İstanbul’un İşgali’nden Lozan Barış Konferansı’na: Bıçakçızade İsmail Hakkı’nın Tarih-i Zafer’i

Yıl 2023, Sayı: 19 - Aralık, 2023, 317 - 338, 15.12.2023

İbrahim Sona , Dindar Negiş

https://doi.org/10.21021/osmed.1370366

Öz

Edebiyat ve tarih, sosyal bilimler içerisinde birbirine en yakın disiplinler arasındadır. İki ilim dalının olaylara bakış açıları ve yaklaşımları farklı olsa da doğru ve güvenilir bilgiye ulaşma konusunda birbirlerinden istifadeleri kaçınılmazdır. Edebî metinleri inceleyen bir araştırmacının, eserin ortaya konulduğu zamanın tarihî olaylarını bilme zorunluluğu olduğu gibi tarih araştırmacısının da incelediği bir olayı, devrinin yazılı kaynaklarında ararken edebî metinlere bakma gerekliliği bulunmaktadır. Araştırmalar, Osmanlı tarihi ve edebiyatına dair olduğunda bu zorunluluk daha belirgin hâle gelmektedir. Manzum ve mensur sayısız eserin yazıldığı Osmanlı dönemi metinleri içerisindeki fetihname, gazavatname, zafername ve cenknameler tarihî olayların edebiyatçı gözünden ele alındığı eserlerdir. Bu türden eserler içerisinde değerlendirmenin mümkün olduğu Bıçakçızade Hakkı’nın Tarih-i Zafer manzumesi mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün kalıbıyla yazılmış ve seksen üç bentten oluşan bir mütekerrir murabbadır. “Bin üç yüz kırk biri yâd et, bin üç yüz kırk biri yâd et” mısraının her bentte tekrarlandığı bu şiir, 1922 yılını hatırlamayı öğütlemektedir. İstanbul’un İşgali, Misak-ı Millî’nin kabulü, Yunanlılar başta olmak üzere Fransız, İngiliz ve İtalyanların eylemleri, İnönü Muharebeleri, Arap ayaklanmaları ve Emir Şerif Hüseyin isyanı, Kütahya Eskişehir Savaşları, Sakarya Muharebeleri, Londra Konferansları, Büyük Taarruz, İzmir Yangını, Mudanya Mütarekesi ve Lozan Konferansı şiirde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Tarih-i Zafer, tarihî olayların şiir hâlinde ifadesidir, üstelik şair olayların içerisindedir. Aynı zamanda eser, Millî Mücadele’nin Türk halkı üzerindeki etkisini göstermesi açısından da dikkat çekicidir. Çalışmada, zafername sayılabilecek Tarih-i Zafer’in tarihî yönden incelenerek bilim âleminin istifadesine sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zafername, Bıçakçızade İsmail Hakkı, Tarih-i Zafer, Millî Mücadele, Lozan Konferansı

Istanbul from its Occupation to the Lausanne Conference: The Tarih-i Zafer of Bıçakçızade İsmail Hakkı

Öz

Literature and history are the closest disciplines in the social sciences. The standpoints and approaches of the two disciplines are different. However, it is necessary for them to benefit from each other to contribute to the production of enriched knowledge. A researcher who focuses on literary texts must know about the time or, in other words, the historical context in which they were written. Similarly, the historian needs to consider the relevant literary texts while researching the textual resources of the period related to the historical event in question. The requirement is even more apparent in research focusing on Ottoman history and literature. The countless written works produced within the Ottoman period include works of verse and prose, among which are works that undertake the depiction of historical events from a literary perspective such as fetihname, gazavatname, zafername and cenknames. Tarih-i Zafer, accepted as one of the last examples of the Zafername form, is a poem written by Bıçakçızade Hakkı, which was composed according to a prosody of mefâîlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün and consists of 83 stanzas, the last line of which always uses a repeated phrase, known as a ‘mütekerrir murabba.’ The line ‘Bin üç yüz kırk biri yâd et bin üç yüz kırk biri yâd et’ is a refrain repeated at the end of each stanza, advising readers to remember the year 1922. The occupation of Istanbul, the acceptance of Misak-i Millî, the actions of the French, British and Italians, especially the Greeks, the battles of İnönü, the Arab’s actions and the rebellion of Emir Şerif Hüseyin, the Kütahya-Eskişehir Wars, the battles of Sakarya, the London Conferences, the Great Offensive, the İzmir fire, the Armistice of Mudanya and Lausanne Conference are narrated in detail in the poem. Tarih-i Zafer was written with a literary approach to historical events. Moreover, the poet in the events. The work is also notable for showing the effect of the National Struggle on Turkish people. The aim of this article is to introduce and assess this poem from historical perspective.

Anahtar Kelimeler

Zafername, Bıçakçızade İsmail Hakkı, Tarih-i Zafer, National Struggle, Lausanne Peace Conference.

Kaynakça

• Akçakayalıoğlu, Cihat ve Selim Turhan. Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi 1. Kısım, C. 2. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1963.
• Akkor, Mahmut. “Çanakkale Cephesi’nden Mısır’a Götürülen Türk Esirleri”, Vakanünis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3/I (2018).
• Akkuş, Metin. Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası Edebî Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2007.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. Gelibolulu Mustafa Âlî Divan I-II-III, Sources of Oriental Languages and Literatures. USA: Harvard Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Akşin, Sina. İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, C. 1, 3. bs. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Apak, Rahmi. Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, Birinci - İkinci İnönü, Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri (9 Kasım 1920- 15 Nisan 1921), 3. Kısım, C. 2. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1999.
• Bardakçı, Murat. Şahbaba. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 1998.
• Bıçakçızâde İ. Hakkı. Tarih-i Zafer. İzmir: İzmir Tayyare Cemiyeti, 1341.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’anı Kerim’in Türkçe Meali Alisi ve Tefsiri, C. 2. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, Tarihsiz.
• Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler, 5. bs. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Çetin, Atilla. “İnönü, Mustafa İsmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXII (Ankara 2000), ss. 316-319.
• Demirbaş, H. Bülent. Musul Kerkük Olayı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kuveyt Meselesi. İstanbul: Arba Yayınevi, 1995.
• Demirel, Mustafa. İbn-i Kemâl Dîvân, Tenkidli Metin. İstanbul: Fakülteler Matbaası,1996.
• Demirel, Mustafa. Kemâl Paşa-zâde (Şemse’d-dîn Ahmed Bin Süleymân) Yûsuf u Zelîhâ (Süleymaniye, Lala İsmâil Efendi 621), Sources of Oriental Languages and Literatures, USA: Harvard Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Sicill-i Umûmî, DH.SAİDd, 5/186.
• Erkal, Şükrü. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi. C. 6. Ankara: Genelkurmay Basımevi,1978.
• Erikan, Celâl. 100 Soruda Kurtuluş Savaşımızın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1971.
• Ertuna, Hamdi. Türk İstiklal Harbi’nde Ayaklanmalar. Ankara: Genelkurmay Yayınları, 1974.
• Gökçek, Fazıl. “Bıçakçızade İsmail Hakkı, Hayatı ve Eserleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 11 (İzmir 2004): 129-145.
• Gökçek, Fazıl. İzmirli Gazeteci ve Yazar Bıçakçızade İsmail Hakkı. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Priştina Kent Arşivi, 2016.
• Görgülü, İsmet. On Yıllık Harbin Kadrosu 1911-1922. Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri, Cüz I. İstanbul: MEB Yayınları, 1969.
• İpşirli, Mehmet. “Dürrîzâde Abdullah Beyefendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, X (Ankara 1994), ss. 36.
• Harman, Ömer Faruk. “Nûh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIII (Ankara 2007), ss. 224-227.
• Harman, Ömer Faruk. “Yâfes”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLIII (Ankara 2013), ss. 174-175.
• Hart, Basil Liddel. Birinci Dünya Savaşı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Karacan, Turgut. Sâbit Zafernâme. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Karımov, Hatice. “Orta Asya’da Rusya ve İngiltere,” Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 124/ CCXLIV (2020): 237-240.
• Kaya, Halit. Refet Bele Askerî ve Siyasi Hayatı (1881-1963), İstanbul: Bengi Kitap Yayın, 2010.
• Kılıç, Sezen. “Musul Sorunu ve Lozan”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 24/LXXI (Ankara 2008): 319-340.
• Kuzgun, Şaban. “Hâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XV (Ankara 1997), ss. 395-396.
• Küçük, Cevdet. “Damat Ferit Paşa", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VIII (Ankara 1993), ss. 436-439.
• Küçük, Cevdet. “Misak-ı Milli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXX (Ankara 2020), ss. 173-175.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon, Part 2. Beyrut: Librairie du Liban, 1968.
• Levend, Âgah Sırrı. Gazâvatnâmeler ve Mihâloğlu Ali Bey’in Gazâvatnâmesi. Ankara: TTK Yayınları, 1973.
• McCarthy, Justin. Ölüm ve Sürgün Müslüman Osmanlıların Etnik Kıyımı: 1821-1922, 2.bs. Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Niş, Kemal. Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, Büyük Taarruz, (1-31 Ağustos 1922), 6. Kısım, 2. Kitap, C. 2. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1995.
• Oudin, Bernard. Aristide Briand. Paris: Tempus Perrin, 2016.
• Oran, Baskın. Türk Dış Politikası, C. 2. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Özcan, Azmi. “Şerîf Hüseyin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVII (Ankara 2010), ss. 585-586.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3. Ankara: MEB Basımevi, 1993.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi, 2006.
• Parmaksızoğlu, İsmet. “Kemâl Paşa-zâde”, MEB İslam Ansiklopedisi, VI (İstanbul: 1977), ss. 561-566.
• Remzi, Doktor Hüseyin. Lugat-ı Remzi, C. 1. İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzi, 1305.
• Sami, Şemseddin. Kâmûsu’l-A’lâm, C. 5. İstanbul: Mihran Matbaası, 1314.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2007.
• Saraç. M. A. Yekta. “Kemalpaşazâde, Edebî Şahsiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXV (Ankara 2002), ss. 244-245.
• Sarıhan, Zeki. Kurtuluş Savaşı Günlüğü. Ankara: Öğretmen Yayınları, 1986.
• Selek, Sabahattin. İstiklâl Harbi, Yeni Türk Devletinin Kuruluşu. İstanbul: İstanbul Matbaası, 1965.
• Selek, Sabahattin. Anadolu İhtilali, C. 2, 8.bs. İstanbul: Kastaş Yayınevi, 1987.
• Sona, Fatih. Osmanlı Şairlerinin Divanlarında Fetihler-Zaferler (18. yy.), 2.bs. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019. Soysal, İsmail. Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C. 1. Ankara: TTK Yayınları, 1983.
• Şimşir, Bilâl N. Lozan Telgrafları I (1922-1923). Ankara: TTK Basımevi, 1990.
• Taşpınar, İsmail. “Sâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVI (Ankara, 2009), ss. 60-61.
• Timural, Ahmet, Rauf Atakan, Alişan Berktay, Cevdet Timur, Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, 5. Kısım 2. Kitap. C. 2. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1973.
• Tolon, Ahmet Hurşit. Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Antlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol. Ankara: AKM Yayınları, 2004.
• Turan, Şerafettin. “Lozan Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVII (Ankara 2003), ss. 214-217.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 4.bs. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Willmore, John Selden. The Story of King Constantine: A Revealed in the Greek White Book. South Carolina: Bibliolife Publisher, 2019.