Nizam-ı Cedit'ten Vaka-i Hayriye'ye Osmanlı İmparatorluğunda Çocukların Eğitiminin Mecburi Hale Getirilmesi, 1808-1826

Yıl 2024, Sayı: 21, 28 - 54, 15.06.2024

Vehbi Baysan

https://doi.org/10.21021/osmed.1416648

Öz

Sultan II. Mahmud dönemi, ulama tarafından kontrol edilen klasik Osmanlı eğitim sisteminin 1824’te ilan edilen ferman ile devlet yönetimine kademeli bir geçişin başlangıç dönemidir. Bu büyük değişim tarihsel olarak Avrupa'da Prusya ve İsveç’in ardından üçüncü olmasına rağmen, şimdiye kadar bir akademik araştırma konusu olmamıştır. Aslında Osmanlı arşiv belgeleri, Sultan'ın çocukların temel eğitimi konusundaki çabalarının neredeyse on yıl önce başladığını göstermektedir. Kendisi eğitim sisteminde kalitenin bozulması ile ilgili endişeler taşımaktaydı. Bu çalışma birincil kaynaklara dayanarak çocukların eğitiminin devlet kontrolü altına geçmesinin tarihsel arka planını tasvir etmeyi hedeflemektedir. Bu ferman sadece çocukların eğitimini zorunlu hale getirmekle kalmamış, aynı zamanda ailelerin kötü alışkanlıklarından olmak üzere küçük çocuklarını okula göndermek yerine çalıştırdıklarını da ortaya koymuştur. Fermana göre çocuklar çok küçük yaşta çalıştırılmaya başladığından temel din eğitimi almamakta, ileri yaşlarda da gidip kendi eğitimlerini tamamlamamaktaydılar. Sultan, yetkililere çocuk işçiliğini önlemeleri ve çocukların okullara giderek dinlerinin temel ilkelerini öğrenmelerini sağlamaları talimatını vermiştir. Sonuç olarak, çocukların eğitimi sadece ailelerin değil, aynı zamanda imamların, okul öğretmenlerinin, muhtarların ve kadıların ortak sorumluluğu haline geldi.

Anahtar Kelimeler

çocuk eğitimi, mecburi eğitim, Osmanlı eğitim, Türk eğitim tarihi

From the New Order to the Benevolent Event – Making Children’s Education Compulsory in the Ottoman Empire, 1808 – 1826

Öz

Sultan Mahmud II's era witnessed a gradual transition of the centuries-old classical Ottoman education system that was controlled by the ulama into a state administration by the announcement of an imperial decree in 1824. Although this significant change was the third in Europe, it has not been a specific topic for academic research so far. As the documents from the Ottoman archives confirm, the Sultan's efforts concerning children's basic education began almost a decade earlier. He was concerned about the deteriorating quality of the education system. Based on the primary sources, this study aims to portray the historical background and the official transfer of children's education under state control. This decree did not only make children's education compulsory but also displayed families' bad habit of letting little children work instead of sending them to school. According to the imperial decree, children started working at a very early age and did not learn the basics of their religion, and when they grew up, they did not go and educate themselves either. Sultan instructed authorities to prevent child labor and ensure children attended schools learning the basics of their religion. In effect, children's education became the collective responsibility of not only the families but also imams, school teachers, neighborhood administrators, and judges.

Anahtar Kelimeler

children’s education, compulsory education, Ottoman education, Turkish history of education

Kaynakça

• 1. Archival Sources \ Ottoman Archives
• BOA, Cevdet Maarif (C.MF.) Dosya No. 80/3987, 29-12-1223 A.H./ February 15, 1809.
• BOA, Cevdet Maarif (C.MF.) Dosya No. 105/5223, 29-12-1226 A.H./January 14, 1812.
• BOA, Cevdet Maarif (C.MF.) Dosya No. 9/448 24-07-1229 A.H./July 12, 1814.
• BOA, Cevdet Maarif (C.MF.) Dosya No. 85/4225, date 13-08-1219 A.H./July 31, 1814.
• BOA, Cevdet Maarif (C.MF.) Dosya No. 67/3319 09-09-1229 A.H./ September 14, 1814.
• BOA, Cevdet Evkaf (C.EV.) No. 457/23103 20-10-1230 A.H./January 2, 1815.
• BOA, Hatt-i Humayun (HAT) No. 668/32602, 29-12-1230 A.H./December 2, 1815.
• BOA, Hatt-i Humayun (HAT) No. 411/21391, 29-12-1230 A.H./ December 2, 1815.
• BOA, Hatt-i Humayun (HAT) No. 1351/52796, 29-12-1232 A.H./November 9, 1817.
• BOA, Cevdet Iktisat (C.IKTS) No. 39/1906, 27-11-1235/September 5, 1820.
• BOA, Bab-ı Asafi, Mühimme Defterleri (A_{DVNSMHM_d), No. 242, date avahir şevval 1241 A.H./May 28-June 6, 1826.
• 2. Other Sources - Other Sources
• Abdullah, T.H. İstanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789): Taylesanizade Hafız Abdullah Efendi Tarihi. Istanbul: Tatav Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2003.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi: Başlangıçtan 1997’ye. Istanbul: Istanbul Kultur Universitesi Yayınları, 1997.
• Al-Gazzali, El-Imam Ebi Hamid. Ihya Ulum Al-Din. Vol. 1. Lebanon: Dar Al-Sha’ab yayınları, 2005.
• Andreossy, A.F. Constantinople et Le Bosphore de Thrace. Paris: Théophile Barrois et Benjamin Duprat yayınları, 1828.
• Anscombe, Frederick. State, Faith, and Nation in Ottoman and Post-Ottoman Lands. Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
• AşıkPashazade, (Derviş Ahmed). Osmanoğulları’nın Tarihi. Editörler Kemal Yavuz ve Yahya Sarac. Istanbul: İstanbul Koç Kültür Sanat Tanıtım yayınları, 2003.
• Atuf, Nafi. Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme. Istanbul: Ahmet Halit Kitaphanesi, 1930.
• Baysan, Ibrahim Vehbi. “State Education Policy in the Ottoman Empire during the Tanzimat Period (1839-1876.” Ph.D. Thesis, Manchester University, 2004.
• Belge, Murat. Osmanlı’da Kurumlar ve Kültür. Istanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Berker, Aziz. Türkiye’de ilk öğretim 1 (1839-1908). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1945.
• Cevad, Mahmud. Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı. Istanbul: Matbaa-i Amire, 1920.
• Cevdet, Ahmed. Tarih-i Cevdet. Cilt 12. Istanbul: Takvimhane-yi Amire, 1885.
• Cezar, Yavuz. Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih). Istanbul: Alan yayınları, 1986.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. Istanbul: Eser Kültür Yayınları, 1977.
• Esad, Mehmed. Mir’at-ı Mühendishane-i Berri-i Hümayun. İstanbul: Karabet Matbaası, 1895.
• Esad, Mehmed. Uss-i Zafer. Istanbul: Süleyman Efendi Matbaası, 1827.
• Esad, Mehmed. Vak’a-nüvis Esʿad Efendi Tarihi: (Bahir Efendi’nin zeyl ve ilâveleriyle): 1237-1241/1821-1826. Cilt 1. Istanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2000.
• Fatih Mehmet II Vakfiyeleri. Türk Vakfiyeleri No.1. Ankara: Waqflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1938.
• Flora, Peter, and et al. State, Economy, and Society in Western Europe 1815-1975 a Data Handbook Volume I: The Growth of Mass Democracies and Welfare States. London: Palgrave Macmillan, 1983.
• Fortna, Benjamin. Imperial Classroom Islam, the State, and Education in the Late Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Heyd, Uriel. “The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of Selim III and Mahmud II.” Studies in Islamic History and Civilization Scripta Hierosolymitana, Cilt IX:63–96. Jerusalem: Publications of the Hebrew University, 1961. İbn Cemaleddin, Abdülaziz. Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri. Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayınları, 1995.
• Ibn Maca, Abu Abdalla Muhammed bin Yezid El-Kazvini. Sunenu Ibn Maca. Hazırlayan Muhammed Nasır El-Din Al-Albānī. Riyad: Maktaba Al-Maarif, 1996.
• Koçer, Hasan Ali. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923). Istanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edip, ed. Suleymaniye vakfiyesi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1962.
• Larsen, Christian. “A Diversity of Schools: The Danish School Acts of 1814 and the Emergence of Mass Schooling in Denmark.” Nordic Journal of Educational History 4, no. 1 (2017): 3–28.
• Marshall, Alfred. Alfred Marshall’s Lectures to Women: Some Economic Questions Directly Connected to the Welfare of the Laborer. Edited by Tiziano Raffaelli, Eugenio Biagini, and Rita MacWilliams Tullberg. UK: Edward Elgar, 1995.
• Marshall, Thomas Humphrey. Citizenship and Social Class and Other Essays. Cambridge: Cambridge University Press, 1950.
• Melton, James Van Horn. “The Theresian School Reform of 1774.” In Absolutism and the Eighteenth-Century Origins of Compulsory Schooling in Prussia and Austria, edited by J. Collins and K. Taylor, 209–29. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
• Neumann, Christoph K. Araç Tarih Amaç Tanzimat; Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı. Tercüme eden Meltem Arun. Istanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2000.
• Özvar, Erol. “Finances and Fiscal Structure” Encyclopedia of the Ottoman Empire, edited by Gabor Agoston and Bruce Masters, 217–18. Facts on File Library of World History. New York, NY: Facts on File Publishing, 2009.
• Pamuk, Sevket. A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge, MA: Cambridge University Press, 2000.
• Ramirez, F.O., and J. Boli. “The Political Construction of Mass Schooling: European Origins and Worldwide Institutionalization.” Sociology of Education 60, no. 1 (1987): 2–17.
• Reed, Howard A. “The Destruction of the Janissaries by Mahmud II in June, 1826.” Ph.D. Dissertation., Princeton University, 1951.
• Safvet, B. Bahriyemiz Tarihinden Filasalar. Istanbul: Bahriye Matbaası, 1911.
• Shaw, Stanford J. Between Old and New: The Ottoman Empire under Sultan Selim III 1789-1807. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1971.
• Shaw, Stanford J., and Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume II: Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975. Cambridge, MA: Cambridge University Press, 2005.
• Somel, Selçuk Akşin. The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire 1839-1908 Islamization, Autocracy and Discipline. The Ottoman Empire and Its Heritage. Leiden: Brill, 2001.
• Soysal, Yasemin Nuhoğlu, and David Strang. “Construction of the First Mass Education Systems in Nineteenth-Century Europe.” Sociology of Education 62, no. 4 (1989): 277–88.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. Hazırlayanlar Nuri Akbayar - Seyit Ali Kahraman. Cilt 1. Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Thut, I.N., and Don Adams. Educational Patterns in Contemporary Societies. New York: McGraw-Hill, 1964.
• Tott, François. Memoirs of the Baron de Tott on the Turks and the Tartars. Vol. 1. 3 vols. Dublin: L.W., J.C. and R.M., 1785.
• Unat, Faik Reşit. Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1964.
• Uzunçarşılı, Ismail Hakkı. “Amedi Galib Efendi'nin Murahhaslığı ve Paris’ten Gönderdiği Şifreli Mektuplar.” Belleten 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1937.
• Zilfi, Madeline. The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in the Postclassical Age (1600-1800). Studies in Middle Eastern History 8. Minneapolis: Bibliotheca Islamica, 1988.