Hüseyin Azmî Dede ve “Sâz u Terâneye Dair” Adlı Risâlesi

Yıl 2023, Sayı: 19 - Aralık, 2023, 269 - 286, 15.12.2023

Abdullah Muaz Güven

https://doi.org/10.21021/osmed.1357050

Öz

XIX. yüzyıl Osmanlı mutasavvıflarından Hüseyin Azmî Dede; kelâm, fıkıh, tasavvuf ve dinler tarihi gibi farklı alanlarda eserler kaleme almış bir zâttır. Mevlevîliğe müntesip bir ailede dünyaya gelen Azmî Dede, dokuz yaşında başladığı meşihat vazifesini ömrünün son günlerine kadar yerine getirmiştir. Bu makalede Hüseyin Azmî Dede’nin Sâz u Terâneye Dâir adlı risâlesi ele alınmaktadır. Müellifin hayatına ve eserlerine değinen biyografi kaynaklarında ve akademik çalışmalarda kayda geçmeyen bu risâle, Hüseyin Azmî Dede’nin müzik ve çeşitli oyunlar hakkındaki görüşlerini ihtiva etmektedir. Bu araştırmada müellifin hayatına, ilmî ve edebî kişiliğine dair değerlendirmelerin akabinde eserle ilgili analizlere yer verilmiştir. Makalenin sonunda eserin transkripsiyonlu metni ve orijinal hâli bulunmaktadır. Sâz u Terâneye Dâir adlı risâlede mûsikînin İslam dini açısından hükmüne dair kanaatler paylaşılmıştır. Hüseyin Azmî Dede mûsikînin caiz oluşuna dair kanaatlerini “lehv” kavramı üzerine inşa eder. Mizaç farklılıkları, enstrüman çalmanın hükmü ve dinî hükümlerin dönem şartlarına göre yorumlanması mûsikî konusunda değindiği hususlardandır. Bu içeriğiyle risâle, Osmanlı dönemindeki mûsikî tartışmalarını ele alan eserler dizisine eklenebilir.

Anahtar Kelimeler

Musiki, Mevlevilik, Hüseyin Azmî Dede, Saz u Teraneye Dair, Lehv.

Huseyin Azmi Dede and His Booklet Titled “Saz u Teraneye Dair”

Öz

Huseyin Azmi Dede, one of the nineteenth-century Ottoman Sufis, wrote books in different fields such as kalam, fiqh, sufism and history of religions. Born into a Mawlavi family, Azmi Dede became a sheikh at the age of nine and continued in this position for the rest of his life. This article deals with the booklet titled “Saz u Teraneye Dair” by Huseyin Azmi Dede. This booklet not recorded in biographical sources and academic studies on the author’s life and works, contains the author’s views on music and various plays. This article includes the evaluation of the author’s life and scientific personality and the analysis of the work. At the end of the article there is the transcribed text of the work and its original version. In the work “Saz u Teraneye Dair”, the author shared his comments on the provisions of Islam about music. Huseyin Azmi Dede builds his views on the permissibility of music on the lahw, a Qur’anic concept. The author states that people may have different views on music and instrument playing, and religious provisions on this issue should be evaluated according to the conditions of the period. With this content, the booklet can be added to the series of works dealing with music discussions in the Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

Music, Mawlawiyya, Huseyin Azmi Dede, Saz u Teraneye Dair, lahw.

Kaynakça

• Akbak, Muhammed Yusuf. Mevlana ve Mûsikî. İstanbul: Rumi Yayınları, 2022.
• Akdoğan, Bayram. “Hüccetü’s-Semâ Adlı Mûsikî Risâlesi ve Ankaravî İsmail b. Ahmed’in Mûsikî Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (1996): 477-505.
• Akdoğan, Bayram. “İslam’da Mûsikînin Hükmü Konusunda İleri Sürülen Ayet ve Hadislerin Tahlili”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2009): 109-136.
• Akdoğan, Bayram. “Mûsikî ile İlgili Kırk Hadis ve Şerhi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2015): 1-45. Arpaguş, Safi. “Hüccetü’s-Semâ: XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mûsikî, Semâ ve Devran Hakkındaki Dinî Tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin Semâ Müdâfaası”. Marife: Dinî Araştırmalar Dergisi, VII/3 (2007): 369-399.
• Arpaguş, Safi. Hüseyin Azmî Dede, Hâl Tercümesi ve Risâleleri. İstanbul: İfav Yay., 2014.
• Arpaguş, Safi. “Hüseyin Azmî Dede ve Beyânü’l-Makâsıd Adlı Risâlesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 (2006): 67-100.
• Baz, İbrahim. Kadızadeler Sivasiler Tartışması. Ankara: Otto, 2019.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri, 3 c., İstanbul: Matbaa-i Amire, 1915.
• Demirci, Mustafa. “Makûlât-ı Devriyye’de Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddîn’in Mûsikî ve Semâa Dâir Görüşleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 18, sy. 2 (2014): 171-190.
• Duru, Rıza. Mevlevîname. 2 c. İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. “Mevlana’nın Türk Şiiri ve Mûsikîsi Üzerindeki Tesirleri”. Konya Halkevi Kültür Dergisi, (1943): 110-112.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. 2 c. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Şairleri. 4 c. İstanbul, ty.
• Erişen Yazıcı, Gülgün. Ahmed Celaleddin Dede Şiir Defteri. Konya: Dizgi Ofset Matbaacılık, 2009.
• Fatin Davud Efendi. Tezkire-i Hâtimetü’l-Eşâr. İstanbul: İstihkam Alayları Litografya Tezgahı, 1271/1853.
• Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, ve Sadrettin Gümüş. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Köksal, M. Fatih Köksal. “Metin Neşrinin Ana Esasları”, TÜBAR, 31 (2012): 179-209.
• Küçük, Sezai. Mevlevîliğin Son Yüzyılı. İstanbul: Simurg Yayınları, 2003.
• Osmanzâde Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. Haz. Mehmet Akkuş ve Ali Yılmaz. 5 c. İstanbul: Kitabevi Yay., 2011.
• Özcan, Nuri. “Nakşî Mustafa Dede”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII (İstanbul 2006). 334-335.
• Tanrıkorur, Cinuçen. “Mevlevîlikte Mûsikî”. 3. Milli Mevlana Kongresi Tebliğler. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları (1989): 111-115.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda İmla Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, 3/6 (2008): 1-46.
• Yakıt, İsmail. “Mevlevîlikte ve Mevlevîhanelerde Ebced Hesabının Rolü”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2 (1996): 31-41.
• Yazıcı, Gülgün. “Gelibolu Kahire İstanbul Üçgeninde Bir Mevlevî Şeyhi ve Oğulları”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 (2009): 207-222.
• Yazıcı, Gülgün. “Hüseyin Azmi Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Erişim 09 Ağustos 2023. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/azmi-huseyin-azmi-dede
• Yılmaz, Okan Kadir. İSAM Tahkikli Neşir Kılavuzu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2018.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XIX. yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.