İsyan, İltica ve Ölüm: Safevî Kaynaklarında Şehzade Bayezid Meselesi

Yıl 2024, Sayı: 20, 123 - 138, 15.03.2024

Şefaattin Deniz

https://doi.org/10.21021/osmed.1387750

Öz

Bu makalede Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade Bayezid’in ağabeyi Şehzade Selim’le giriştiği saltanat mücadelesi sonucunda Safevîlere ilticası ve oradaki idamına kadar geçen süreç incelenmiştir. Şehzade Bayezid Vak’ası ile ilgili Şerafettin Turan bir eser kaleme almış, ancak eserinde Safevî kaynaklarını yeterince kullanmamıştır. Bundan dolayı bu makale mezkûr eserdeki boşlukları Farsça kaynakları kullanmak suretiyle doldurmayı amaçlamaktadır. Şah Tahmasb, Şehzade Bayezid’i kabul ederek daha önce kendi kardeşi Elkas Mirza’nın Osmanlılara sığınmasının intikamını almış, kırılan gururunu tamir etmiştir. İkinci olarak Şehzade Bayezid’in Osmanlı topraklarına beraber saldırma teklifini kabul etmeyerek kendi ülkesini savaş tehlikesinden uzak tutmayı başarmıştır. Kazvin’e gelinceye kadarki süreci de son derece başarılı bir şekilde yürütmüş, Bayezid’in kafasında oluşabilecek bütün istifhamları gönderdiği adamlar vasıtasıyla gidermeyi başarmış, sağ-salim Safevîlerin başkentine ulaşmasını sağlamıştır. Tahmasb son derece akıllı bir hamleyle Şehzade Bayezid’in 10.000 kişilik ordusunu Safevî oymakları arasında dağıtmak suretiyle bu askeri gücü kendisi için tehdit ve tehlike olmaktan çıkarmıştır. Bu durumda Şehzade Bayezid’in yapabileceği pek bir şey de kalmamıştır. Hemen ardından Osmanlılarla diplomasi sürecini hızlandırmış, akdedilmiş olan sulhu koruma konusunda gayret ettiğini göstermek istemiştir. Bu olaylar sırasında iki taraf arasında yürütülen güçlü diplomatik süreç meselelerin sulh yoluyla da halledilebileceğini göstermesi bakımından önemlidir. Son tahlilde Şah Tahmasb Osmanlılardan büyük miktarlarda hediyeler alarak ekonomik olarak istediği sonuca ulaşmış, barışın da korunmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Şehzade Bayezid, iltica, Osmanlılar, Safevîler, Şah Tahmasb

Rebellion, Defection and Demise: The Question of Prince Bayezid in Safavid Sources

Öz

This article deals with the process leading up to the defection of Sultan Suleiman the Magnificent's son, Prince Bayezid, to the Safavids and his execution there as a result of his struggle for the sultanate with his older brother, Prince Selim.While Şerafettin Turan addressed the “Şehzade Bayezid Vak’ası” in his work, it is evident that Safavid sources were underutilized. Therefore, the objective of this article is to bridge the gaps in Turan's research by incorporating Persian sources. By accepting Prince Bayezid, Shah Tahmasb sought to avenge his own brother Elkas Mirza's defection to the Ottomans and restore his wounded pride. Additionally, Shah Tahmasb's refusal to join Prince Bayezid's proposal for a joint attack on Ottoman lands allowed him to safeguard his own realm from the perils of war. His successful management of the process, from Bayezid's arrival in Qazvin to dispelling any doubts Bayezid may have harbored, ensured a safe journey to the Safavid capital. Shah Tahmasb employed a shrewd tactic by dispersing Shahzade Bayazid's 10,000-strong army among the Safavid tribes, thereby neutralizing this military threat. This left Prince Bayezid with limited options. Subsequently, Prince Bayezid accelerated diplomatic efforts with the Ottomans to demonstrate his commitment to preserving the established peace. The extensive diplomatic negotiations between both parties during these events underscore the significance of peaceful conflict resolution. Ultimately, through generous gifts from the Ottomans, Shah Tahmasb achieved his economic objectives and secured the continuation of peace.

Anahtar Kelimeler

Prince Bayezid, defection, Ottomans, Safavids

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası (Celali İsyanları), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Aydoğmuşoğlu, Cihat. Safevî Devleti. İstanbul: Post, 2022.
• Çiçekler, Mustafa. “Şehzâde Bayezid ve Farsça Divançesi”, Şarkiyat Mecmuası 8 (1998): 211-228.
• Efendiyev, Oktay. Azerbaycan Safevî Devleti. Çev. Ali Asker. İstanbul: Teas Press, 2019.
• Emecen, Feridun. Kanuni Sultan Süleyman ve Zamanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022.
• Gaffârî, Kadı Ahmed. Osmanlılar, Karakoyunlular, Akoyunlular ve Safevîler (Târîh-i Cihân-ârâ). Tercüme ve notlar: Buket Gündüz. İstanbul: Bilge Kültür, 2023.
• Gülten, Sadullah. “Kanuni’nin Maktûl Bir Şehzadesi: Bayezid”, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 3/6 (2012): 196-204.
• Hûrşah, Kubad el-Hüseynî, Hûrşah. Târîh-i İlçi-yi Nizâmşah. Tashih, tahşiye, tevzih ve izâfât Doktor Muhammed Rızâ Nasîrî-Koiçi Haneda. Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî. 1379.
• İsfahanî, Fazli-i Hûzâni. Efdalü’t-Tevârîh. Be-kûşeşi İhsân İşrâkî-Kudretullah Pîşnamaz-zâde. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 1398.
• İskender Beğ Münşî. Âlem-ârâ-yı Abbâsî. Çev. Ali Genceli, Haz. İsmail Aka. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Kamil, Ekrem. “Hicrî Onuncu-Miladî On Altında- Asırda Yurdumuzu Dolaşan Arab Seyyahlarından Gazzi-Mekki Seyahatnamesi, Tarih Semineri Dergisi. 1-2 (1937): s. 5-90.
• Kazvinî, Budak Münşî. Cevâhirü’l-Ahbâr. Mukaddime, tashih ve ta’likât Muhsin Behram Nejâd.Tahran: Merkez-i Neşr-i Mîrâs-ı Mektûb, 1378.
• Kummî, Kadı Ahmed bin Şerefeddin el-Hüseynî. Hülâsatü’t-Tevârîh. Musahhih İhsan İşrâkî. Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, 1980.
• Müneccimbaşı, Ahmet Dede. Müneccimbaşı Tarihi 2. Türkçeleştiren İsmail Erunsal. İstanbul: Tercüman 1001 Eser. Newman, Andrew J. Safevî İranı. Türkçesi Damla Gürkan Anar. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
• Rumlu, Hasan Beğ. Ahsenü’t-Tevârîh 3. Tashih ve tahşiye Abdülhüseyin Nevaî. Tahran: İntişârât-ı Esâtir, 1389.
• Savory, Roger. Safevîler Devrinde İran. Çev. Özgür Kolçak. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2021.
• Sümer, Faruk. Safevî Devleti’nin Kuruluş ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Şahin, Kaya. Kanuni Devrinde İmparatorluk ve İktidar. Çev. Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Şah Tahmasb. Tezkire-i Şah Tahmasb-ı Safevî. Çev. Hicabi Kırlangıç. Ankara: Atlas, 2015.
• Şirâzî, Abdi Beğ. Tekmiletü’l-Ahbâr. Mukaddime, tercüme ve notlar: Şefaattin Deniz-Hasan Asadi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2021.
• Önal, Ahmet (2022). “Şehzâde Bâyezid ve Şehzâde Cihangir’in Sünnet Şenliği (1539). Tarihin Engin Sularında. Editörler Arif Kolay-Ahmet Vurgun. İstanbul: Yeditepe, 2022.
• Turan, Şerafettin. Kanuni’nin Oğlu Şehzade Bayezid Vak’ası. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, 1961.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2. çev. Nilüfer Epçeli. İstanbul: Yeditepe, 2011.