Ottoman Period Churches and Construction Processes in the Sanjak of Ergiri According to Archive Documents [1720-1912]

Yıl 2024, Sayı: 21, 356 - 395, 15.06.2024

Enes Kavalçalan

https://doi.org/10.21021/osmed.1393397

Öz

Ottoman rule in Albania started in the late 14th century and continued until 1912. During this period, many churches were built on these lands. After Tanzimat and Islahat Edicts the construction and renovation cativities of churches gained momentum. Until the proclamation of the Edict of Reform in the Ottoman Empire, the construction of new churches and synagogues was prohibited within the Islamic laws. But the repairing of existing temples with their original dimensions was allowed. This was possible only with the approval of the sultan. Temples could be demolished if the rules in the repairs were not followed or if churches were built without permission. Although primarily enforcement of Islamic law is into account in construction and renovation activities, especially in the Balkans there is data showing that new churches were built before the Reform Edict. But it is not known, under which conditions these churches were built. In this study, the documents in the Presidential Ottoman Archives about church constructions and repairing are evaluated. The official policies of the Ottoman Empire regarding temples’ will be discussed and how these policies were applied in the Ergiri district will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Southern Albania, Ergiri Sanjak, Ottoman Period, Architecture.

Arşiv Kaynakları Işığında Ergiri Sancağındaki Osmanlı Dönemi Kiliseleri ve İnşa Süreçleri [1720-1912]

Öz

Arnavutluk’ta 14. yüzyılın sonlarında başlayan Osmanlı hâkimiyeti 1912 yılına kadar devam etmişti. Belirtilen tarihler arasında bu topraklarda birçok kilise inşa edilmişti. Özellikle Tanzimat ve Islahat Fermanlarının ardından kiliselerin inşa ve onarım faaliyetlerinin hız kazanmış olduğu gözlenmektedir. Osmanlı Devleti’nde Islahat Fermanı’nın ilanına kadar İslam hukuku çerçevesinde yeni kilise ve havraların inşası yasaklanmış ancak mevcut ibadethanelerin önceki ölçülerini aşmamak kaydıyla aslına uygun bir şekilde tamirine sultanın onayı doğrultusunda izin verilmişti. Tamir esnasında belirtilen kurallara riayet edilmediği veya kiliselerin izinsiz bir şekilde inşa edildiği durumlarda mabetler yıkılabilmekteydi. İnşa ve onarım faaliyetlerinde her ne kadar İslam hukuku esas alınsa da özellikle Balkanlarda Islahat Fermanı öncesinde yeni kiliselerin inşa edildiğine dair veriler mevcuttur. Ancak bu kiliselerin hangi şartlar altında inşa edildikleri bilinmemektedir. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki belgelerin değerlendirildiği bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim ibadethaneleri konusundaki resmi politikalarına değinilerek bu politikaların Ergiri sancağında nasıl uygulandığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Güney Arnavutluk, Ergiri Sancağı, Osmanlı Dönemi, Mimari.

Kaynakça

• 1. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 4027/301964, 4027/301965.
• BOA. Cevdet Adliye (C.ADL.) 40/2443.
• BOA. Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 1012/45, 1046/63, 1054/45, 1059/20, 853/7, 941/18, 944/84, 954/32.
• BOA. İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN.) 100/8, 100/8, 100/16, 101/1, 105/39, 38/38, 46/41, 50/14, 55/25, 64/11; 64/4.
• BOA. İrade Hariciye (İ.HR.) 173/9411, 187/10396.
• BOA. İrade Şura-i Devlet (İ.ŞD.) 113/6769.
• BOA. İbnülemin Dâhiliye (İE.DH.) 33/2929.
• BOA. Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM.) 683/31.
• BOA. Şura-i Devlet (ŞD.) 2102/23, 2104/14, 2106/11, 2107/ 24, 2107/ 24, 2107/9, 2111/35, 2112/4, 2112/5, 2112/5, 2579/17, 77/16.
• BOA. Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES.) 152/10
• II. Araştırma Eserler ve Diğer Kaynaklar
• Akman, Mehmet. “Kilise ve Havraların İslam-Osmanlı Hukuk Tarihindeki Yeri.” İLAM Araştırma Dergisi 1/II (1993): 133-144.
• Alpan, Necip P. Tarihin Işığında Bugünkü Arnavutluk. Ankara: Ulucanlar Matbaası, 1975.
• Ayar, Talip. “Osmanlı’nın Son Dönemi Maçka’da Kiliselerin Tamiri ve Yeniden İnşası.” History Studies 9/I (2017): 1-16.
• Baysun, M. Cavit. “Evliya Çelebi”, İslam Ansiklopedisi, IV (İstanbul 1964), ss. 405-406.
• Beydilli, Kemal. “Osmanlı Dönemi’nde Kilise Siyasetinden Bir Kesit: II. Mahmud Devrinde Kilise Tamiri.” Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, Ed. Azmi Özcan. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000, 255-266.
• Beydilli, Kemal. “Tepedelenli Ali Paşa”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, XL (İstanbul 2011), ss. 476-479.
• Bilge, Mustafa L. “Arnavutluk”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, III (İstanbul 1991), ss. 383-390.
• Bozkurt, Gülnihal. “II. Meşrutiyet Osmanlı Meclis Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunları.” OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi IV (1993): 99-119.
• Ceylan, Muhammed. “Osmanlı Devleti’nde Ruhsatsız Olarak İnşa Edilen Kilise, Manastır, Havra ve Mektepler.” Turkish Studies 15/II (2020): 157-176.
• Erkal, Mehmet. “Arşın”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, III (İstanbul 1991), ss. 411-413.
• Erken, İlkay. Güney Arnavutluk’ta Üç Osmanlı Kasabası Avlonya-Berat-Ergiri. İstanbul: Serander Yayınları, 2021.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Haz., Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Gölen, Zafer. “Tanzimat Dönemi’nde Bosna-Hersek’te Kilise İnşa ve Onarım Faaliyetleri.” Belleten 65/CCXLII (2001): 215-242.
• Holland, Henry. Travels in Ionian Isles Albania and Thessaly, Macedonia During The Years 1812 and 1813, London: Longman Hurst Rees Orme and Brown, 1815.
• İnalcık, Halil. “Arnavutluk’ta Osmanlı Hakimiyetinin Yerleşmesi ve İskender Bey İsyanının Menşei.” Fatih ve İstanbul 1/II (1953): 153-175.
• İnalcık, Halil. Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara: TTK. Yayınevi, 1987.
• Karpat, Kemal H. Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik, Çev., Recep Boztemur. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçekler, İstanbul: Klasik Yayınevi, 2012.
• Kiel, Machiel. “Ergiri”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, XI (İstanbul 1995), ss. 298- 299.
• Kiel, Machiel. “Tepedelen”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XL (İstanbul 2011), ss. 475-476.
• Koyuncu, Aşkın. “Osmanlı Devleti’nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı XVI (2014): 35-87.
• Koyuncu, Aşkın. “Yangınlar, Kiliseler ve Havralar: Osmanlı Döneminde Saraybosna’da Gayrimüslim Mabetlerinin Meşrulaşma Süreci.” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 10/I (2021): 179-220.
• Koyuncu, Nuran. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din ve Vicdan Hürriyetleri Bağlamında Mabedlerinin Hukuki Statüsü, Ankara: Adalet Yayınevi, 2014.
• Kurt, Halil. “Yunanistan”, TDV. İslam Ansiklopedisi, XLIII (İstanbul 2013), ss. 586-595.
• Kruja, Genti. “Arnavutluk’ta Dinlerarası Hoşgörü ve Kültürlerarası Birlikte Yaşama.” Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi XXII (2012): 117-133.
• Nedkoff, Boris Christoff. “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye.” Çev. Şinasi Altundağ, Belleten 8/XXXII (1944): 599-652. Nesimi, Qani. Ortodoks Arnavutlar, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2011.
• Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü. 367 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rumili Defteri ile 94 ve 1078 Numaralı Avlonya Livası Tahrir Defterleri (926-1520/937-1530), Ankara: Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2008.
• S. Abu Jaber, Kamel. “The Millet System In The Nineteenth-Century Ottoman Empire.” The Muslim World 57/III (1967): 212-223.
• Sezer, Musa. “XVI. Yüzyılda Köstendil Ilıcası”, Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 2017.
• Sulaj, Enisa. “Osmanlı Dönemi’nde Ergiri Kazası (XIX. yüzyıl)” Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2022.
• Şahin, Ramazan. “Osmanlı Yönetimi’nde Vılçıtrın Sancağı (1450-1550)”, Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 2020.
• Taşar, Vedia Derda. “Şehir ve Kutsal: Osmanlı’da Dini Mimarinin Dönüşümü.” Milel ve Nihal 18/II (2021): 209-237.
• Taşar, Vedia Derda. “Tanzimat Sonrası Gayrimüslimlerin Mimari Faaliyetleri: Samsun Kasabası Örneği (1866-1990).” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 8/XV (2022): 239-271.
• Thomo, Pirro. Kishat Pasbizantine në Shqipërinë e Jugut, Tiranë: Botim i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, 1988.
• IV. Elektronik Kaynaklar \ Internet
• https://www.facebook.com/permetijone/photos/a.10152204591302072/10152204612512072/?type=3&theater (Erişim 14 Temmuz, 2020)