Uçurtmanın Tarihi Gelişimi ve Osmanlı Devleti’nde Askeri Amaçlı Kullanılması

Yıl 2023, Sayı: 17 - Haziran, 2023, 152 - 168, 30.06.2023

Derya Geçili

https://doi.org/10.21021/osmed.1251869

Öz

İnsanoğlunun gökyüzünde ulaşılmaz olana yaklaşma hayali vardır. Efsaneleşen bu hayali gerçekleştirip gökyüzüne çıkabilmek için ilk önce uçurtma, daha sonra balon, zeplin ve uçaklar yapılmıştır. Bu araçlar arasında iki çıtanın kâğıtla kaplanıp kuyruk eklenmesiyle meydana getirilen uçurtmanın modası hiçbir zaman geçmemiştir. 18. Yüzyılda altın çağını yaşayan uçurtma, sadece eğlence ve görsellikten daha fazlası olup havacılık bilim ve teknolojisinin ciddi bir çalışma alanı haline gelmiştir. Uçurtmanın havada yükselme şartlarının incelenmesi sonucunda uçakların inşası ve motorlu uçuşun gelişiminde önemli bir adım atılmıştır. Ayrıca uçurtma havacılık, meteoroloji ve kablosuz iletişimle beraber keşif hizmetlerinde önemli bir rol oynamıştır. Avrupa’da başlayan yenilik hareketlerinin etkisiyle uçurtma savaş sırasında da kullanılmaya başlamıştır. Uçurtma, benzeri görülmemiş harp araç gereçleri arasına girerek kara ve deniz savaşlarında farklı şekillerde faydalanılmıştır. Bu çalışmada uçurtmanın tarihiyle birlikte Osmanlı Devleti’nde askerî olarak kullanılma süreci anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uçurtma Tarihi, Askeri, Osmanlı Devleti

The Historical Development of Kite and Its Use For Military Purposes in the Ottoman State

Öz

Human beings have had a dream of approaching the inaccessible in the sky. Firstly kites, then balloons, zeppelins and airplanes were built to realize this legendary dream and take to the sky. Among these tools, the kite, which was created by covering two sticks with paper and adding a tail, never went out of fashion. The kite, which lived its golden age in the 18th century, is more than just entertainment and visuality, and was a serious study area of aviation science and technology. An important step was taken in the construction of airplanes and the development of powered flight as a result of studying the airlift conditions of the kite. Also, the kite played important roles in aviation, meteorology and wireless communications as well as reconnaissance services. The kite started to be used during wars with the effect of the innovation movements that started in Europe. The kite was used in different ways in land and sea wars among the unprecedented war equipment. The history of the kite and the process of its military use in the Ottoman State are explained in the present study.

Anahtar Kelimeler

History of Kites, Military, Ottoman State

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları/Vesikaları
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 3556/266696-1; 3556/266696-2; 3556/266696-3, 5 Cemâziyelevvel 1327 (25 Mayıs 1909).
• BOA, Hariciye Nezâreti Tercüme Odası (HR.TO), 101/87, 12 Ağustos 1890, 61/64.
• BOA, Hariciye Mektûbi Kalemi (HR.MKT), 61/64.
• BOA, Dahiliye Nezâreti İdare (DH.İD), 19/52, 13 Kanûnisâni 1329 (26 Ocak 1914).
• BOA, Maarif Nezâreti Mektûbi Kalemi (MF.MKT), 1238/9-1; 1238/9-2; 1238/9-3.
• BOA, Zabtiye Nezâreti (ZB), 589/50; 17 Mart 1322 (30 Mart 1906); 602/64, 28 Nisan 1325 (5 Mayıs 1909).
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Zabtiye Nezâreti (Y.PRK.ZB), 13/10, 8 Şevval 1311 (14 Nisan 1894).
• BOA, Yıldız Perakende (Y.PRK.ASK), 4/18-1-1, 1911.
• Süreli Yayınlar/Süreli Yayınlar
• “Asker”, Balonculukta Âsar-ı Tekâmül ve Tatbîkat, 10 Temmuz 1324 (23 Temmuz 1908), Matbaa-i Ebuziya, Konstantiniye, 1325 (1907).
• “Cesim Uçurtma”, Servet-i Fünûn, “Cilt. 29, Sayı. 754, 22 Eylül 1321 (5 Ekim 1905).
• “Akdeniz Boğazı Muharebeleri” (Akdeniz Boğazı Çanakkale 14 Haziran ile 30 Teşrînievvel 1872’de Yapılan Rasâdatında Sathı Akıntısı Hakkında Mütalaat Umûmiye), Risâle-i Mevkûte-i Bahriye, Cilt. 2, Numara. 4, Şubat 1331 (Şubat 1916).
• “Çin ve Japon Uçurtmaları”, Resimli Mecmûa, Cilt. 3, Sayı. 53.
• “Elektriğin Tarihçesi”, Milli Nev-sal, 2. Sene, (İstanbul: Kanaat Matbaa ve Kütüphanesi, 1339/1923).
• “İstanbul Rasathanesi ve İstintacatı”, Milli Nev-Sal, 2. Sene, (İstanbul: Kanaat Matbaa ve Kütüphanesi, 1339/1923).
• “Şehbal”, Havanın Evsâfı, Balonculuğa Ait Nazariyât ve Malûmat-ı Esasiye, Cilt. 6, Sayı. 98.
• “Paraşütle Atlamak Günün En Mergub Bir Sporu Oldu”,Türk Hava Mecmûası, Cilt. 3, Sayı. 42.
• “Tayyarelerin Mübeşşiri, Uçurtmalar”, Türk Tarih Cemiyeti, Türk Mecmûası, Cilt. 2, Sayı. 29.
• “Tayyare”, Tayyare Cemiyeti Mecmûası, Cilt. 10, Sayı. 6, 15 Eylül 1341 (15 Eylül 1925).
• “Tayyare Nedir”, Türk Hava Mecmûası, Cilt. 2, Sayı. 15.
• “Uçurtma ile Uçanlar”, Türk Hava Mecmûası, Cilt. 2, Sayı. 24.
• “Uçurtmalar”, Türk Tarih Cemiyeti, Cilt. 2, Sayı. 29.
• “Uçurtma İhtiraat”, Servet-i Fünûn, Cilt. 9, Sayı. 222, 1 Haziran 1311 (13 Haziran 1895).
• Kaynak Eserler/Telif Eserler
• Boyne, Walter J; Fobb, Michael, Air Warfare, ABC-CLIO Ins., England 2002.
• Balonlar ve Hava Makineli Gemiler, Matbaa-i Bahriye, İstanbul, Temmuz 1325 (Temmuz 1909).
• Fadul, Jose A, Kites in History in Teaching and in Therapy, United States of America, 2009.
• Hallion, Richard P, Tooby, Adam, The Wright Flyers 1899-1916: The Kites, Gliders and Aircraft that Launched the Air Age-X- Planes (Paperback), Bloomsbury Publishing, 2019.
• Kandemir, A. Osman, Uçak Modeller Serisi, Uçurtma ve Balon Nasıl Yapılır, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1939.
• Kıtaat-ı Havâiyeden, Mehmed Şakir bin Feyzullah, Piyade Tayyareleri ve Piyade Balonları, Kıtaat-ı Fenniye ve Kuvâ-yi Havâiye Müfettişliğine Memur ve Erkân-ı Harbiye Mektebi Vesâit-i Havâiye Muallimi Tayyareci Yüzbaşı, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1335 (1917).
• Mülâzım-ı Evvel Ali Rıza, Sefâin-i Havaiyeye Endaht, Tayyare Müdafaasına Mahsûs Topların Nizâmnâmesine Zeyl, Almanca’dan Müsvedde Halinde Tercüme, Matbaa-i Askeriye, İstanbul Süleymaniye 1333 (1917).
• Mütercimi Doktor Tevfik Ali, Müellifleri Doktor Lodrik Vaykman, Türkiye İklimi, Hüsni Tabiat Matbaası, İstanbul 1341 (1922).
• Süleyman Pertev, Balon, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1311 (1893).
• Topçu Binbaşı Trabzonlu Mehmed Sami, Harp Silahları ve Vasıtaları, Yıldız Harp Akademisi Matbaası, İstanbul 1928.
• “The Contribution of Different Countries to Airplane Development and Manufacture Part I. Invention of Airplane”, 29th Congress of the International Council of the Aeronautical sciences st Petersburg, Russia September 7-12-2014.
• Tayyarecilik, Mazisi, Ehemmiyeti, Terakkiyat-ı Hazırası, İstikbali, Matbaa-i Ebuziya, İstanbul 1329 (1911).