Sultan II. Abdülhamid Döneminde Paskalya Yortusu Özelinde Gayrimüslimlere Yapılan Yardımlar

Yıl 2024, Sayı: 20, 18 - 37, 15.03.2024

Burak Kocaoğlu

https://doi.org/10.21021/osmed.1367682

Öz

Sultan II. Abdülhamid dönemi sosyal devlet anlayışının başarılı bir şekilde yürütüldüğü ve toplumda yardıma muhtaç her kesime imkanlar ölçüsünde yardım elinin uzatıldığı bir dönem olmuştur. Şüphesiz ki yürütülen yardım faaliyetlerinin Sultan’ın himayesinde yapılması yürütülen yardım faaliyetlerinin başarılı olmasını sağlamıştır. Çoğu araştırmacı tarafından Sultan II. Abdülhamid’in zamanla toplum içerisindeki görünürlüğünün azalmasından dolayı meşruiyetini arttırmak adına yardım faaliyetlerine ağırlık vererek himaye ettiği yönünde düşünceler dile getirilmiştir. Bu düşüncelerin haklılık payı olmakla birlikte Sultan’ın bizzat bu faaliyetlerle ilgilenmesini sadece siyasi sebeplerle açıklayamayız. Sultan II. Abdülhamid’in yardımsever bir yapıya sahip olması göz ardı edilmeyecek bir gerçekliktir. Bu çalışmada Sultan II. Abdülhamid döneminde çok geniş bir yelpazede yürütülen yardım faaliyetlerinden biri olan Paskalya Yortusu’nda Gayrimüslimlere yapılan maddi yardımlar ele alınmıştır. Çalışmamızın sınırları içerisinde kısaca Paskalya Yortusu’ndan bahsedildikten sonra hangi Gayrimüslim gruba ne kadar ödeme yapıldığı, yapılan ödemelerin finanse edilmesinde hangi kaynaklara başvurulduğu, bu süreçte yaşanan sorunların neler olduğu ve Sultan’ın tahttan indirilmesinden sonra ödemeler konusu arşiv belgeleri ışığı altında gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Paskalya, Rum, Ermeni, Bulgar

Aids Which Were Made to the Non-Muslims with a Specific Emphasis on the Easter in the Period of Sultan Abdulhamid II

Öz

The period of Sultan Abdulhamid II became a period in which the social state approach was carried out successfully and a helping hand was extended to every segment of the society in need to the extent possible. Undoubtedly the fact that the aid activities carried out were performed under the auspice of the Sultan became quite effective in the success of such activities. Most of the researchers argued that the aid activities were provided and protected to ensure his legitimacy on account of the decreased visibility of Sultan Abdulhamid II within the society. While these opinions could be accepted to a certain extent, we could not explain the Sultan’s personal interest in these activities only for political reasons. It is also an undeniable fact that Sultan Abdulhamid II had a benevolent nature a fact that cannot be ignored. In this study, the material aids made to the non-Muslim citizens during the Easter period which was only one of the aid activities which had been carried out in a quite wide range in the period of Sultan Abdulhamid II were taken up. Within the limitations of our study, firstly the Easter was mentioned in brief terms. Then the non-Muslim groups that took aid payments and the amounts of such payments the resources that were utilized to make the payments and the problems that were encountered in this process and the subject of payments after dethroning the Sultan were indicated and put forward in the light of the archive documentation.

Anahtar Kelimeler

Abdulhamid II, Easter, Greek, Armenian, Bulgarian

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO): 9/623, 181/13554, 181/13562, 216/16164, 234/17524, 395/29577, 539/40401, 599/44895, 234/17524, 940/70447, 962/72138, 1151/86258, 1159/86851, 1310/98235, 1329/99624, 1524/114270, 1642/123125, 1834/137529, 2045/153340, 2158/161787, 2305/172845, 2559/191892, 2734/205035, 3046/228396, 3159/236904, 4345/325805, 4346/325906, 4407/330455, 4407/330483, 4407/330517, 4462/334580, 4462/334636, 4464/334755, 4517/338716, 4630/347182, 4463/334670, 4630/347182, 4681/351003. Mektubi Kalemi (DH.MKT): 239/38, 367/14, 946/19, 1251/65, 2130/41, 2218/48, 2392/58, 2764/10.
• Adliye ve Mezahib (İ.AZN): 4/3, 9/20, 13/30, 25/3, 30/1, 33/33, 38/5, 50/1, 55/5.
• Hususi (İ.HUS): 10/44, 36/54, 46/39, 104/134.
• Emlak-i Emiriyye Müdüriyet (ML.EEM): 404/52, 437/52, 437/54, 437/55, 437/57, 437/58, 495/59, 507/38, 561/2, 597/60.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV): 42/35, 64/43, 126/28, 201/58, 201/70, 207/113, 218/163.
• Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y.PRK.AZN): 21/79, 24/52, 25/18.
• Başkitabet Dairesi (Y.PRK.BŞK): 45/68.
• Hazine-i Hassa (Y.PRK.HH): 34/73.
• Hususi Maruzat (Y.A.HUS): 234/135, 272/104, 372/5, 372/24, 385/125, 385/151, 394/41, 521/18.
• Mütenevvi Maruzat (Y.MTV): 49/147, 306/105.
• Resmi Maruzat (Y.A.RES): 28/43.
• II- Tezler, Makaleler ve Kitaplar
• Akyıldız, Ali. Osmanlı Merkez Bürokrasisi (1836-1856). İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Arslan, Ali. Kadim Ermeni Papalığı Eçmiyazin Kilisesi’nde Stratejik Savaşlar. İstanbul: İdil Yayıncılık, 2013.
• Atalar, Münir. Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1991.
• Aydın, Mahmut. “Birbirine Tezat İki Farklı İsa Portresi Paskalya Öncesi İsa versus Paskalya Sonrası İsa”. Milel ve Nihal 4/1 (2007), 143-156.
• Ayrancı, İlhami. “Kudüs’te Paskalya Kutlamaları”, İlâhiyât: Akademik Araştırmalar Yıllığı 1 (2018), 1-23.
• Bozis, Sula. İstanbullu, Rumlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2023.
• Cezar, Yavuz. Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih). İstanbul: Alan Yayıncılık, 1986.
• Çakmak, Abdullah. “Osmanlı Devleti’nin Kudüs’teki Paskalya Kutlamalarına Yönelik Politikaları (XIX. Yüzyıl)”. Filistin Araştırmaları Dergisi 6 (2019), 56-77.
• Çoban, Bekir Zakir. Geçmişten Günümüze Papalık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• Çoban, Bekir Zakir. Yahudilerden Sonra Hıristiyanlardan Önce Hz. İsa. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Çoruh, Haydar. “Rum Melkitlerin Katolik Propagandasına Maruz Kalmaları”. Belleten, 83/298 (2019), 957-1002.
• Deringil, Selim. Simgeden Millete II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
• Erbaş, Ali. Hristiyanlık, İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a Kadar, Sosyal Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi, 2001.
• Güler, Ali. “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim, Hürriyetleri ve Bu Bakımdan Kilise Defterleri’nin Kaynak Olarak Önemi”. OTAM 9 (1998), 155-175.
• Güran, Tevfik. Resmî İstatistiklere Göre Osmanlı Toplum ve Ekonomisi. İstanbul: İş Kültür Yayınları, 2017.
• Harman, Ömer Faruk. “İsa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/465-472, İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Işık, Hidayet. “Dînî Kökeni Açısından Noel ve Yılbaşı”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1997), 447-468.
• Kapcı, Hikmet Zeki. Darülhayr-i Âli. Ankara: ATAM, 2019.
• Karateke, T, Hakan. Padişahım Çok Yaşa Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında Merasimler. İstanbul: İş Kültür Yayınları, 2017.
• Katar, Mehmet. “Paskalya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/181-182. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik, 2017.
• Kılıç, Davut. “Osmanlı Ermenileri Arasında Katolik Kilisesi’nin Kuruluş Faaliyetleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2000), 135-147.
• Kuçlu, Fikret-Murat Demirdöğen, Osmanlı İmparatorluğu-Türkiye Cumhuriyeti Nümismatik Kataloğu 1839-2021. Ankara: Numisma World Publishing, 2021.
• Küçük, Mehmet Alparslan. “İkonografiden İnanca İsa Mesih’in Dirilişi/Paskalya Süreci”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimeler Dergisi 3/6 (2016), 230-274.
• Özbayrak, İzi Karakaş. II. Abdülhamid Döneminde Uygulanan Sosyal Yardım Politikaları (1876-1909). İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2011.
• Özbek, Nadir. Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşrutiyet 1876-1914. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Özbek, Nadir. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Yardım Uygulamaları”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. ed. Halil İnalcık- Mehmet Seyitdanlıoğu, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Seyhan, Beyazıt, Yaşar. Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an’-ı Kerimdeki Kıssaların Karşılaştırılması. Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• Şener, Abdüllatif. Sona Doğru Osmanlı. Ankara: Birleşik Kitabevi, 2007.
• Şensözen, Vasfi. Osmanoğulları’nın Varlıkları ve II. Abdülhamid’in Emlaki. İstanbul: Okuyan Us, 2013.
• Şimşek, Kamuran. Osmanlı Devleti’nde Engelliler ve Engelli Politikaları II. Abdülhamit Dönemi. Ankara: T.T.K., 2022.
• Şimşek, Mehmet. “Süryani Kadim Ortodoks Kilisesi Patrikhane Nizamnamesi”. SBArD Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye Armağan 6 (2005), 725-742.
• Tabakoğlu, Ahmet. Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
• Tabakoğlu, Ahmet. Tabakoğlu, Osmanlı Mâlî Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Tabakoğlu, Ahmet. Toplu Makaleler-I İktisat Tarihi, İstanbul: Kitabevi, 2005.
• Tabakoğlu, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
• Terzi, Arzu. Hazine-i Hassa Nezareti. Ankara: T.T.K., 2000.
• Tümer, Günay-Abdurrahman Küçük. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 1983.