Forty-Eight Years in Ottoman Service: General Inspector of Quarantines Dr Bartoletti Efendi and His Activities [1840-1888]

Yıl 2024, Sayı: 21, 283 - 312, 15.06.2024

Özgür Yılmaz

https://doi.org/10.21021/osmed.1440302

Öz

Foreign specialists were employed in the Ottoman Empire's health services, particularly during the 18th century onwards. The Ottomans required international cooperation to implement reforms to combat epidemics during the global epidemics of the 19th century. As a result, many foreign physicians joined the Ottoman medicine service. Therefore, numerous foreign physicians began serving with the central health organization in Istanbul and the quarantine units established in the provinces. Some physicians made significant contributions to the Ottoman sanitary administration through their positions, time in Ottoman service, and activities. Dr Bartoletti, who was born in Istanbul in 1808, was one of these specialists. After medical education in Italy, he started his Ottoman service as a quarantine doctor and became a member of the Sanitary Council. He also represented the Ottoman Empire at the international medical conferences held in Paris, Istanbul and Vienna and performed important duties in Ottoman sanitary affairs during his forty-four years of service. By examining Dr Bartoletti's activities between 1840 and 1888, this study aims to contribute to the existing literature on this field.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Period, Sanitary Council, Foreign Physicians, Dr Bartoletti, Sanitary Conferences, Epidemics.

Osmanlı Hizmetinde Kırk Seki̇z Yıl: Karantinalar Umum Müfetti̇şi̇ Dr Bartoletti̇ Efendi ve Faali̇yetleri̇ [1840-1888]

Öz

Osmanlı Devleti’nde yabancı uzmanların istihdam edildiği alanlardan birisi de sağlık hizmetleri olmuştur. 18. yüzyıldan itibaren başlayan bu istihdam sürecinde 19. yüzyılın küresel salgınları karşısında Osmanlılar salgınlarla mücadelede uygulamaya koyduğu reformlar için uluslararası işbirliğine ihtiyaç duymuş ve bu da pek çok yabancı hekimin Osmanlı tıbbının hizmetine girmesini sağlamıştır. Böylece İstanbul’daki merkezi sağlık örgütünden taşralarda tesis edilen karantina birimlerine kadar pek çok yabancı hekim hizmet vermeye başlamıştır. Bu hekimlerden bazıları bulundukları görevler, Osmanlı hizmetinde bulundukları süre ve yapmış oldukları faaliyetler açısından Osmanlı sıhhiye idaresinde önemli hizmetler ortaya koymuşlardır. 1808’de İstanbul’da doğan Dr Bartoletti de bu uzmanlardan biri olarak İtalya’da aldığı tıp eğitiminden sonra karantina hekimi olarak başladığı Osmanlı hizmetinde karantina Meclisi üyeliğine kadar yükselmiş ve Osmanlı Devleti’ni Paris, İstanbul ve Viyana’da toplanan uluslararası sıhhiye konferanslarında temsil eden yüzü olmuştur. Dr Bartoletti kırk dört yıllık hizmetinde Osmanlı sıhhiye işlerinde önemli vazifeler icra etmiştir. Bu çalışma Dr. Bartoletti'nin 1840-1888 yılları arasındaki görevlerine ışık tutarak konu ile alakalı mevcut literatüre katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Dönemi, Meclis-i Sıhhiye, Dr Bartoletti, Sıhhiye Konferansları, Salgın Hastalıklar.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS) 789/2.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO) 451/79; 70/111; 187/40.
• Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM) 36/34; 147/47; 430/7; 476/52.
• Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair Yazışmaları Evrakı (A. MKT. NZD) 258/73.
• İrade Dâhiliye (İ. DH) 409/27044; 692/48387.
• İrade Hariciye (İ.HR) 279/17188; 310/19811; 297/18835; 302/19201.
• Hariciye Nezâreti İdare Evrakı (HR. İD) 1543/59; 1543/60.
• Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (HR. MKT) 535/45; 42/24; 737/98; 772/80; 882/98; 839/5; 838/97; 850/40; 590/2; 672/56; 574/78.
• Hariciye Nezâreti Tahritrat (HR. TH) 4/29.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV) 3/99.
• Yıldız Perakende Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y..PRK.BŞK) 16/84.
• Yıldız Perakende Komisyonlar Maruzatı (Y. PRK. KOM) 2/12.
• Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN) :
• Archives des Postes Diplomatiques, (APD), Constantinople (Ambassade), Série E :
• Question Sanitaires, Vol. 464 (1840-1855)
• Question Sanitaires, Vol. 465 (1857-1870)
• Primary Sources \Primary Sources
• Abdullah Bey. Notice sur la société de secours aux militaires Blessés de l’Empire Ottoman à Constantinople. Constantinople: Imprimerie M. De Castro, 1869.
• Ahmed Mithat, “Devlet-i Aliyye-i Osmaniye’de Karantina Yani Usûl-i Tahaffuzun Tarihçesi,” Translated by Abdullah Köşe, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 5/1 (2003): 89-119.
• Procès-verbaux de la Conférence sanitaire internationale ouverte à Constantinople le 13 février 1866. Vol. 1, Constantinople: Imprimerie Centrale, 1866.
• Procès-verbaux de la conférence sanitaire internationale ouverte à Vienne le premier juillet 1874. Vienne: Imprimerie impériale et royale, 1874.
• Procès-verbaux de la Conférence sanitaire internationale ouverte à Paris le 27 juillet 1851. Paris : Imprimerie nationale, 1852.
• Proust, Adrien. La Défense de l’Europe Contre le Choléra. Paris: Libraire de l’académie de Médecine, 1892.
• Rapport de la Commission chargée par le Conseil de santé de proposer la modification du tarif des droits sanitaires de l’Empire Ottoman. Constantinople, 1856.
• Rapport de la Commission mixte chargée de réviser le tarif des droits sanitaires dans l’Empire ottoman. Constantinople : Typographie et Lithographie Centrales, 1876.
• Rapport de la Commission mixte chargée de réviser le tarif des droits sanitaires dans l’Empire ottoman. Constantinople : Typographie et Lithographie Centrales, 1871.
• Dr. Bartoletti. Rapport sur les mesures à prendre contre la peste qui sévit en Perse. Constantinople: Typographie et Lithographie Centrales, 1871.
• Dr. Bartoletti. « Rapport sur la marche et le mode de propagation du choléra en 1865. » Procès-verbaux de la Conférence sanitaire internationale ouverte à Constantinople le 13 février 1866. Vol. 1, 2-51.
• Dr. Bartoletti. Rapport sur les Masures à Prendre Contre la Peste qui Sévit en Perse. Constantinople: Typographie et Lithographie Centrales, 1871.
• Dr Bartoletti. Le Pèlerinage de 1883 et la Quarantine de Camaran: Rapport au Conseil Supérior de Santé. Constantinople: Typographie et Lithographie du Journal “La Turquie”, 1882.
• Dr. Bartoletti. “La Peste de Benghazi,” Gazette Médicale d’Orient, IIme Année, Nr. 6, Septembre 1858: 105-111.
• Dr. Bartoletti. Rapport au Conseil supérieur de santé sur les mesures à prendre à l’occasion de la peste en Mésopotamie. Constantinople: Typographie et Lithographie Centrales Constantinople, 1876.
• Recueil de travaux du Comité d’hygiène publique en France. Paris : Librairie J. B. Bailliere, 1882.
• Règlement applicable aux provenances de choléra suivi de notes explicatives. Constantinople, 1867.
• Ségur-Dupeyron. Mission en Orient: rapport adressé à Son Excellence le ministre de l’agriculture et du commerce. Paris : Imprimerie Royale, 1846.
• Societe Ottomane de Secours aux Blessés et Malades Militaires constituee d’apres la convention de Geneve, Compte Rendu de Travaux de ceomite Central 1877-78. Vol. 1-2, Constantinople: Typographie et Lithographie du Journal “La Turquie”, 1878.
• “The International Sanitary Conference at Vienna in 1874,” Br Foreign Med Chir Rev 57/114 (1876): 315-333.
• Periodicals: Gazette Médicale d’Orient
• Journal de Constantinople. Écho de l’Orient; La Turquie; Stamboul
• Secondary Sources \Secondary Sources
• Akgün, Seçil Karal and Murat Uluğtekin. Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara: Kızılay, 2020.
• Atabek, Emine Melek, 1851’de Paris’te Toplanan I. Milletlerarası Sağlık Konferansı ve Türkler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 1974.
• Barua, Dhiman. “History of Cholera,” Cholera. Edited by D. Barua and W. B. Greenough, New York: Springer, 1992: 1-36.
• Bulmuş, Birsen. “Plague, Sanitary Administration And The End Of Empire.” Plague, Quarantines and Geopolitics in the Ottoman Empire, Edinburg: Edinburgh University Press, 2012: 152-156.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Çapa, Mesut. Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925). Ankara: Türk Kızılay Derneği Yayınları, 2010.
• Gülden Sarıyıldız, “Karantina Meclisleri’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri,” Belleten 58/222 (1994): 329-376.
• Günergun, Feza and Nuran Yıldırım. “Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane’nin Mektebi Tıbbiyeyi Şahaneye Getirdiği Eleştiriler.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 3/1 (2001): 19-64.
• Jones, N. Howard. The Scientific background of the International Sanitary Conferences 1851-1938. Geneva: WHO Chronicle, 1975.
• Koloğlu, Orhan. “Osmanlı Basınında 1865 Kolera Salgını, İstanbul Sağlık Konferansı ve Mirza Malkom Han,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6/2 (2005): 139-150.
• Panzac, Daniel. “Pratiques anciennes et maladies nouvelles: la difficile adaptation de la politique sanitaire au XIXe siècle,” Bulletins et Mémoires de la Société d’anthropologie de Paris 10/1-2 (1998), 53-66.
• Panzac, Daniel. “Tanzimat et sante publique les debuts du conseil sanitaire de l’Empire Ottoman.” 50. Yılında Tanzimat, edited by Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992 : 352-333.
• Panzac, Daniel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850). Translated by Serap Yılmaz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Pollitzer, Robert. “Cholera Studies.” Bulletin of the World Health Organization 10/3 (1954): 421-461.
• Sarıyıldız, Gülden, and Oya Dağlar Macar, “Cholera Pilgrimage and International Politics of Sanitation: the Quarantine Station on the island of Kamaran,” Plague and Contagion in the Islamic Mediterranean, edited by. Nükhet Varlık, Croydon: Arc Humanities Press, 2017: 243-273.
• Sarıyıldız, Gülden. Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-2914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
• Şehsuvaroğlu, Bedi N. “Tarihi Kolera Salgınları ve Osmanlı Türkleri.” İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası 17/2 (1954): 282-299.
• Seyf, Ahmad. “Iran and the Great Famine, 1870-72.” Middle Eastern Studies 46/2 (2010): 289-306.
• Terziyan Tomas and Seref Etker. “Türkiye Tıp Tarihinin Latince Kaynakları: Dissertatio Inauguralis Medica De Peste Orientali,… Marcus Marchand, Constantinopolitanus (1831).’’ Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24/2 (2023): 275-309.
• Ülman, Yeşim Işıl, “Portraits of Italians in health affairs in 19th century Istanbul: Dr. Castaldi, Pharmacist A. Calleja, Midwife Messani.” Quaderni di Oriente Moderno 88/6 (2008): 135-149.
• Ünver, Süheyl. “Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Yeni Notlar.” Tanzimat I, 100.Yıldönümü Münasebetiyle, İstanbul: Maarif Matbaası, 1940: 933-966.
• Yıldırım, Nuran. A History of Healthcare in İstanbul. Translated by M. İnanç Özekmeçi. İstanbul: İstanbul University Press, 2010.
• Yurdakul, Eray Serdar. Nuray Güneş, ve Fatih Namal. “Osmanlı Hilal-i Ahmer Şeref Defteri.” Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 11/1 (2021): 73-92.
• Theses and Electronic Sources
• Ada, Hüsnü. “Osmanlı Devletinin Hizmetinde İlk Modern Osmanlı Sivil Toplum Örgütü: Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti (1868-1911).” Phd Diss. Marmara Üniversitesi, 2011.
• Aktaş, Esat. “Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar (1838-1914).” Phd Diss., Atatürk Üniversitesi, 2015.
• Kılınç, Handan. “Isolating the subject: Cholera and Sanitary Discours in the Istanbul International Sanitary Conference of 1866.” Master’s Thesis, Boğaziçi Üniversity, 2005.
• Ülman, Yeşim Işıl. “Gazette Médicale de Constantinople ve Tıp Tarihimizdeki Önemi.” PhD Diss., İstanbul Üniversitesi, 1999.
• “Stefano Bartoletti”, accessed 18.07.2023 https://gw.geneanet.org/marmara2?lang=en&pz=mathilde&nz=d+andria&p=stefano&n=bartoletti.
• “Kızılay’ın Kurucularından Doktor Bartoletti” accessed 17.02.2024 https://www.osmanliitalya.com/kizilayin-kurucularindan-doktor-bartoletti/
• “Hilal-i Ahmer’in Kurucuları - Bir Grup İdealist Doktor”, accessed 17.02.2024 http://kizilaytarih.org/dosya008.html.