Milas Kazası Vakıflarının İdarî ve Malî Durumları [Vakıf Kayıtlarına Göre / 1848-1885]

Yıl 2022, Sayı: 15, 134 - 163, 15.10.2022

Muhammed Yazıcı Erdoğan Keleş Özlem Karsandık Yazıcı

https://doi.org/10.21021/osmed.1148480

Öz

Osmanlı Devleti’nde şehirlerin gelişip büyümesinde vakıfların önemli bir yeri vardır. Özellikle şehir merkezlerindeki kamu yararına kurulmuş binaların bakım, onarım ve temel ihtiyaçları vakıflar sayesinde karşılanmıştır. Bu bağlamda Milas kazası ve köylerinde insanlığın yararına olmak üzere pek çok vakıf eseri vücuda getirilmiştir. Firuz Paşa, Ahmed Gazi Bey ve İlyas Bey vakıfları geçmişi itibariyle oldukça eski olup varlıklarını ve fonksiyonlarını 19. yüzyıla kadar sürdürmüştür. Yine 18. yüzyılda Milas ve civarında idarecilik yapmış olan Abdülaziz Ağa’nın kurduğu vakıflar şehrin güzelleşmesine önemli bir katkı yapmıştır. Bunların dışında farklı kişiler tarafından Milas ve köylerinde cami, mescid, zaviye, medrese, mektep, çeşme ve su kuyusu vakıfları kurulmuştur. Milas kasabası ve köylerinde 78 farklı ad ile 108 vakıf mevcuttur. Bu vakıfların 99 adedi erkekler tarafından 9 adedi ise kadınlar tarafından oluşturulmuştur. Vakıf kurucularının büyük çoğunluğunun kaza ve köy ileri gelenleri olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni ise insanların hayır işleme düşüncesiyle mülklerini vakıf haline getirmeleriyle ilgilidir. Yöneticileri ise genellikle vakıf kurucusunun soyundan gelenlerdi. Ancak az sayıdaki vakıfta mütevelli olarak imam, hafız veya müezzin gibi kimseler görev almıştır. Milas vakıfları genel olarak ekonomik açıdan iyi durumda olup, gelir-gider dengesini korumuşturlar. Dolayısıyla çalışmamızın konusu bu vakıfların 1848-1885 tarihleri arasındaki malî ve idarî yapılarının kontrolü sırasında oluşturulan defterler üzerinden durumlarını tespit etmek ve Milas kazasının vakıf kültüründeki yerini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Osmanlı, Milas, Muhasebe, Teftiş.

Destekleyen Kurum

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)

Proje Numarası

15/107

Administrative and Financial Status of Milas District Foundations [According to Foundation Records / 1848-1885]

Öz

Wakfs have an important place in the development and growth of cities in the Ottoman State. Especially in city centers the maintenance, repair and basic needs of buildings for public benefit were met by means of wakf institutions. In this context, a number of wakf endowments which could support institutions that would benefit the community were established in kaza – or sub-district- of Milas and its villages. The wakfs of Firuz Pasha, Ahmed Gazi Bey and İlyas Bey are quite old in terms of history and continued their existence and functions until the 19th century. Again, in the 18th century, the wakfs established by Abdulaziz Aghas, who were administrators in and around Milas, made an important contribution to the amelioration and polishing of the city. Apart from these, mosques, masjids, zaviyes, madrasas, schools, drinking fountains and water well wakf endowments were established in Milas and its villages by different people. Total number 108 wakf institutions with 78 different names established in the town and villages of Milas. Of these wakfs, 99 wakfs were founded by men and nine wakfs founded by women. It is understood that the majority of the founders of the wakf were the notables of the district and village. The reason for this is that people turned their properties into wakfs with the thought of doing charity. Its rulers were usually descended from the founder of the wakfs. However, in a small number of wakfs, people such as imams, hafizes or muezzins served as trustees. In general, wakfs are in good economic condition and have maintained their income-expenditure balance. Therefore, the subject of our study is to determine the status of these wakfs through the record books (defters) created during the control of their financial and administrative structures between 1848 and 1885 and to reveal the place of Milas in the wafks endowment culture.

Anahtar Kelimeler

Wakf, Ottomans, Milas, Accounting, Inspection.

Proje Numarası

15/107

Kaynakça

• Adıyeke, Nuri (1994), XIX. Yüzyılda Milas Kazası, İzmir.
• Alkan, Mustafa (2014), Adana Vakıfları, İnsan, Vakıf ve Şehir, TTK, Ankara.
• Ayverdi, İlhan (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul.
• Bostan, İdris (2003), Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK, Ankara.
• Çağatay, Neşet (1971), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Rib’a-Faiz Konusu, Para Vakıfları ve Bankacılık”, VD., IX, s.39-56.
• Çakmakçı, Bircan (2010), Menteşe Sancağı’nın Taşralı Yöneticileri: Âyân Aileleri Çavuşzâdeler-Milaslızâdeler, Pamukkale Üniversitesi SBE., (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli.
• Çizakça, Murat (2000), Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları, İstanbul.
• Demirel, Ömer (2000), Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, TTK, Ankara.
• Eroğlu, Zekai (2011), Muğla Tarihi, Muğla.
• Ertuğ, Zeynep Tarım (2000), “İmaret”, DİA., Cilt: 22, s.219-220.
• Eyice, Semavi (1989), “Ahmed Gazi Camii”, DİA., Cilt:2, (1989), s.68-69.
• Gökmen, Ertan (2012), “XVIII. Yüzyılda Muğla’da Dinî ve Sosyal Yapılar”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 28, s.74-111.
• Günay, Hacı Mehmet (2012), “Vakıf”, DİA., Cilt: 42, s.475-479.
• Güran, Tevfik (2006), Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar, Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları, İstanbul 2006.
• Kala, Eyüp Sabri-İdris Akarçeşme (2019), Mihrişah Valide Sultan Vakfı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2010), Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), TTK, Ankara.
• Lewis, Raphaela (2009), Osmanlıda Gündelik Yaşam, (Çev. Adile Runa Orhunsoy), Ankara.
• Meriwether, Margaret L. (2000), “Yeniden Kadınlar ve Vakıf Üstüne: Halep, 1770-1840”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (Editör: Madeline C. Zilfi), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s.122-143.
• Muşmal, Hüseyin-Raziye Arıcı (2015), “Hurufat Defterlerine Göre Meğri (Fethiye) Kazası’ndaki Tekke, Zaviye ve Medreseler”, 2. Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu (1-4 Kasım 2013), Bildiriler, Cilt: III, (Haziran), s.348-364.
• Nohut, Said (2014), Vakfiyeleri Işığında Milaslı Abdülaziz Ağa Ailesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, SBE, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Özdemir, Rifat (2005), Osmanlı Vakıflarının Kurulması ve Yaşatılmasında Devlet Kurumlarının İşleyişi, Ankara.
• Önkal, Ahmet-Nebi Bozkurt (1993), “Cami”, DİA, Cilt:7, s.46-56.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: II-III, MEB, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1993), “Menteşeoğulları”, İA., Cilt:7, (İstanbul), s.724-731.
• Ünal, Emine (2014), Milas Firuz Bey Camii Süslemeleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, GSE, (Yüksek Lisans Tezi), Isparta.
• Wittek, Paul (1986), Menteşe Beyliği, 13-15 inci Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkikler, (Çev. O.Ş. Göyay), TTK, Ankara.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1999), “Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları Ya Da Türk Hayrât Sistemi”, Osmanlı (Toplum), Cilt: V, Ankara, s.17-33.
• Yediyıldız, Bahaeddin (2012), “Vakıf (Tarih)”, DİA., Cilt: 42, s.479-486.
• Yiğit, Ahmet (2009), XVI. Yüzyıl Menteşe Livası Vakıfları (338 Numaralı Mufassal Evkâf Defteri H.970/M.1562), Ankara.
• Yüksel, Hasan (1998), Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683), Sivas.