The Cash Waqfs of Manisa [1867-1912]

Yıl 2022, Sayı: 14, 1 - 28, 15.04.2022

İlker Mümin Çağlar Abdullah Doğtekin

https://doi.org/10.21021/osmed.1018722

Öz

Waqfs are important institutional structures that respond to a wide variety of needs of society, from religion, education, public works and health services to cultural venues in the Ottoman period. Especially after the 16th century, waqfs started to meet the cash needs of the tradesmen and to meet the credit needs of the society in the economic life. As in all parts of the empire, many The Cash Waqfs were established in Manisa, and these The Cash Waqfs, like other classical waqfs institutions, allowed public service to be seen. Among the Manisa foundations, 64 waqfs established between 1867-1912 undertook and fulfilled this duty. These 64 waqfs, which were established for structures such as mosques, masjids, madrasas, lodges and dervish lodges both in the center of Manisa and in the villages of Yurtdağı, Belen and Palamut sub-districts, contain valuable information about the social, religious and economic structure of the period in question.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Cash Waqfs, Yuntdağı, Belen, Palamut, Waqfs

Manisa Para Vakıfları [1867-1912]

Öz

Vakıflar Osmanlı döneminde din, eğitim, bayındırlık ve sağlık hizmetlerinden, kültürel mekânlara varıncaya kadar toplumun çok çeşitli ihtiyaçlarına cevap veren önemli kurumsal yapılardır. Özellikle 16. yüzyıldan sonra vakıflar hususen ticaret erbabının nakit ihtiyacını karşılamaya, toplumun iktisadi hayatındaki kredi gereksinimlerini de gidermeye başlamışlardır. İmparatorluğun her yerinde olduğu gibi Manisa’da da birçok para vakfı kurulmuş, bu vakıflar diğer klasik vakıf müesseseleri gibi kamu hizmetinin görülmesine imkân sağlamıştır. Manisa vakıfları içerisinde özellikle 1867-1912 yılları arasında kurulan 64 adet vakıf bu vazifeyi üstlenmiş ve yerine getirmiştir. Manisa’nın hem merkezinde hem de taşrasını teşkil eden Yurtdağı, Belen ve Palamut nahiyelerinin köylerinde cami, mescit, medrese, tekke ve dergâh gibi yapılar için tesis edilen bu 64 vakıf, söz konusu dönemin sosyal, dini ve iktisadi yapısına dair değerli bilgiler içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Para Vakfı, Yuntdağı, Belen, Palamut, Vakıf

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Vakfiye Defterleri: 584, 585, 586, 587, 588, 589, 591, 600, 601, 602, 603, 606, 609, 610, 1673, 2271, 2355.
• Manisa Şer’iyye Sicilleri (MŞS): 339, 341, 344, 351, 356, 358.
• Salname-i Vilayet-i Aydın, H.1326/M.1908, Vilayet Basımevi 2. Araştırma Eserler
• Ahbab, Yakup. “Kalkandelen Para Vakıfları”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Vol.3, No.5, ss.49-71, 2017.
• Akgündüz, Ahmet. İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2013.
• Alkan, Mustafa. “Uşak Para Vakıfları (1890-1923)”, Belleten, (LXX/258), ss.743-774, 2006.
• Atar, Abdülkadir. “Osmanlı Döneminde Safranbolu Para Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S.52, ss.93-123, 2019.
• Aydın, H. Veli. “Selanik’te 18. Yüzyılın İlk Yarısında Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX / 1, ss.87-106, 2014.
• Bilgili, İsmail. “Bekir Sami Paşa Nakşî-Hâlidî Zaviyesinin Konya Islâh-ı Medâris-i İslâmiye Medresesine Dönüşümü ve Zaviyenin Para Vakfiyesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47, ss.15-56, 2019.
• Çağatay, Neşet. Güncel Konular Üzerine Makaleler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.
• Çağatay, Neşet. “Osmanlı İmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık”, Vakıflar Dergisi, S.9, ss.39-56, 1971.
• Çiftçi, Cafer. “18. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C.XXIII, S.36, Ankara, ss.80-102, 2004.
• Çölkesen, Derya - Arslan, Mehmet. “Türkiye’de İlkokul Seviyesindeki Din ve Ahlak Eğitiminin Tarihçesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, S.28, ss.1-13, Temmuz 2016.
• Değer, Alper - Erdoğan, Canan. “16. ve 18. Yüzyıl Arasında Bursa Para Vakıfları ve Bursa Ekonomisine Etkileri”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.XXVIII, S.1, Bursa, ss.85-99, 2009.
• Gökmen, Ertan - Demir, Tanju - Heybeli, Hacer. “ Şer’iyye Sicillerindeki Muhasebe Kayıtlarına Göre XVIII. Yüzyılda Manisa Vakıfları, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.3, ss.274-325, 2016.
• Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”, DİA, C.42, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, ss.475-479, 2012.
• Güneri, Hasan. “Vakıf İşletmeleri”, Vakıflar Dergisi, S.11, Ankara, ss.25-46, 1976.
• Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.
• Kaya, Süleyman. “Para Vakıfları Üzerine” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.1, S.1, ss.189-203, 2003.
• Kıvrım, İsmail. “Osmanlı Dönemi’nde Rize ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları (1859-1913),” Vakıflar Dergisi, 46, ss.97-116, Aralık 2016.
• Kıvrım, İsmail. “Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları”, History Studies, Volume 2/3, ss.231-243, 2010.
• Köprülü, Mehmet Fuat. “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekamülü”, Vakıflar Dergisi, 2, ss.1-32, 1942.
• Kurt, İsmail. Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2015.
• Mandaville, John, E.. “Faizli Dindarlık: Osmanlı İmparatorluğunda Para Vakfı Tartışması,” Türkiye Günlüğü, (Çev. Fethi Gedikli), S.5, ss.129-144, Ankara 1998.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuûd Efendi’nin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.IV, S.7-8, ss.33-58, 2005/1-2.
• Osmanağaoğlu, Cihan. “Osmanlı Devleti’nin Klasik Döneminde Para Vakıfları Hukuki Yönü”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.0, S.2, ss.277-299, 2010.
• Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2003.
• Özcan, Tahsin. “Osmanlı Toplumuna Özgü Bir Finansman Modeli: Para Vakıfları”, Çerçeve Dergisi, S.48, ss.123-128, 2008.
• Öztürk, Nazif. “Mütevelli”, DİA, C.32, ss.217-220, 2006.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, MEB Yayınları, İstanbul,1993.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• Singer, Amy. Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti, (Çev: Dilek Şendil), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2004.
• Şibil, Bayram. “Vakfın Mali Bünyesi ve Kaynakları” , II. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 2000.
• Şimşek, Mehmet. “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münakaşalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXVII, S.1, Ankara, ss.207-220, 1986.
• Türkoğlu, İrfan. “Osmanlı Devleti’nde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerı̇ndekı̇ Etkileri̇”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, ss.187-196, 2013.
• Usta, Sebahittin. “Trabzon’da Para Vakıfları (1550-1650), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2016; (20), ss.55-76, 2016.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Kardelen Kitabevi, Isparta, 1998.
• Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2003.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”, İslâm Ansiklopedisi, C.XIII, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, ss.153-172, 1986.
• 3. İnternet Kaynakları
• http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-haydar-aksehirlizade, Erişim Tarihi: 18.12.2020.