Modernleşme, Oryantalizm ve Mısır’da On Dokuzuncu Yüzyıl İslam Düşüncesinin Seyri

Yıl 2023, Sayı: 16, 226 - 248, 30.03.2023

Ecehan Somuncuoğlu

https://doi.org/10.21021/osmed.1223925

Öz

Bu çalışma, on dokuzuncu yüzyılda Avrupa’nın hegemon bir güç olarak yükselişini, adına modernleşme denilen süreci ve on dokuzuncu yüzyılda İslam düşüncesinin seyrini incelemektedir. Osmanlı sistemi içinde olmasına rağmen Batı Avrupa’nın siyasal, ekonomik ve sömürgeci gücüyle ilk karşılaşan Müslüman ülkesi olarak Mısır, hızlı ve keskin bir modernleşme sürecini deneyimlemiştir. 1798’de başlayan ve üç yıl süren Fransa’nın Mısır’ı işgali, oryantalizm açısından da bir kırılma anına işaret etmektedir. Avrupa modernitesi arka planına dayalı olarak Mısır tarihi hakkında ayrıntılı bilimsel araştırmalar bu işgal ile büyük bir birikime ulaşmış, oryantalizme yönelik yirminci yüzyıla hakim olan eleştirel söylem için de başlangıç olmuştur. Avrupa’nın ekonomik ve askeri müdahalesine karşı canlı bir tartışma ve sorgulama dönemini ifade eden on dokuzuncu yüzyılda İslami düşünürler, İslam tarihi perspektifinden ve Mısır’a özgü koşullara dayalı olarak kültürel bir cevap arayışına girmişlerdir. Çalışmada, Batı Avrupa’da başlayıp bütün dünyaya yayılan dönüşümün kavramsal çerçevesi ele alınmış, bu doğrultuda on dokuzuncu yüzyılda İslam düşüncesinde yenilik ve süreklilik unsurlarının mahiyeti tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, İslam Tarihi, Modern İslam Düşüncesi

Modernization, Orientalism and Islamic thought in Egypt during the Nineteenth Century

Öz

This study analyse the rise of Europe as a hegemonic power in the nineteenth century, the process which is called modernism and Islamic thought as part of Egypt. Despite the fact that being part of Ottoman Empire; Egypt, a country that faced the intervention of Western Europe in politics, economics, and colonization, experienced the modernization in a rapid and sharp manner. Occupation of Egypt by France, which began in 1798 and lasted three years, also points to a turning point for orientalism. With the occupation, detailed scholarly work for Egyptian history backdropped with European modernity reached to a critical level, but it also marked the begining of orientalism criticism. In nineteenth century, which marked a period of lively debate and questioning against the economic and military intervention of Europe, the İslamic intellectuals were in search of a cultural answer from the perspective of Islamic history and based on Egyptian conditions. In the light of the conceptual framework of the evolution that started in Western Europe and spread to the world; the true nature of innovation and consistency elements of Islamic Thought discussed in this study.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Islamic History, Modern Islamic Thought, Egypt

Kaynakça

• Abdulhamit, Muhsin, Cemaleddin Afgani Hayatı ve Etrafındaki Şüpheler, çev. İbrahim Sarmış, Ankara: Fecr yayınları, 1991.
• Abdulmelik, Enver, “Krizdeki Oryantalizm”, çev. Melike Kır, Oryantalizm Tartışma Metinleri, ed. Aytaç Yıldız, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2014.
• Adams, Charles C., Islam and Modernism in Egypt, New York: Russell and Russel, 1968.
• Afgani, Seyyid Cemaleddin, “Emperyalizme Bir Cevap”, Değişim Sürecinde İslam, ed. Esposito, John ve Donohue, John, çev. Ali Yaşar Aydoğan, Aydın Ünlü, İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Ahmad, Aijaz, Teoride Ulus, Sınıf, Edebiyat Jameson, Salman Rüşdi Edward Said Eleştirisi, çev. Ahmet Fethi, İstanbul: Alan Yayıncılık, 1995.
• Altındağ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı: Mısır Meselesi 1830-1841, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1945.
• Al-Azm, Sadek Jalal ve Fakhr Abu, “Trends in Arab Though: An Interview with Sadek Jalal Al-Azm, Journal of Palestine Studies, Vol. 27, No. 2, (Winter, 1998): 68-80.
• Al-Azm, Sadik Jalal, “Orientalizm and Orientalism in Reverse”, https://libcom.org/article/orientalism-and-orientalism-reverse-sadik-jalal-al-azm, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
• Berque, Jacques, Egypt: Imperialism and Revolution, çev. Jean Stewart,London: Faber and Faber, 1972. Bulut, Yücel, Oryantalizmin Kısa Tarihi, İstanbul: Küre Yayınları, 2014.
• Chaunu, Pierre, Aydınlanma Çağı ve Avrupa Uygarlığı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 2000. Cleveland, William, Batı’ya Karşı İslam Şekip Arslan’ın Mücadelesi, çev. selahattin Ayaz, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1991.
• Cuayyıt, Hişam, Avrupa ve İslam, çev. Kemal Kahraman vd., İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Ebu-Rabi, İbrahim. M., İslami Hareketlerin Entelektüel Kökenleri, çev. M. Ali Demirci, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2001.
• Ebu-Rabi, İbrahim M., Çağdaş Arap Düşüncesi, 1967 Sonrası Arap Entelektüel Tarihi Araştırmaları, çev. İbrahim Kapaklıkaya, İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• El-Azmeh, Aziz, İslamlar ve Moderniteler, çev. Elçin Gen, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• El-Haj, Rıfa’at Abou, Modern Devletin Doğası 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, çev. oktay Özel, Canay Şahin, Ankara: İmge Kitabevi, 2000.
• Esposito, John ve Donohue, John, Değişim Sürecinde İslam, çev. Ali Yaşar Aydoğan, Aydın Ünlü, İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Esposito, John. L., İslam Tehdidi Efsanesi, çev. Ömer Baldık-Ali Köse, Talip Küçükcan, İstanbul. Ufuk Kitapları, 2002.
• Ferro, Marc, Fetihlerden Bağımsızlık Hareketlerine Sömürgecilik Tarihi 13.yüzyıl-20.yüzyıl, çev. Muna Cedden, Ankara: İmge Yayınevi, 2002.
• Gibb, Hamilton Alexandre R., Arabic Literature: An Introduction, London: Oxford University Press, 1963.
• Grunebaum, Gustave Edmund V., İslamiyet, Osmanlı Devletinin Kuruluşundan Günümüze Kadar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1993.
• Halliday, Fred, ‘Oryantalizm ve Eleştirmenleri’, çev. Birgül Koçak, Oryantalizm Tartışma Metinleri, ed. Aytaç Yıldız, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2014.
• Hodgson, Marshall G.S., Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek, çev. Ahmet Kanlıdere, Ahmet Aydoğan, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2003.
• Hourani, Albert, Çağdaş Arap Düşüncesi, çev. Latif Boyacı, HüseyinYılmaz, İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Hourani, Albert, Arap Halkları Tarihi, çev. Yavuz Alogan, İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Hourani, Albert, Batı Düşüncesinde İslam, çev. Celal Kanat, İstanbul: Babil Yayınları, 2001.
• İnayet, Hamit, Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, çev. Hicabi Kırlangıç, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1991.
• Kafadar, Cemal, “Osmanlı Tarihinde Gerileme Meselesi", Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, ed. Mustafa Armağan, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Karpat, Kemal, “Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, çev. Dilek Özdemir, Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Keddie, Nikkie R., Sayyid Jamal Al-Din Al-Afgani: A Political Biography, Berkeley: University of California Press, 1972.
• Kerr, Malcolm, “Orientalism by Edward Said”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 12, No. 3, (December, 1980): 544-547.
• Kurşun, Zekeriya, “Oryantalistlerin Buluşma Noktası Olarak İstanbul: Üç Oryantalistin Gözünden İstanbul, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, (Sonbahar, 2014): 143-152.
• Kumar, Krishan, Sanayi Sonrası Toplumdan Postmodern Topluma Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları, çev. Mehmet Küçük, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1995.
• Lapidus, Ira M., İslam Toplumları Tarihi Hz. Muhammed’den 19.yüzyıla, Cilt1, Çev. Yasin Aktay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Larrain, Juan, İdeoloji Ve Kültürel Kimlik, Modernite ve Üçüncü Dünyanın Varlığı, çev. Neşe Nur Domaniç, İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1995.
• Laroui, Abdullah, Tarihselcilik ve Gelenek, çev. Hasan Bacanlı, İstanbul: Vadi Yayınları, 1993.
• Lewis, Bernard, İslam’ın Siyasal Söylemi, çev. Ünsal Oskay, Ankara: Phoenix Yayınları, 2007.
• Lewis, Bernard, ‘Oryantalizm Sorunu’, çev. Ferit Burak Aydar, Oryantalizm Tartışma Metinleri, ed. Aytaç Yıldız, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2014.
• Lockman, Zachary, Hangi Orta Doğu Oryantalizm Tarih Siyaset, çev. Burcu Birinci, İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
• McNeill, William Hardy, Dünya Tarihi, Çev. Alaeddin Şenel, Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Meyer, Eric, “I Know Thee Not, I Loathe Thy Race: Romantic Orientalism in the Eye of the Other”, ELH, Vol. 38, No. 3 (Autumn 1919): 657-699.
• Mitchell, Timothy, Mısır’ın Sömürgeleştirilmesi, çev. Zeynep Altıok, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Reyhan, Cenk, Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
• Rodinson, Maxime, İslam’ın Mirası Batıyı Büyülen İslam, çev. Cemil Meriç, İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Said, Edward, Oryantalizm (Doğubilimi) Sömürgeciliğin Keşif Kolu, çev. Nezih Uzel, İstanbul: İrfan Yayınevi, 1998.
• Sanandaji, Nima, Kapitalizmin Doğduğu Yer Orta Doğu, çev. Ahmet Uzun, Ankara: Liberte Yayınları, 2020.
• Shaw, Stanford J., “19.yy Osmanlı Reformcularının Bazı Yönleri”, Orta Doğu’da Modernleşme, William R. Polk, Richard L. Chambers (Ed.), çev. belirtilmemiş, İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Tibi, Bessam, Arap Milliyetçiliği, çev. Taşkın Temiz, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1998.
• Toulmin, Stephen, Kozmopolis: Modernliğin Gizli Gündemi, çev. Hüzamettin Arslan, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Turner, Bryan S., Max Weber ve İslam, çev. Yasin Aktay, Ankara: Vadi Yayınları, 1991.
• Watt, Montgomery W., İslami Hareketler ve Modernlik, çev. Turan Koç, İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Wallerstein, Immanuel, Avrupa Evrenselciliği Gücün Retoriği, çev. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Bgst Yayınları, 2010.
• Weber, Max, Protestan Ahlakı Ve Kapitalizmin Ruhu, çev. Zeynep Gürata, Ankara: Ayraç Yayınevi, 1999.
• White, Hayden, Metatarih Ondokuzuncu Yüzyıl Avrupa’sında Tarihsel imgelem, çev. Mehmet Küçük, Ankara: Dost Kitabevi, 2008.
• Wilfred C. Smith, Islam in Modern History, New Jersey: Princeton University Press, 1977.
• Williams, Raymond, Anahtar Sözcükler, çev. Suat Aysu, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Voll, John Obert, İslam Süreklilik ve Değişim I, çev. Cemil Aydın-Cengiz Şişman, Mehmet Demirhan, İstanbul: Yöneliş, 1991.