XIX. Yüzyılda Göçebe Hayatının Temsilcisi Olarak Varsak Köyü

Yıl 2022, Sayı: 14, 119 - 137, 15.04.2022

Ahmet Köç

https://doi.org/10.21021/osmed.1079241

Cited By: 1

Öz

Padişahın özel statüye sahip halkı olarak göçebeler, Anadolu’nun farklı noktalarına dağılmış vaziyette gündelik faaliyetlerini sürdürürlerdi. Yaz ve kış mevsimlerini farklı mekanlarda geçiren Yörükler, hayvan yetiştirme, hayvan ticareti, taşımacılık ve gıda sektörlerinde faaliyet gösterirlerdi. XIX. Yüzyılda Varsak Yörükleri ise yaşadıkları coğrafya gereği deve yetiştirip, develeriyle taşımacılık yapıyorlardı.

Varsak Yörükleri, Antalya İskelesiyle iç bölgeler arasında develeriyle taşımacılık faaliyetinde bulunuyorlardı. Varsak Yörüklerinin deve yetiştiriciliği ve taşımacılık faaliyetleri, yerleşik hayata geçmeleriyle sona erdi. Deve yetiştiriciliği ve develerle yapılan taşımacılık sona erince bu durumdan, göçebe hayat biçimleri de büyük oranda etkilendi. Ortaya çıkan bu yeni durum onların devlete karşı sorumluluklarını, vergi verme biçimlerini ve kültürel hayatlarını değiştirdi. Bahsedilen bu köy çalışması; nüfus, temettuat defterleri, arşiv belgeleri ve basılı eserlerden kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Antalya, Yörük, Deve,, Taşımacılık

Varsak Village as the Representatıve of Nomad Life in the XIX. Century

Öz

As the sultan's people with a special status, the nomads continued their daily activities scattered in different parts of Anatolia. Yoruks, who lived in different places in winter and summer because they were engaged in animal husbandry, were active in animal breeding, animal trade, transportation, and food sectors. In the XIX century, the Varsak Yoruks, on the other hand, were raising camels and transporting by camels due to the geography they lived in.

Varsak Yoruks were engaged in transportation activities between Antalya Pier and the inner regions with their camels. Camel breeding and camel transportation came to an end due to the Ottoman Empire's demand from the Varsak yoruks to settle down. When camel breeding and transportation by camels came to an end, it and nomadic lifestyles were greatly affected. This new situation has changed their responsibilities to the state, their way of paying taxes and their cultural life. This village study was written by using population, dividend registers, from archive sources and printed works.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Antalya, Yörük, Nomad, Camel, Transportation

Kaynakça

• a-Arşiv belgeleri
• BOA. NFS. d. 03190, (Konya Eyaleti Teke Sancağı Antalya Kazası Müslim Nüfus Defteri H. 29 Zilhicce 1246/M. 10 Haziran 1831)
• BOA. NFS. d. 03191, (Konya Eyaleti Teke Sancağı Antalya, Kalkan, Finike, İğdir Kazaları ve Kardiç Nahiyesi Müslim Defteri H. 29 Zilhicce 1246/M. 10 Haziran 1831)
• BOA. NFS. d. 03208, (Konya Eyaleti Teke Sancağı Antalya (Sahil Kısmı) Kazası Müslim Nüfus Defteri H.29 Zilhicce 1256/M.21 Şubat 1841)
• BOA. ML.VRD. TMT. d. 09378, (Antalya Kazası Varsak Köyü Temettüat Defteri. H. 29 Zilhicce 1261/M. 9 Aralık 1845)
• BOA. Cevdet Askeriye, (C. AS. 0758/31962; 920/39752; 528/22051)
• BOA, Cevdet Belediye, (C. BLD. 1/24)
• BOA, Cevdet Maliye, (C. ML. 575/23566)
• b- Literatür kaynakları
• Ak, M. (2015). Teke Yörükleri (1800-1900), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akbal, F. (1951). “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus”, Belleten XV, s.60, ss. 617-628.
• Akgündüz, A.-S. Öztürk, (2000). Yozgat Temettuat Defteri I, İstanbul: Yimpaş Yayınları.
• Andreasyan, H. D. (1964). Polonyalı Simeon Seyahatnamesi, (1608-1619), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Armağan, A. L. (2006). “XVI. Yüzyıl’da Antalya”. Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, ss. 97-115.
• Bilgili, A. S. (1999). “Osmanlı’ya Karşı Bir Türkmen Boyu: Tarsus Varsakları”, Osmanlı IV, Ankara, ss. 170-179.
• Barkan, Ö. L. (1999). “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274/1858 Tarihli Arazi Kanunnamesi” Tanzimat I, İstanbul, ss. 291-375.
• Beydilli, K. (2000). “İmam: Osmanlı Devleti’nde İmamlık”. TDVİA. XXII, İstanbul, ss. 181-186.
• Busbecg, Ogier Ghiselin de . (2016). Türk Mektupları Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560), (çev. D. Türkömer), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çınar, H.- İ. Kıvrım. (2018). 1842 Tarihli Çubuk Kazası Nüfus Defteri, Çubuk Belediyesi Yayınları, Ankara.
• Davison, H.R. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876. Çev: O. Akınbay, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Dayar, E. (2018). “1853 Antalya İsyanı”, Adalya XXI, ss. 363-378.
• Emecen, F. (1991). “Antalya”, TDVİA. III, İstanbul, ss. 232-236.
• Erdoğan, H. (2005). “820 Numaralı Temettuat Defterine Göre Tanzimat’ın İlk Yıllarında Mucur ve Hacıbektaş’ın Demografik Yapısı ve Sosyal Durumu” Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim. Fakültesi Dergisi 6(1), s. 96.
• Erdoğdu, M. A. (1995). “Antalya ve Havalisi Tarihi İçin Bir Kaynak: Defter-i Evkâf-ı Livâ-i Teke”, Tarih İncelemeleri Dergisi X, ss. 91-186.
• Ertaş, M. Y. (2000). Mora’nın Fethinde Osmanlı Sefer Organizasyonu (1714–1716), Marmara Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Ertaş, M. Y. (2005). “Osmanlı Seferlerinde Olağandışı Bir Kışlak: Kastamonu”, OTAM XVIII, ss.137-149.
• Erten,S. F. (1955). Tekelioğulları, İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi.
• Ertürk, D. D. (2016). “Bir Enformel Kimlik Aracı Olarak Türkiye’de Deve Güreşleri”, I. Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu Bildirileri, İzmir: Selçuk Belediyesi Yayınları. Ertürk, D.- S. Şanlı. (2017). Türkiye’de Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• Faroqhi, S. (1982). “Camels, Wagons, and the Ottoman State in the Sixteenth andSeventeenth Centuries”, International Journal of Middle East Studies 14, no. 4, pp. 523–539.
• Genç, S. (2013). Lale Devrinde Savaş, İran Seferinde Organizasyon ve Lojistik, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Güçer, L. (1964). XVI. Ve XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: Sermet Matbaası.
• Güçlü, M. (1998). “Varsakların Yerleşim Bölgeleri: Antalya Yöresinde Varsaklar”, Adalya III, ss. 195-206.
• Gündüz, T. (2010). Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Güran, T. (1987). Osmanlı Tarım Ekonomisi, (1840-1876), Türk İktisat Tarihi Yıllığı I, İstanbul.
• Gökmen, E. (2010). “XIX. Yüzyıl Ortalarında Alaşehir’de Tarım ve Hayvancılık”, Akademik Bakış Dergisi 3/6, ss. 213-236.
• Işık, C. (2016). “Devecilik Kültüründeki Farklılaşmalar Üzerine Sosyal Antropolojik Bir Analiz”, I. Uluslararası Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu, İzmir: Selçuk Belediyesi Yayınları.
• İnal, O. (2020). “One-Humped History: The Camel as Historical Actor in the Late Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies XIV, pp. 1-16.
• İnalcık, H. (1996). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I (1300-1600), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, İ. (2014). “The Yorüks: Theır Orıgıns, Expansıon And Economıc Role”, Cedrus II, ss. 467-495.
• Karaca, B. (2002). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Khazanov, A. M. (1996). Nomads and The Outside World, Madison: University of Wisconsin Press.
• Kütükoğlu, M. S. (1994). “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara.
• Kütükoğlu, M. S. (1995). “Osmanlı Sosyal ve İktisadî Tarihi Kaynaklarından Temettüât Defterleri”, Belleten, LIX, Ankara, ss. 395-418.
• Ortaylı. İ. (1973). “Devenin Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 28, 181-190.
• Ortaylı, İ. (1994). “Tanzimat Devri ve Sonrası İdarî Teşkilât”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed: İhsanoğlu, E. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), ss. 281-334.
• Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Önkal, A.- N. Bozkurt. (1994). “Deve”, TDVİA. IX, İstanbul, ss. 222-226.
• Özkan, Selim Hilmi, “XVI. Yüzyıl Kayıtlarına Göre Alâiye(Alanya) Sancağında Yer Adları Üzerine Bir İnceleme” The Journal of Academic Social Science Studies, 5/3, (2012): 169-182.
• Quataert, D. (2004). “19. Yüzyıla Genel Bakış Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, Ed: H. İnalcık- D. Quataert, (Çev: S. Andıç), İstanbul: Eren Yayıncılık, ss. 885-1051.
• Sarı, A. (2019)“Osmanlı Kara Taşımacılığında Deve VE Türkmen Deveciler”, DEÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XXI, ss.303-322.
• Tekindağ, Ş. (1993). “Tekeoğulları”, MEBİA XII, ss.124-128.
• Yüksel, A. (2009). Osmanlı Sefer Organizasyonlarına Taşradan Bir Bakış: Sivas Şehrinde Sefer Hazırlıkları(1787-1850), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Zekeriye B. A. (2020). Somali’de Devecilik Kültürü ve Devecilik Kültürünün Coğrafyası: Hiiraan Bölgesi Örneği, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.