XVIII. Yüzyılda Şark Valilerinin İktidar Oyunları ve Bir Feodalin Güç Devşirmesi: Millilü Timur Paşa

Yıl 2022, Sayı: 14, 95 - 118, 15.04.2022

Abdullah Ekinci Murat Polat

https://doi.org/10.21021/osmed.1084394

Cited By: 2

Öz

Millilü Timur Paşa ayanlar çağı olarak nitelendirilen 18. yy. sonu ile 19. yüzyıl başlarında yaşamıştır. Millilü Timur Paşa ile ilgili yapılan çalışmalar, sınırlı sayıda, hakkındaki bazı bilgiler eksik ve yanlıştır. Bu çalışmayla Millilü Timur ile ilgili yanlış bilgilerin düzeltilmesi, hakkında eksik kalan bilgilerin tamamlanması amaçlanmıştır. Ayrıca araştırmamız; Millilü Timur'un Ruha, Diyarbakır'da çıkartmış olduğu karışıklıklarda bölge valililerinin takındıkları tutumları, valilerin birbirleri aleyhinde yapmış oldukları karalayıcı propagandaları ve Millilü Timur'u yakalamalarına karşılık İstanbul ile yaptıkları pazarlıkları ve bürokratik kıskançlıkları ortaya koymayı hedeflemiştir. Âsitane'nin bölge valilerini seferber etmesine karşılık, bölge valilerinin makam pazarlıkları ya da birbirlerini çekemedikleri için koordineli hareket edememeleri sebebiyle Millilü Timur bir türlü ele geçirilememiştir.
Millilü Timur'u yakalamaktan sorumlu olan Bağdat Valisi Süleyman Paşa, Millilü Timur ile bir anlaşma yapmıştır. Bağdat Valisi Süleyman Paşa bu anlaşmayı İstanbul'a kabul ettirmiştir. Bağdat Valisi Süleyman Paşa, Millilü Timur'un affedilmesini sağlamıştır. Süleyman Paşa'nın Millilü Timur'a Rakka beylerbeyliğinin verilmesine nasıl aracı olduğu belgeler ışığında açıklanacaktır.
Çalışmada ağırlıklı olarak Devlet Arşiv Başkanlığı Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı dökümüne kayıtlı belgeler kullanılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Milli Timur Paşa, Milli Aşireti, Keleş Abdi, Ruha, Rakka Eyaleti

The Power Games of the Eastern Governors android the Gaining of Power by a Tribal Chief in the 18th Century: Millilü Timur Pasha

Öz

Timur Pasha, a member of the Milli Tribe, lived in the late 18th and early 19th centuries, which is described as the age of notables. Studies on Timur Pasha, a member of the Milli Tribe, are limited in number, and some information about him is incomplete and incorrect. With this study, it is aimed to correct the wrong information about Timur Pasha, who is a member of the Milli Tribe, and to complete the missing information about him. In addition, our research; Ruha, who was a member of the Milli Tribe, aimed to reveal the attitudes of the regional governors during the turmoil he caused in Diyarbakir, the defamatory propaganda made by the governors against each other, the bargains they made with Istanbul in response to the capture of Millilu Timur, and the bureaucratic jealousy. Despite Asitane's mobilization of the regional governors, National Timur was somehow captured because the regional governors could not act in coordination because they could not negotiate their positions or draw each other.
The Governor of Baghdad, Süleyman Pasha, who was responsible for capturing Millilu Timur, made an agreement with Millilu Timur. The Governor of Baghdad, Süleyman Pasha, had this agreement accepted by Istanbul and ensured the pardon of National Timur and how he mediated the granting of the governorship of Raqqa to National Timur will be explained in the light of documents.
In the study, documents registered in the inventory of the Ottoman Archives Department of the State Archive Presidency were mainly used.

Anahtar Kelimeler

Milli Timur Pasha, A member of the Milli Tribe, Milli Tribe, Kelesh Abdi, Ruha, Raqqa province

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emirî Sultan Abdulhamid I (AE. SABH. I.), 322.
• BOA, Ali Emirî Sultan Mustafa II (AE. SMST.II), 354/28391.
• BOA, Ali Emirî Sultan Mustafa III (AE. SMST.III), 190/14969.
• BOA, Ali Emirî Sultan Selim III (AE. SSLM. III.), 158/9452, 158/9453, 158/9454, 158/9466, 427/24459, 427/24463, 13824.
• BOA, Cevdet Tasnifi Adliye (C. ADL.), 80/4798.
• BOA, Cevdet Askerî (C. AS.), 436/18138, 604/25478, 782/33095, 907/39138, 1013/44400, 1118/49551, .
• BOA, Cevdet Dahiliye (C. DH.), 5/201, 20/997, 28/1381, 30/1468, 32/1589, 41/2014, 42/2093, 50/2459, 50/2549, 55/2708, 78/3886, 97/4831, 118/5885,
• BOA. C. DH. 145/7240, 153/4640, 193/9643, 222/11094, 229/11419, 242/12073, 244/12160, 246/12289, 261/13026, 264/13182, 274/13657, 307/15324, 310/15470, 332/16578, 349/17417, 349/17436, 3/136, 196/9762, 30/1468.
• BOA, Cevdet Maliye (C. ML.), 21/973, 64/2939, 368/15115, 368/15115/2, 368/15115/6, 509/20727/1/1, 509/20727/1/2, 550/22634, 550/22604.
• BOA, Cevdet Tasnifi Nafia (C. NF.), 47/2338.
• BOA, Cevdet Zabtiye (C. ZB.), 8/385, 11/541, 33/1647/1/1, 50/2478, 61/3031, 50/2478/4, 71/3259, 86/4263.
• BOA, Hatt-ı Hümâyun (HAT), 4/527, 14/516, 14/517, 14/518, 14/523, 14/527, 14/532, 14/534, 14/536, 15/608, 24/1208, 28/1381, 37/1880, 72/3003, 78/3225, 78/3227,
• BOA. HAT. 78/3232, 78/3239, 78/3246, 78/3227, 78/3239, 79/3305, 107/4262, 107/1262, 107/4219, 185/8693, 197/9938, 207/10959, 209/11120, 215/11812. BOA. HAT.273/16010, 502/24629, 503/24751, 1312/51067, 1387/55132, 1402/56580, 1402/56594, 1402/56595, 1407/57022, 1408/57120, 1409/57206, 1411/57382, 1411/57396, 1411/57414, 1414/57707, 1417/57940, 1432/58612, 1436/59050, 1442/59233, 1451/66, 502/24629, 503/24749, 503/24751,
• Başkanlık Osmanlı Arşibi (BOA) Haritalar (HRT.h.), 456/001
• BOA, Maliyeden Müdevver (MAD. d.), 15925, 478/51.
• BOA, İbnul Emin Dahiliye (İE. DH.), 35/3036.
• BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA.e.), 498/43, 693/32, 710/28, 498/46, 682/39, 963/32, 721/9.
• BOA, Baş Muhasebe Defterleri (D.BŞM.d), 5346/1.
• BOA, Cezayir-Rakka Ahkâm Defetri (AHK. CZRK. d.), 24/27, 24/116, 24/117, 24/121.
• BOA, Şikâyet Defteri (A. DVNS, ŞKT. d.), 189/27. hüküm.175. s.53.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM. d.), 2150/2/80, 2167/53.
• Ahmet Cevdet Paşa. “Tarih-i Cevdet 2”, 2018.
• Ahmet Vâsıf Efendi. Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr. Editör Mücteba İlgürel. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Ali Emîri Efendi. Mir’âtu’l-Fevâid Fî Terâcim-i Meşâhîr-i Amid Diyarbakır Ulema ve Eşrâfı 1. Editör İbrahim Çapak. 1. bs. C. 1. İstanbul: T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• ———. Mir’âtu’l-Fevâid Fî Terâcim-i Meşâhîr-i Amid Diyarbakır Ulema ve Eşrâfı 2. Editör İbrahim Çapak. 1. bs. C. 2. 2 c. İstanbul: T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Aynî Ali. Aynî Ali Efendi’nin Kavânîn Risâlesi Düstûru’l-Amel, 1609.
• Buckingham, James Silk. Travels in Mesopotamia. Londra: University of Michigan Library, 1827.
• Devlet Arşiv Başkanlığı. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi. İstanbul: Devlet Arşiv Başkanlığı, 2019.
• Ekinci, Mehmet Rezan. “Osmanlı Devleti Döneminde Millî Aşireti XVIII-XIX. YY.” Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• El-Şeyh Resul el-Kerküklü. Duhâtu el-Vüzer’a Fî Târîh Vekâyi-i Bağdat el-Vüzerâ. Bağdat: Mektebeti el-Nahda, t.y.
• Güler, Mustafa. “XVIII. Yüzyıl Hac Yolunda Urban Kaynaklı Güvenlik Problemleri ve Çözüm Yolları”. İçinde Suriye: Tarih, Siyaset, Dış Politika, editör H. Mustafa Eravcı, 17-44. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Gümüş, Ercan. “XVI. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla Kadar Mardin İdaresinde Milli Aşireti ve Aşiretin Nüfuz Mücadeleler”. İçinde Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, editör İbrahim Özcoşar ve Hüseyin H. Güneş, 815-32. Mardin: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi, 2006.
• Günay, Mehmet. “Ruha Valisi Hamalızâde Ahmet Paşa’nın Vekayii”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, 1994.
• İzzî Süleyman Efendi. İzzî Tarihi (Osmanlı tarihi 1157-1165/1744-1752). 1. bs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Mehâmî, Abbâs el-Azzâvî el-. Târîhü’l-Irak Beyne’l-İhtilâleyn. C. 6. Beyrut: Ed-Dâru’l-Arabiyye el-Mevsûât, 1425.
• Nuri Bey. Vak’anüvis Halil Nuri Bey Tarihi. Editör Seydi Vakkas Toprak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1987.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî V. Editör Nuri Akbayar. Çeviren Seyit Ali Kahraman. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Sykes, Mark. “The Kurdish Tribes of The Ottoman Empire”. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 38 (1908): 451-86.
• Tikici, Naci. “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aşiret-Devlet İlişkisi: Millî Aşireti Örneği”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• Toprak, Seydi Vakkas. “Nuri Tarihi (Metin-İnceleme)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Üner, Mehmet Emin. “Aşiret Reisliğinden Valiliğe: Rakka Valisi Urfalı Timur Paşa”. Şurkav Dergisi 9, sy 25 (2016): 10-15.
• Van Bruinessen, Martin. Ağa, Şeyh, Devlet. Çeviren Banu Yalkut. 8. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Yılmazçelik, İbrahim. “1802-1819 Tarihleri Arasında Diyarbakır Şehrinde İdârî Uygulamalardan Kaynaklanan Hadiseler”, 71-87. İstanbul: Türkiye Yazarlar Birliği, t.y.
• Zeki Bey, Mehmet Emin. Kürt ve Kürdistan Ünlüleri (Meşâhîr-i Kur u Kurdistan). Çeviren M. Baban, M. Yağmur, ve S. Kutlay. 2. bs. Apec Yayınları, 1998.