İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Soru Önergesinin İşleyişi ve Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar

Yıl 2021, Sayı: 13, 129 - 142, 15.10.2021

Ahmet Ali Gazel

https://doi.org/10.21021/osmed.986319

Öz

Kanun-ı Esasi’nin tam olarak parlamenter sisteme göre yapılandırılmamış olmasından dolayı, I. Meşrutiyet Dönemi’nde parlamenter sistem pek çok yönden eksik kalmıştır. 1909 yılında Kânun-ı Esasi’de yapılan değişikliklerle, parlamenter sistem oldukça demokratik bir yapıya kavuşturulmuştur. Ancak bazı hukuki eksiklikler ve tecrübesizlikler nedeniyle denetim mekanizmalarının işleyiş ve uygulamasında sorunlar yaşanmıştır. Örneğin ne anayasada ne de 1877 Mebusan ve Ayan Meclisleri içtüzüklerinde, soru önergesine ait bir kural bulunmamaktadır. Bu nedenle II. Meşrutiyet Dönemi’nde soru önergeleri çeşitli tartışmalara neden olmuş ve bu dönemde soru önergeleri zamanla oluşan teamüllere göre işlemiştir.
Makalede II. Meşrutiyet Döneminde soru önergesinin işleyişi ve uygulamasında karşılaşılan sorunlar özellikle Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi’ne dayalı olarak anlatılmıştır. Bunun yanında dönemin basınından ve araştırma eserlerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Parlamenter Denetim, II. Meşrutiyet, Soru Önergesi

Problems Encountered in the Functioning and Implementation of the Questionnaire in the Second Constitutional Period

Öz

Since the Constitution was not fully structured according to the parliamentary system, the parliamentary system was lacking in many ways during the First Constitutional Era. However, with the amendments made to the constitution in 1909, the parliamentary system was transformed into a very democratic structure. However, due to some legal deficiencies and inexperience, there have been problems with the operation and implementation of the control mechanisms. For example, neither in the constitution nor in the parliamentary regulations, there is no rule of question proposal. Therefore, in the Second Constitutional Era, the question motions caused various discussions and in this period the question motions were processed according to the practices.

In the article, the problems encountered in the functioning and implementation of the parliamentary question in the Second Constitutional Period are explained especially based on the Memorandum of the Parliament. In addition, the press and research works of the period will also be used.

Anahtar Kelimeler

Parliamentary Auditing, Second Constitutional Monarchy, question proposal

Kaynakça

• Aksoy, Batıkan, Bakanlar Kurulunun TBMM tarafından Denetim Yollarından Biri Olarak Soru Önergesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003.
• Armağan, Servet, Memleketimizde İçtüzükler, İstanbul 1972.
• Balta, Tahsin Bekir, Türkiye’de Yürütme Kudreti, Ankara 1960.
• Başgil, Ali Fuat, Esas Teşkilât Hukuku, İstanbul 1960.
• Baytimur, G., Meclis Araştırması Yoluyla Politik Yozlaşmanın Denetlenmesi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1998.
• Bülbül, Mahmut, “Parlamenter Denetim Yolları”, Kadınlara Yönelik Çalışmalar Yürüten Sivil Toplum Kuruluşlarının Yasama Sürecine Katılımlarının Güçlendirilmesi Semineri, 5-6 Kasım 2009, Ankara 2009, Yasama Derneği, s. 1-11.
• Gazel, Ahmet Ali, Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında Parlamenter Denetim (1908-1920), Konya 207.
• Gençkaya, Ömer Faruk, “Parlamenter Bilgi Edinme ve Denetim Aracı Olarak Soru”, Parlamenter Denetim Sempozyumu 07/05/2012, Ankara, s. 66-73.
• Google. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf (18.08.2021).
• Güneş, Turan, Parlamenter Rejimin Bugünkü Manası ve İşleyişi, İstanbul 1956.
• İba, Şeref, Parlamenter Denetim Yolları, Etkinliği ve Susurluk Örneği, Ankara 1997.
• İba, Şeref, Türkiye’de Meclis Başkanlığı ve Başkanlık Divanı, Ankara 2001.
• İslâm, Nadir Latif, Türkiye’de Gensoru ve Meclis Tahkikatı, Ankara 1966.
• Kili, Suna; Gözübüyük, A.Şeref, Türk Anayasa Metinleri, İstanbul 2000.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Dönem 1, 2, 3, 4.
• Meclis-i Mebusan Nizamnâme-i Dahilisi, İstanbul 1331.
• Onar, Erdal, Meclis Araştırması, Ankara 1997.
• Özbudun, Ergun, Parlâmanter Rejimde Parlamentonun Hükûmeti Murakebe Vasıtaları, Ankara 1962.
• Savcı, Bahri, “Parlamenter Rejimli Hükûmetin Unsurları”, Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi, IV, Sayı: 1, 2 ve 3, 4, Ankara 1949, s. 24-67.
• Tengirşek, Yususf Kemal, Vatan Hizmetinde, Ankara 1981.
• Teziç, Erdoğan, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları, İstanbul 1980.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü, Ankara 1991.