Bir Çeviribilimci Olarak Münif Paşa

Yıl 2022, Sayı: 15, 121 - 133, 15.10.2022

Şuheda Günçe

https://doi.org/10.21021/osmed.1165568

Öz

On dokuzuncu yüzyılda Batı ile artan ilişkiler sonucunda tercüme faaliyetleri oldukça önem kazanmaya başlamıştır. Bilhassa Tanzimat döneminde dil öğrenmeye büyük bir teveccüh gösterilmiş kimisi devlet eliyle açılmış olan Tercüme Odası’na giderken, kimisi de yurtdışında eğitim alma ve kendini geliştirme yolunu tercih etmiştir. Yazılı basının gelişmesiyle birlikte kendini yetiştirmiş olan Osmanlı aydınları dönemin gazete ve dergilerinde bir taraftan Türkçe yazılar kaleme alırken bir taraftan da Batı’da yayımlanmış çeşitli eserlerden tercümeler yapmaya başlamışlardır. Başta Arapça ve Farsça olmak üzere Fransızca, Almanca, İngilizce bilen ve ömrünün sonlarına doğru Çince öğrenmeye başlayan Münif Paşa da tercüme noktasında çok yönlü bir kişilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, Münif Paşa eliyle çıkarılan ilk bilim ve fen dergisi olarak kabul edilen Mecmua-i Fünun’da ve dönemin diğer süreli yayınlarında yaptığı tercümeler üzerinden Münif Paşa’nın tercüme programı analiz edilecek ve onun yapmış olduğu tercümelerin kültür dünyamıza katkıları incelenecektir. Çalışmada kullanılan bilgiler, çoğunlukla Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan evraklar ve dönemin süreli yayınlarından elde edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Münif Paşa, Çeviri, Mecmua-i Fünun, Tanzimat, Tercüme Odası.

As an Interpreter: Münif Pasha

Öz

As a result of increasing relations with the West in the nineteenth century, translation activities began to gain considerable importance. Especially during the Tanzimat period, a great interest was shown in learning languages, some went to the Translation Chamber, which was opened by the state, while others preferred the path of studying abroad and self-development. With the development of the written press, Ottoman intellectuals began to write articles in Turkish in newspapers and magazines of that period, while on the one hand, they began to translate various works published in the West. Münif Pasha, who speaks mainly Arabic and Persian, as well as French, German and English, and started to learn Chinese towards the end of his life, appears as a versatile personality in the field of translation. In this study, Münif Pasha's translation program will be analyzed through the translations in the Mecmua-i Fünun, which is accepted as the first scientific journal published by Münif Pasha, and other periodicals of that period. In addition, the contributions of his translations to our cultural world will be examined as well.

Anahtar Kelimeler

Münif Pasha, Translation, Mecmua-i Fünun, Tanzimat, The Translation Chamber.

Kaynakça

• BOA, Cevdet Dahiliye: C..DH.. 68 / 3370 (H-25-09-1236).
• BOA, Hariciye Nezareti, Siyasi: HR.SYS. 1895 / 51 (M-14-06-1865).
• BOA, İrade Dahiliye: İ..DH.. 472 / 31671 (H-13-11-1277).
• BOA, İrade Hariciye: İ..HR.. 123 / 6179 (H-30-12-1271); 257 / 15329 (H-21-08-1289).
• BOA, İrade, Dosya Usulü: İ.DUİT.. 144 / 36 (H-23-08-1296); 190/53 (H-15-12-1302).
• BOA, Mabeyn-i Hümayun Evrakı, İradeleri: MB.İ.. 41 / 57 (H-03-11-1294).
• BOA, Sadaret, Mühimme Kalemi Evrakı: A.}MKT.MHM. 221 / 33 (H-24-11-1277).
• BOA, Yıldız, Esas Evrakı: Y..EE.. 75 / 19 (H-07-01-1295).
• Hazine-i Evrâk, numara: 1, 6, 14, 40, 41, sene: 1297 - 1298.
• Mecmua-i Ebuzziya, cüz: 10, 104, sene: 1298 - 1329.
• Mecmua-i Fünun, numara: 1, 38, sene: 1279 - 1283.
• Ruznâme-i Ceride-i Havâdis, numara: 49, 50, 60, 62, 64, 66, 67, 73, 74, 83, 98, 76, 79, 81, 89, 170, sene: 1277.
• Ruznâme-i Ceride-i Havâdis, numara: 210- 227, sene: 1278.
• Ruznâme-i Ceride-i Havâdis, numara: 480-503, sene: 1279.
• Takvim-i Vekâyi, sayı: 61, sene: 1249...
• Yeni Tasvir-i Efkâr, numara: 252, 253, sene: 1910.
• Akın, Âdem. Münif Paşa ve Türk Kültür Tarihindeki Yeri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Akyıldız, Ali. “Tercüme Odası”, TDV İslam Ansiklopedisi, XL (İstanbul 2011), ss. 504-506.
• Balcı, Sezai. “Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık Bab-ı Ali Tercüme Odası.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
• Balcı, Sezai. “Türk Tarihine Dair Yazılar.” Babıâli Tercüme Odası Kütüphanesi, 1. bs., Alpaslan Demir. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Budak, Ali. “Âdât-ı Ümem.” Akademik Bakış 8 (2006): 1 – 9.
• Budak, Ali. Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını, Münif Paşa. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2012.
• Bursalı, Mehmed Tâhir Bey. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Dâi, Âdil. “Münif Paşa (Hayatı ve Eserleri).” Mezuniyet tezi, İstanbul Üniversitesi, 1951.
• Doğan, İsmail. “Münif Mehmed Paşa (1830-1910)”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXII (İstanbul 2006), ss. 9-12.
• Doğan, İsmail. Tanzimatın İki Ucu: Münif Paşa ve Ali Suavi. İstanbul: İz yayıncılık, 1991.
• Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Modernleşmesinde İlk Adımlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Münif, Tahir. “İran Mektupları 1, Birinci Mektub: Yusuf Kâmil Paşa’ya.” Mecmua-i Ebuzziya, 104 (1329): 814-816.
• Münif. “Zuhûr-ı Tasvir-i Efkâr.” Mecmua-i Fünun, 1 (1279): 46-50.
• Özgül, M. Kayahan. XIX. Asrın Benzersiz Bir Politekniği: Münif Paşa. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Paşa, Münif. “Harâbât-ı Tedmür.” Mecmua-i Ebuzziya 10 (1298): 307 – 309.
• Paşa, Münif. “Mecmua-i Fünun’un Mazhar Olduğu Hüsn-i Kabulden Dolayı Amme’ye Teşekkür.” Mecmua-i Fünun 4 (1279): 134 – 137.
• Paşa, Münif. Âdât-ı Ümem Tercemesi. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, yy.
• Paşa, Münif. İngiltere Tarihinden Birkaç Yaprak. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, yy. 34 Ae Tarih 65.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1988.
• Tevfik, Ebuzziya. “Münif Paşa.” Yeni Tasvir-i Efkâr 252 (1910): 1 – 4.
• Tevfik, Ebuzziya. “Münif Paşa.” Yeni Tasvir-i Efkâr 253 (1910): 2 – 3.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1992.