017.
• Haydaroğlu, İlknur. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar”, Türkler, 14 (Ankara 2002), ss. 181-188.
• İhsanoğlu, Ekmelleddin. “Osmanlıda Eğitim ve Bilim Müesseseleri”, (ed. Ekmelleddin İhsanoğlu) Osmanlı Medeniyeti Tarihi, l (1999): 223-361.
• Kılıç, Remzi. “Misyonerlik ve Türkiye’ye Yönelik Misyoner Faaliyetleri”, TÜBAR, 19 (2006): 327-342.
• Kırıkhan Ruhban Okulu Rölöve (Belgeleme) Raporu (2012). Hatay Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi.
• Kıvrak, Tuğçe. “Tarabya Rum İlkokulu Restorasyon Projesi”. Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2016.
• Kutlu, Zübeyde Gözde. “19.Yüzyıldan Günümüze İstanbul’da Fransız Okul Yapıları”. Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2018.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Şişman, Adnan. “Galatasaray Mekteb-i Sultanisi”, İslam Ansiklopedisi, 13 (İstanbul 1996), ss. 323-326.
• Şişman, Adnan. “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Türkler Ansiklopedisi, 14 (Ankara 2002): ss. 173-180.
• Taş, Tülün. “19. Yüzyılda Anadolu’da Katolik Misyonerlerin Eğitim Alanındaki Faaliyetleri”, Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, 2006.
• Tanör, Bülent. “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 1 (İstanbul 1985), ss. 10-26.
• Taşdemirci, Ersoy. “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2001): 13-30.
• Tekin, Mehmet. “Geçmişte ve Günümüzde Hatay’da Eğitim”. Hatay’da Eğitim ve Kültür, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1983, 59-86.
• Temiz, F. Mine, “XX. Yüzyıl Başlarında Antakya’da Yeni Mimari Oluşumlara İki Örnek: Gündüz Sineması ve Adalı Evi”, X. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Prof. Dr. H. Örcün Barışta’ya Armağan), Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 2009, 685-699.
• Temiz, F. Mine - Kolay, Emre. “Fransız İşgali Altındaki Antakya’nın Değişen Mimari Çehresine Bir Örnek: Saray Caddesi Kuseyri Binası”, Hatay (Anavatana Katılışının 80. Yıl Armağanı, (ed. Ahmet Gündüz, Haydar Çoruh, Süleyman Hatipoğlu) İstanbul: Hiper Yayın, 2019, 284-313.
• Tuncer, Hüner. “Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Fransa Sefaretnamesi”. Belleten, LI/199 (1987): 131-151.
• Uygun, Selçuk. “Türkiye’de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri)”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36/1-2 (2003): 108-120.
• Vahapoğlu, Hidayet. Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1992.
• Yorulmaz, Şerife. “Fransız Manda Yönetimi Döneminde İskenderun Sancağı (Hatay)’nın Sosyo-Ekonomik ve Siyasal Durumuna İlişkin Bazı Kayıtlar (1918-1939)”. Ankara Üniversitesi Atatürk Yolu Dergisi, 6/22 (1998): 231-259.
• Yorulmaz, Şerife. “Osmanlı- Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşruiyet Kazanması (19. Yüzyıl-20. Yüzyıl Başları)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11 (2000): 697-768.