Kos Island [Nisiros Island] Sulfur Mine in Rhodes Sanjak

Yıl 2022, Sayı: 15, 17 - 39, 15.10.2022

Arzu Baykara Taşkaya

https://doi.org/10.21021/osmed.1106980

Cited By: 1

Öz

Sulfur has many uses. Most of the crude sulfur is produced by sulfur dioxide gas, sulfuric acid, carbon sulfide, thiosulfate, etc. used in production. Bee sulfur is included in the composition of black powder and fireworks. It should be noted that sulfur is used in the preparation of pomades and shampoos used in the treatment of skin diseases and sulphurization against powdery mildew disease seen in vineyards. There is a sulfur mine in the island town of İncirli, which is a community of twelve islands connected to the island of Kos of Rhodes. We understand from the first document in 1840 that there was a sulfur mine on the island, as these mining operating privileges were intended to be granted. Sulfur mine started to be processed in the factory, which was established under Tophane-i Amire in 1857. The sulfur soil of the mine, which was operated with the privileges of foreigners for a certain period, was exported to the surrounding areas with special permissions given by the state. Although there is sulphurous soil on other islands around; It could not yield as much vineyards as on İncirli Island. Two types of sulfur soil were produced in İncirli Island. Due to the earthquake that occurred, new mining areas were opened on İncirli Island; The factory here was transferred from Tophane-i Amire to tax farmers. The data and information used in this study were mainly obtained from the documents in the Presidential Ottoman Archive, official statistics of the period and other publications. The location of the sulfur mine, the type and production characteristics of the mine, and the persons to whom the concession was granted, were examined one by one; mine production and the mining sector in the economic structure of the Ottoman Empire are explained.

Anahtar Kelimeler

Rhodes Island, İncirli Island, Sulfur Mine, Vineyard Diseases, Tophane-i Amire

Rodos Sancağına Bağlı İstanköy Adası[İncirli Adası] Kükürt Madeni

Öz

Kükürtün birçok kullanım alanı vardır. Ham kükürdün büyük bölümü, kükürt dioksit gazı, sülfürik asit, karbon sülfür, tiyosülfat vb. üretiminde kullanılır. Arı kükürt, kara barut ve havai fişeklerin bileşimine girer. Bağlarda görülen külleme hastalığına karşı yapılan kükürtleme ile deri hastalıklarının tedavisinde kullanılan pomat ve şampuanların hazırlanmasında kükürtten yararlanıldığını özellikle belirtmek gerekir. Rodos Adası’nın İstanköy kazası’na bağlı on iki adanın bir topluluğu olan İncirli Adası Nahiyesinde kükürt madeni bulunmaktadır. 1840 yılına ait arşivdeki ilk evrakta, madene işletme imtiyazı verilmek istendiğinden adada kükürt madeni bulunduğunu anlıyoruz. 1857’ de bizzat Tophane-i Amire’ye bağlı olarak kurulan fabrikada kükürt madeni işlenmeye başlanmıştır. Belli bir dönem yabancıların imtiyazlarıyla işletilen kükürt madeninden üretilen toprak devlete bağlı olduğundan devletin verdiği özel izinlerle etraftaki adalarda yetişen bağlara yollanmıştır. Etraftaki başka adalarda da kükürtlü toprak bulunmasına rağmen, İncirli Adası’nın kükürt toprağı bağlara daha verimli olmuştur. İncirli Ada’da iki türde kükürt toprağı üretilmiştir. Meydana gelen deprem nedeniyle adada yeni kükürt madeni alanları açılmış, buradaki fabrika Tophane-i Amire’den mültezimlere devredilmiştir. Bu çalışmada kullanılan veri ve bilgiler ağırlıklı olarak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler, döneme ilişkin resmi istatistikler ve diğer yayınlardan elde edilmiştir. İnceleme yaptığımız kükürt madeninin bulunduğu mevki, madenin cinsi ve üretim özellikleri, imtiyazın verildiği şahıslar tek tek incelenmiş, kükürt madeni üretimi anlatılırken Osmanlı Devleti’nin ekonomik yapısı içinde yer alan maden sektörü açıklanmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Rodos Adası, İncirli Adası, Kükürt Madeni, Bağ Hastalıkları, Tophane-i Amire

Kaynakça

• 1- TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA)
• Sadaret Umum Vilayat Evrakı A.}MKT.UM 484 -75, A.}MKT.UM.. 409 -53 ,A.}MKT.UM.. / 542 – 48 , A.}MKT.UM.. / 557 - 13, A.}MKT.UM.. / 453 – 77 ,A. }MKT.UM.. / 571 – 99 .
• Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı A.}MKT.NZD. / 301 – 51,A.}MKT.NZD. / 383 - 66 ,A.}MKT.NZD. / 386 – 68, A.}MKT.NZD. / 418 – 75 .
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı A.}MKT.MHM. 173 – 77,A.}MKT.MHM. / 146 – 59 ,A.}MKT.MHM. / 247 – 28, A}MKT.MHM. / 265 – 52.
• Sadaret Mukavelenameler A.}DVN.MKL. / 15 – 31.
• Sadaret (Sisam )A.MTZ,SM,6,205.
• Babıali Evrak Odası BEO / 1125 – 84329, BEO / 2469 – 185172 ,BEO / 2663 –BEO 3284 – 246260 , BEO / 2663 – 199664.
• Dahiliye Nezareti (Şifre )DH.ŞFR.488 – 62, DH.ŞFR. / 55 – 67.
• Dahiliye Nezareti DH.İ.UM / 80 - 3 .
• Dahiliye Nezareti ( Mektubi), DH.MKT. / 2016 – 101, DH.MKT. / 2088 – 80-2 ,DH.MKT. / 1203 – 40 , DH.MKT. / 1988 - 80 .
• Haritalar HRT.h.. / 1323, BOA, HRT.h.. 819.
• Hariciye Nezareti(Mektubi ),HR.MKT,357,91,HR.MKT. / 540 – 28 ,HR.MKT. / 545-74 ,HR.MKT. / 569 – 58, HR.MKT.603 -43 HR.MKT. / 647 – 29 .
• İrade Tasnifi İ..MVL. / 372 - 16349 .
• İrade Dahiliye İ..DH.. / 12 – 572.
• Meclisi Vala MVL / 428 - 89 ,MVL / 782 – 88 ,MVL / 782 – 93,MVL 782 - 101 ,MVL / 414 – 31,MVL / 791 – 50 ,MVL / 783 - 25 ,MVL / 454-86 ,MVL / 783 – 33, MVL / 408 – 80 Şura-yı Devlet ŞD. 524 - 56 ,ŞD. / 536 -30 ,ŞD /1375 – 30 ,ŞD. / 539 -22 ,ŞD. / 2341 – 49.
• Yıldız (Resmi Maruzat) Y..A...RES.1 – 25
• 2- Salnameler ve Basılı Eserler
• 1311- 1319 Cezayir-i Bahri Sefid Salnamesi, Vilayet Matbaası, Rodos .
• Arıkan Z. ,“Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, “Prof. Dr Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, (1991)280-306.
• Balta, Evangelia, ”Sisam “ ,TDV İslam Ansiklopedisi ,(İstanbul 2009), C.37, ss.272-274.
• Bayartan Mehmet,”XIX. Yüzyılda Osmanlı Madenlerinin Coğrafi Dağılışı “Osmanlı Bilimi Araştırmaları X-1, (2008),137-155.
• Cuinet Vital,La Turquie D’asıe Geographie Administrative Statistique Descripive Et Raisonnee De Chaque Province De L’asie Mineure,Tome Premier,Paris ,1892.
• Çakır, Baki,”Kese “ TDV İslâm Ansiklopedisi, 3. Basım,C. EK-2, (Ankara 2019 ) ,ss.42-43.
• Genç , Mehmet, “İltizam “,TDV İslâm Ansiklopedisi, c 22, (İstanbul 2000) ss.154-158.
• Güneş, Adem, Sönmez,,Osman “Kükürt Uygulamalarına Bağlı Olarak Hıyar Bitkisinin (Cucumis Sativus L.) Antioksidant Enzim Aktivitesindeki Değişimler, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(2): (2019), 1186-1192.
• İnce, Yunus, “Kârhâneden Baruthâneye Karaman Eyaleti’nde Güherçile Üretimi (18–19. Yüzyıllarda)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIII/1 ,(2011),11-30.
• Kallek, Cengiz, “Okka” ,TDV İslâm Ansiklopedisi,C 33, ( İstanbul 2007),ss.338-339 .
• Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Savaş Yayınları :Ankara ,1982.
• Mordtmann, J. H, “Sisam Adası”, MEB İslam Ansiklopedisi, (Ankara 1964), cilt: 10, 712- 714.
• Örenç, Ali Fuat, Yakın dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada , İstanbul :Doğu Kütüphanesi,2006.
• Özkan, Keskin, “ Üzümün Bağı Asmanın Kurdu: Osmanlı İmparatorluğu’nda Filoksera İle Mücadele”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX / 2,( 2015), 479-505 .
• Özgüner, Abdullah Mete “Keçiborlu Ocaklarında (G.B. Türkiye) Hidrotermal Kükürt Yatakları Oluşumunu Kontrol Eden Faktörler “,Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Part:C, Tasarım Ve Teknoloji ,GU J Sci Part:C 1(3): 2013,115-127 .
• Şeker, Kadir, Türkiye’de Kamu İktisadi Teşekküllerine Bir Örnek: Keçiborlu Kükürt Fabrikası,yıl 2,sayı 3, Güz, (2010 ),93-102.
• TAGEM, “Bağ Mildiyösü”,Zirai Mücadele Teknik Talimatları CİLT IV, Gıda Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı
• Tarımsal Araştırmalar Ve Politikalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı:Ankara,2008.
• Tızlak, Fahrettin, ,” XIX. Yüzyılın Ortalarında Osmanlı Maden Yatakları “, Cilt 60, Sayı 229, (1996),703 – 718.
• Velay , A. Du , Türkiye Maliye Tarihi,Damga Yayınları : Ankara, 1978.