An Occasion of Keeping the National Spirit Alive and Collecting Aid for Soldiers' Families During the First World War: Hâtıra-i Celâdet Cannon

Yıl 2023, Sayı: 18 - Eylül, 2023, 172 - 212, 15.09.2023

Şaban Ortak

https://doi.org/10.21021/osmed.1315570

Öz

The period of World War I stands as one of the most challenging periods in Ottoman society. The lives of all segments of society were adversely affected during the war, but one of the most impacted groups was the families of soldiers. The "Association of Ladies Helping Soldiers' Families" was established on 24 December 1914 to alleviate the troubles of the families of the soldiers and to relieve their grievances. This society, which was formed under the leadership of the wives of high-ranking executives, collected donations through various methods and distributed food and clothing to the families of the soldiers. One of these fundraising methods was the creation of the "Souvenir of Bravery Cannon " inspired by the examples of Germany and Austria, which were the allies of the Ottoman Empire. Depending on the amount of aid, gold, silver, and iron nails were hammered into this wooden cannon model, which the Sultan, the allied state emperors, the Ottoman State administrators, schools, and the public nailed in return for their help.
The Hâtıra-i Celâdet Cannon, considered as an occasion not only for social solidarity but also for preserving and raising the national spirit among the people, was exhibited to the public in Beyazıt Square for two years. In 1917, it was moved to the Military Museum. The "Association of Ladies Helping Soldiers' Families" and its event, the Souvenir of Bravery Cannon, took its exceptional place in the memory of the nation and in history as an example of the unity and solidarity of the Turkish Nation in the face of the adverse conditions brought about by World War I. The aim of this study; It is a detailed examination and evaluation of an interesting and valuable application in terms of Turkish history.

Anahtar Kelimeler

World War I, Aid for Soldier, Hâtıra-i Celâdet Cannon.

I. Dünya Savaşı Yıllarında Millî Ruhu Canlı Tutmanın ve Asker Ailelerine Yardım Toplamanın Bir Vesilesi: Hâtıra-i Celâdet Topu

Öz

I. Dünya Savaşı dönemi Osmanlı toplumunun tarihteki en zor dönemlerinden birisidir. Savaş sırasında bütün toplum kesimlerinin hayatı olumsuz etkilenmiştir. Ama en çok etkilenen kesimlerden birisi de asker aileleri olmuştur. Asker ailelerinin sıkıntılarını hafifletmek ve mağduriyetlerini gidermek amacıyla 24 Aralık 1914'te "Asker Ailelerine Yardımcı Hanımlar Cemiyeti" kurulmuştur. Üst düzey yöneticilerin hanımlarının öncülüğünde kurulan bu cemiyet, çeşitli yöntemlerle bağış toplayarak asker ailelerine erzak ve elbise dağıtmıştır. Yardım toplama yöntemlerinden birisi de Osmanlı Devleti'nin müttefikleri olan Almanya ve Avusturya'daki örneklerinden ilham alınarak "Hâtıra-i Celâdet Topu" vücuda getirilmesidir. Padişah, müttefik devlet imparatorları, Osmanlı Devleti yöneticileri, okullar ve halkın yardımlarının karşılığı olarak çivi çaktığı bu tahta top maketine yardımın miktarına bağlı olarak altın, gümüş ve demir çivi çakılmıştır.
Toplumsal yardımlaşmanın bir vesilesi olmanın yanında halkta milli ruhun canlı tutulması ve yükseltilmesinin bir aracı olarak görülen Hâtıra-i Celâdet Topu, Beyazıt Meydanı'nda iki sene halkın ziyaretine açık tutulmuştur. 1917 yılında ise Askeri Müze'ye kaldırılmıştır. Asker Ailelerine Yardımcı Hanımlar Cemiyeti ve onun bir etkinliği olan Hâtıra-i Celâdet Topu, I. Dünya Savaşı'nın getirdiği olumsuz şartlarda Türk Milletinin birlik ve beraberliğinin bir örneği olarak milletin hafızasında ve tarihteki müstesna yerini almıştır. Bu çalışmanın amacı; Türk tarihi açısından ilginç ve değerli bir uygulamanın ayrıntılı bir şekilde incelenmesi ve değerlendirilmesidir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Asker Ailelerine Yardım, Hâtıra-i Celadet Topu.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Harp Mecmuası; İçtihad; İkdam; Karagöz; Sabah; Servet-i Fünun; Tanin; Tasvir-i Efkâr; Vakit. Akın, Yiğit, "Savaş, Milliyetçilik,Sivil Toplum: Çivi Anıtların İstanbul'daki Örneği Hatıra-i Celadet Topu", Toplumsal Tarih, Sayı: 243 (Mart 2014) s. 22-27.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı'da Kadın, (Yay.Haz: Ersin Kırca, Kevser Şeker), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., İstanbul, 2015.
• Çavuşoğlu, Şefik Bilâl, Birinci Dünya Savaşı Dönemi Basın Hayatında Propaganda Aracı Olarak Harp Mecmuası, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2021.
• Çilek, Ceren, Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi ve Faaliyetleri (1912-1923), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2018.
• Devellioğlu, Ferit Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Akaydın Yay., Ankara, 2010.
• Erdemir, Lokman, "Çanakkale Muharebeleri Sırasında İstanbul'da Yardım Faaliyetleri", Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 10, Sayı: 12 (Bahar 2012), s. 35-60.
• https://heimatverein-lingen.de/history/archivaliedesmonats/die-kriegsnagelung-von-1916/ (Erişim Tarihi: 12.05.2023).
• https://www.levant.com.tr/urun/4757746/osmanli-donemi-asker-ailelerine-yardimci-hanimlar-cemiyeti-madalyasi-rozeti-19 (Erişim Tarihi: 20 Mart 2023).
• https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Wilhelm (Erişim Tarihi 17.04.2023).
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi Tarafından Tertib Olunan Takvim II, 1332.
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi Tarafından Tertib Olunan Takvim III, 1333 (1917).
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi Tarafından Tertib Olunan Takvim IV, 1334 (1918).
• Selim Lebîb, "Türk Kadınlığının Harb-i Umumîdeki Faaliyeti", Türk Yurdu, Yıl: 5, Cilt: 9, Sayı: 3, (8 Teşrinievvel 1331/21 Ekim 1915), s. 2782-2784.
• Selim Lebîb, "Türk Kadınlığının Harb-i Umumîdeki Faaliyeti", Türk Yurdu, Yıl: 5, Cilt: 9, Sayı: 4, (22 Teşrinievvel 1331/ 4 Kasım 1915), s. 2797-2799.
• Selim Lebîb, "Türk Kadınlığının Harb-i Umumîdeki Faaliyeti", Türk Yurdu, Yıl: 5, Cilt: 9, Sayı: 5, (5 Teşrinisani 1331/ 18 Kasım 1915), s. 2812-2816.
• Türk Parlamento Tarihi I. ve II. Meşrutiyet, Cilt. II, (Yay.Haz: Prof. Dr. İhsan Güneş ve Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu), TBMM Yay., Ankara, 1998.
• Usta, Yeliz, Meşrutiyet Döneminde Sosyal Yardım Cemiyetleri ve Faaliyetleri (1908-1918), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2016.
• Van Os, Nicole A.N.M.,"Aiding The Poor Soldiers' Families: The Asker Âilelerine Yardımcı Hanımlar Cemiyeti", Türkiyat Mecmuası, Cilt: 21, Sayı: 2 (Güz 2011), s. 255-290.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Bl-Mtf-017415.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Bl-Mtf-017416.