Mülkiye ile Hariciye Arasında Bir Ömür: Hariciye Nazırı Kürt Said Paşa [1834-1907]

Yıl 2023, Sayı: 16, 43 - 61, 30.03.2023

Kasım Hızlı , Aydın Kurt

https://doi.org/10.21021/osmed.1176222

Öz

Bu çalışmada Sultan II. Abdülhamid dönemi Hariciye Nazırlarından Mehmed Said Paşa’nın biyografisi ortaya konmuştur. Memuriyet hayatı Tanzimat devrinde başlayan Said Paşa’nın Mülkiye ve Hariciye arasında salınan kariyeri süresince müdahil olduğu olaylar incelenmiştir. Paşanın Mülkiye görevleri ve Hariciye nazırlıkları döneminde imparatorluğu ilgilendiren temel sorunlar ele alınmış, bu sorunların Said Paşa’nın kariyerine yaptığı etkiler tespit edilmiştir. Paşanın Mülkiye mesleği içindeki görev alanları imparatorluğun sınır bölgelerindeki mutasarrıflık ve vilayetlerden oluşmaktadır. Suriye Vilayeti Umur-ı Ecnebiye Müdürlüğü (politika memurluğu) görevinden itibaren stratejik önemdeki idari birimlerde ve teftiş komisyonlarında görev almıştır. Bu görevlerde edindiği birikim, paşayı Hariciye Nazırlığına taşımıştır. Said Paşa’nın Hariciye Nazırlığı dönemine ait temel meseleler Doğu Rumeli, Berlin Kongresi, Ermeni Meselesi ve zenci esir ticareti konularıdır. Yönetim gücünün Babıali’den Yıldız Sarayı’na geçtiği bir dönemde görev yapan Said Paşa’nın II. Abdülhamid idaresi içindeki konumu belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmayla Hariciye Nazırlığı gibi önemli bir makamda kesintisiz en uzun süre görev yapan devlet adamlarından biri olan Said Paşa’nın Tanzimat’tan II. Abdülhamid dönemine uzanan hayatı ve politik faaliyetlerine ışık tutulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Mısır Meselesi, Berlin Konferansı, Şarkî Rumeli, Hariciye Nezareti

A Life Between the Civil Service And The Foreign Ministry: Kürt Said Pasha, Minister of Foreign [1834-1907]

Öz

This study presents the biography of Kürt Said Pasha, one of the foreign ministers of Sultan Abdülhamid II. Said Pasha's first civil service started during the Tanzimat period. He assumed senior positions within the Ministry of Interior. After the Russo-Turkish War of 1877-1878, he was assigned as Minister of Foreign Affairs. Addressing the main problems concerning the empire during Said Pasha's tenure in the Civil Service and the Foreign Office, we analyze positive and negative effects of these problems on Said Pasha's career. The position of Said Pasha, who served in the period when the administrative power was transferred to Yıldız Palace, during the reign of Abdülhamid II was tried to be determined. We discuss whether he shaped state policies and the influence of the palace on his political actions. In this way we uncover the life and political activities of an Ottoman statesman from the Tanzimat period to the era of Abdülhamid II.

Anahtar Kelimeler

Ministry of Foreign Affairs, Abdülhamid II, Egyptian Question, Berlin Conference, Eastern Rumelia

Kaynakça

• Kaynaklar
• Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadâret Divan‐ı Hümâyûn Kalemi Mukâvelenâmeler (A.DVN.MKL), 27/15
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası (Kalemi) Belgeleri (A.MKT.MHM), 299/90; 386/57; 388/95
• Dahiliye Nezâreti Sicill‐i Ahvâl İdâre‐i Umumiyyesi Defterleri (DH.SAİDd), 1/330
• Hariciye Siyasi (HR.SYS), 1525/46; 2929/31
• Hariciye Mektubi (HR.MKT), 303/1
• İrade Hariciye (İ. HR), 286/17862; 298/18901
• İrade Dahiliye (İ. DH), 494/33550; 601/41912; 669/46591; 678/47239; 743/60737; 747/61055; 753/61452; 809/65406; 813/65666
• Dosya Usûlü İradeler (İ.DUİT), 190/53
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 39/1606; 43/1767; 59/2746
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 575/ 25828
• İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD), 20/858; 23/1032; 5/284.
• Mabyen İrade (MB. İ), 68/28; 77/14; 75/112; 76/186
• Maliye Emlak-ı Emiriye (ML.EEM), 658/3
• Şura-yı Devlet (ŞD), 1504/44; 2379/6; 2379/14; 2379/19
• Yıldız Sadâret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS), 230/25
• Yıldız Sadâret Resmî Maruzât Evrakı (Y.A.RES), 30/26
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 14/129
• Yıldız Sadaret Maruzatı (Y.PRK.A), 2/78
• Yıldız Perakende Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Maruzâtı (Y.PRK.EŞA), 4/54
• Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM), 5/15
• Süreli Yayınlar
• Hariciye Salnamesi, H. 1306.
• Tercüman-ı Hakikat, Sayı 9546, 30 Ekim 1907.
• Araştırma ve İncelemeler
• Akpınar, Mahmut. “Osmanlı Hariciye Nazırları (1836-1922)”, SOBBİAD: Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 35 (2015): 173-205.
• Aral, Hamid. Dışişleri Bakanlığı 1967 Yıllığı, Ankara: Ankara Basımevi, 1968.
• Aydın, Mahir. “Tophane Konferansı “Doğu Rumeli’ye Veda”, Tarih Dergisi, 53 (2011): 115-174.
• Aydın, Mahir. Şarkî Rumeli Vilayeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Bayur, Hilmi Kamil. Sadrazam Kamil Paşa Siyasi Hayatı, Ankara: Sanat Basımevi, 1954.
• Birinci, Ali. “Devletin Bedirhanîleri: 1- Mehmed Emin bin Bedirhan Bey’in Serencamından Sayfalar”, Avrupa Tarihinde Türk Eli: Doç. Dr. Gümeç Karamuk Armağanı, ed. Ramazan Acun-Serhat Küçük, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2017, ss. 89-114.
• Birinci, Ali. “Mehmet Şerif Paşa Osmanlıcılıktan Ayrılıkçılığa Bir Meşrutiyet Jöntürkünün Hikayesi”, Prof. Dr. İ. Ercüment Kuran’a Saygı: Türk Modernleşme Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (14 Mayıs 2005) Bildiriler ve Makaleler [Türk Modernleşme Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, ed. A. Yaşar Ocak-Mehmet Öz-Ferhat Berber-Fatih Yeşil, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2006, ss. 59-71.
• Birinci, Ali. “Şerif Paşa, Mehmed”, TDV İslam Ansiklopedisi, 39 (İstanbul 2010): ss. 1-2.
• Bostan, Zeynep. Osmanlı Hariciyesinin Modern Temelleri II. Abdülhamid Döneminde Diplomasi, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2020.
• Çadırcı, Musa. “II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Layiha ‘Heyet-i Teftişiye'nin Geşt ü Güzâr Eylemiş Olduğu Mahallerin Ahvâliyle Heyet-i Mezkûr'un Harekâtı’”, OTAM, 3 (1992): 413-485.
• Çakmak, Aydın, Türk Dışişleri Teşkilatının Gelişimi: Hariciye Nezareti, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2020.
• Çetinsaya, Gökhan. “Tarz-ı Siyaset”, II. Abdülhamid, Modernleşme Sürecinde İstanbul, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Yayınları, 2010.
• Darga, Muhibbe ve Alparslan, Ali. “Namık Kemal’in Bilinmeyen Bir Mektubu”, Belleten, 129 (1969): 35-42.
• Davison, Roderic H. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876, Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2005.
• Demir, Ali. “Sömürge Devletlerinin Kullandığı Sömürgecilik Araç ve Metotları Vaka Analizi: Belçika Krallığının Kongo’daki Sömürge Dönemi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 14 (2011): 117-141.
• Erdem, Y. Hakan. Osmanlı’da Köleliğin Sonu 1800-1909, Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Findley, Carter. Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıali (1789-1922), Çev. Ercan Ertürk, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• François Georgeon, Sultan Abdülhamid, Çev. Ali Berktay, İstanbul: Homer Kitabevi, 2006.
• Kızılkaya, Oktay ve Akay, Tolga. “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kıbrıs’ta Çekirge İstilasına Karşı Alınan Tedbirler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (2017): 171-193.
• Kızıltoprak, Süleyman. “II. Abdülhamid’in Mısır Sorununa Yaklaşımı ve İstanbul Konferansı”, Türkler, 13 (Ankara 2002), ss. 57-69.
• Kızıltoprak, Süleyman. Mısır’da İngiliz İşgali-Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Kocacık, Faruk. “Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler”, Osmanlı Araştırmaları, 1 (1980): 137-190.
• Kurşun, Zekeriya. Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasi Hayatı-İcraatı ve Fikirleri 1838-1914), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1991.
• Küçük, Cevdet. Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1986.
• Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Turna, Ankara: Arkadaş Yayınları, 2015.
• Mahmud Celaleddin Paşa. Mirat-ı Hakikat, Haz. İsmet Miroğlu, İstanbul: Berekat Yayınevi, 1983.
• Mercan, Mehmet. Sadrazam Ahmed Cevad Paşa, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1998.
• Minawi, Mostafa. Osmanlılar ve Afrika Talanı Sahra’dan Hicaz’a İmparatorluk ve Diplomasi, Çev. Ayşen Gür, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Mümtaz, Ahmet Semih. Eski İstanbul Konakları, İstanbul: Kurtuba Kitap, 2011.
• Orha, Zafer. Beyrut Vilayeti’nde Osmanlı İdaresi (1887-1909), İstanbul: Libra Kitap, 2022.
• Ortaylı, İlber. İkinci Abdülhamid Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Sicill-i Osmani Zeyli-Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, Haz. Serdar Sakin, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008.
• Renault, M. Louis. Archives diplomatiques: Recueil mensuel international de diplomatie et d'histoire, Deuxième serie, Tome 59, Juillet-Août-Septembre (1896).
• Semih Mümtaz S., Tarihimizde Hayal Olmuş Hakikatler, İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1948.
• Tahsin Paşa'nın Yıldız Hatıraları, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2010.
• Türkgeldi, Ali Fuad. Maruf Simalar, Haz. Selçuk Akşin Somel-Mehmet Kalpaklı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Yasamee, Feroze A. K., Abdülhamid’in Dış Politikası Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı 1878-1888, Çev. Yusuf Selman İnanç, İstanbul: Kronik Kitap, 2018.
• Ziya Şakir, Yarım Asır Evvel Bizi İdare Edenler, İstanbul: Çatı Kitaplığı, 2008.