Sanjak of Tarsus According to 1831 Census: Administrative Situation, Settlement and Population

Yıl 2022, Sayı: 15, 40 - 57, 15.10.2022

Sacit Uğuz Bilge Gecekuşu

https://doi.org/10.21021/osmed.1162184

Öz

The Ottoman Empire made censuses at certain times in order to financially control the population living on its lands in the classical period. These records provide today's researchers with important data about the demographic and social structure of the period as well as the economic situation. In the 19th century, censuses were carried out in order to obtain the statistical data needed by the state in line with the requirements of the age. In this context, the census carried out in 1831, which aims to determine the military potential of the country, is accepted as the first census carried out by the Ottoman Empire in a modern sense. Tarsus population registers dated 1832, which constitute the main source of this study, were kept as a result of this census.
As a result of the examination of four population registers containing the population data of the Sanjak of Tarsus, first of all, the administrative status of the sanjak was revealed. In this context, the villages were classified according to the districts, their locations were determined, and the boundaries of the districts were determined and mapped. Then, the settlements were classified, and information was given about the neighborhoods in the city center and the villages connected to the districts. Finally, the demographic situation of the sanjak was discussed, and the population information of the districts, towns and villages separately was emphasized. In addition, the populations of the tribes and communities in the books were also examined in this context. In the light of all these data obtained, the administrative and demographic characteristics of the Sanjak of Tarsus in the period just before İbrahim Pasha's occupation were tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Sanjak of Tarsus, Census, Population, Settlement

1831 Nüfus Sayımına Göre Tarsus Sancağı İdarî Durum, Yerleşme ve Nüfus

Öz

Osmanlı Devleti klasik dönemde toprakları üzerinde yaşayan nüfusu mali açıdan denetlemek amacıyla belirli aralıklarla tahrirler yapmıştır. Bu tahrirler, günümüz araştırmacılarına, iktisadi durumun yanında dönemin demografik ve sosyal yapısı ile ilgili de önemli veriler sunmaktadır. XIX. yüzyıla gelindiğinde, çağın gerekleri doğrultusunda devletin ihtiyaç duyduğu istatistiki verileri elde etmek amacıyla nüfus sayımları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda 1831’de yapılan ve ülkenin asker potansiyelini belirleme amacı taşıyan nüfus sayımı, Osmanlı Devleti’nin modern manada gerçekleştirdiği ilk nüfus sayımı olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmanın ana kaynağını teşkil eden 1832 tarihli Tarsus nüfus defterleri bu sayım neticesinde tutulmuştur.
Tarsus Sancağının nüfus verilerini ihtiva eden dört adet defterin incelenmesi neticesinde, öncelikle sancağın idarî durumu ortaya konmuştur. Bu kapsamda köyler kazalara göre tasnif edilerek yerleri tespit edilmiş ve kazaların sınırları belirlenerek haritalandırılmıştır. Ardından yerleşmeler sınıflandırılmış, şehir merkezindeki mahalleler ve kazalara bağlı köyler hakkında bilgiler verilmiştir. Son olarak da sancağın demografik durumu ele alınmış, mahalleler, kazalar ve köylerin ayrı ayrı nüfus bilgileri üzerinde durulmuştur. Ayrıca defterlerde yer alan aşiret ve cemaatlerin nüfusları da bu kapsamda incelenmiştir. Elde edilen bütün bu veriler ışığında Tarsus Sancağının İbrahim Paşa işgalinin hemen öncesine rastlayan dönemde idari ve demografik özellikler ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tarsus Sancağı, Nüfus Sayımı, Nüfus, Yerleşme

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri (NFS.d.) 3694, 3695, 3696, 3697.
• Bilgili, Ali Sinan, Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Doğanay, Hayati, Türkiye Beşerî Coğrafyası, Ankara: Gazi Büro Kitabevi, 1994.
• Doğru, Halime, “Osmanlı Devletinde Toprak Yazımından Nüfus Sayımına Geçiş ve Bir Nüfus Yoklama Defteri Örneği”, Anadolu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1/2, ss. 233-269.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, 4/4, ss. 69-78.
• Ergün, Ahmet- Terzi, Mehmet Akif-Kaycıoğlu, Mehmet, Osmanlı Nüfus Defterlerinde Adana (1831), İstanbul: Aktınkoza Yayınları, 2015.
• Gülekoğlu, Ümmü Gülsüm, 3695 Numaralı ve 1832 Tarihli Nüfus Defterine Göre Tarsus’un Demografik Yapısı (Kusun, Ulaş ve Elvanlı Kazaları), Yüksek Lisans Tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, 2018.
• Gümüşçü, Osman XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Güneş, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Gazi Akademik Bakış, 8/15, ss. 221-240.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara: Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, 1940.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kodal, Tahir, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Genel Nüfus Sayımında Çorum Vilâyeti’nin Nüfus Özellikleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/1, ss. 233-258.
• Tamer, Aytül-Bozbeyoğlu,Alanur Çavlin, “1927 Nüfus Sayımının Türkiye’de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımalar”, Nüfusbilim Dergisi, 26/1, ss. 73-88.
• Uğuz, Sacit, Meşrûtiyet’ten Cumhuriyet’e Tarsus 81876-1926), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019.
• Uğuz, Sacit, Tarihte Nusayriler: Ortaya Çıkışı, Yayılışı ve Osmanlı’da Nusayri Toplumu, İstanbul: İdeal Kültür Yayınları, 2019.