Osmanlı’da Taziye Diplomasisi Aracılığıyla Tesis Edilen Uluslararası İlişkiler

Yıl 2024, Sayı: 22, 1 - 22

Yunus Özger

https://doi.org/10.21021/osmed.1431847

Öz

Diplomasi, geçmişten günümüze uluslararası ilişkilerin en etkin güçlerinden biri olarak işlev görmektedir. Kullanılan enstrümanlara göre diplomasi, sert ve yumuşak güç olmak üzere iki ana kategoride ele alınmaktadır. Sert güç diplomasisi, daha çok askeri nitelikli ve ekonomik işlevlidir. Son dönemlerde etkisi daha da artan yumuşak güç diplomasisi ise kültür, eğitim ve bilim gibi askeri niteliği olmayan ögelerle gerçekleştirilir. Osmanlı diplomasinin tarihi beyliğin kuruluşuyla başlar. Hükümdarlar, çağın ihtiyaçlarına göre diplomasinin alt dallarından faydalanarak uluslararası ilişkileri tanzim etmeye çalışmışlardır. Makalede ele alınan taziye diplomasisi de bir kamu ve yumuşak güç diplomasisidir.

Taziye diplomasisi, komşu veyahut müttefik bir devletin hükümdarı ya da aile üyelerinden birinin vefatı halinde hükümdarlar arasında taziye mektupları üzerinden gerçekleşen diplomasi türüdür. Osmanlı taziye diplomasisinin kökleri beyliğin kuruluşuna kadar gitmektedir. Klasik dönemde mektuplar üzerinden tesis edilen münasebet, modern dönemde telgraflarla sürdürüldü. Padişahın başsağlığı mesajı, doğrudan seçili bu heyetler vasıtasıyla muhatap ülke liderine sunuldu. Mütekabiliyetin esas olduğu bu diplomasi türünde, Osmanlı padişahının taziye mesajına ilgili ülke hükümdarı tarafından teşekkür içerikli cevaplar gönderilirdi. Bu yönüyle taziye mesajları, sadece bir başsağlığı dileme aracı olmamıştır. Aynı zamanda ve özellikle ülkeler arası iyi ilişkilerin devamı için araçsallaştırılmıştır. Bu makalede, klasik dönemden yıkılışa kadar Osmanlı Devleti ile komşuları ve Batılı ülkeler arasında gerçekleşen taziye diplomasisinin serencamı ele alındı.

Anahtar Kelimeler

Diplomasi, uluslararası ilişkiler, kamu diplomasisi, yumuşak güç, taziye diplomasisi

International Relations Established through Condolence Diplomacy in the Ottoman Empire

Öz

Diplomacy has been functioned as one of the most effective forces of international relations from past to present. According to the instruments used, diplomacy is divided into two main categories: hard and soft power. Hard power diplomacy is more of a military nature and economic function. Soft power diplomacy, whose influence has increased recently, is carried out with non-military elements such as culture, education and science. The history of Ottoman diplomacy begins with the establishment of the principality. Rulers have tried to regulate international relations by making use of the sub-branches of diplomacy according to the needs of the age. Condolence diplomacy discussed in the article is also a form of public and soft power diplomacy.

Condolence diplomacy is a type of diplomacy that takes place through letters of condolence between rulers in case of the death of a ruler of a neighboring or allied state or a family member. The roots of Ottoman condolence diplomacy go back to the establishment of the principality. The relationship having been established through letters in the classical period was retained through telegrams in the modern period. The Sultan's condolence message was presented directly to the leader of the addressee country through these selected delegations. In this type of diplomacy where reciprocity is essential, the ruler of the relevant country would send thank you replies to the Ottoman sultan's condolence message. In this respect, condolence messages are not just only a means of expressing condolences but at the same time, it has also been instrumentalized especially for the continuation of good relations between countries. In this article, the context of condolence diplomacy between the Ottoman Empire, its neighbors and Western countries from the classical period to the collapse was discussed.

Anahtar Kelimeler

Diplomacy, international relations, public diplomacy, soft power, condolence diplomacy

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Belgeleri (DH. KMS), 31/15.
• BOA, Dahiliye Nezareti Mütenevvia Kısmı Belgeleri (DH. MTV), 38/49.
• BOA, Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Nâme-i Hümâyûn Defterleri Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A. DVNS. NMH.d), 7/67; 7/115; 9/77; 9/293; 10/315; 17/133.
• BOA, Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3), 34/12; 103/27; 124/28; 258/99; 258/100; 264/2; 549/36.
• BOA, Hariciye Nezareti Mütenevvia Kısmı Belgeleri (HR. MTV), 744/6.
• BOA, Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti (HR. SFR.1), 11/64; 11/88; 12/8; 132/13.
• BOA, Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS), 9/43.
• BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH), 87/78; 92/99.
• BOA, Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO), 59/55; 254/55.
• BOA, Hatt-ı Hümayûn (HH), 174/7552; 1176/46469; 1178/46526.
• BOA, İrade Dosya Usulü (İ. DUİT), 3/76; 3/77.
• BOA, İrade Hariciye (İ.HR), 183/10189; 276/16813; 277/16910.
• BOA, İrade Mabeyn-i Hümayun (İ.MBH), 7/13.
• BOA, Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri (MB. İ), 134/77; 134/81; 134/85; 135/3; 142/60; 161/20.
• BOA, Rumeli Müfettişliği Jandarma Müşiriyet ve Kumandanlığı Evrakı (TFR. I. AS), 6/512.
• BOA, Sadaret Amedî Kalemi Defterleri (A. AMD), 34/9; 51/42; 66/71; 90/36.
• BOA, Sadaret Defterleri (A.d). 3019.
• BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA. e), 807/24.
• BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 50/64.
• BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 249/108; 249/150.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK. ASK), 200/62.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA), 46/30.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Name-i Hümayunlar (Y. PRK. NHM), 1/6; 1/9; 3/17; 4/7; 4/8; 4/33; 4/56; 5/2; 6/74; 8/25; 9/42.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK. MYD), 17/73.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Orman, Maadin ve Ziraat Nezareti Maruzatı (Y. PRK. OMZ), 3/35.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y. PRK. PT), 22/115.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Maruzatı (Y.PRK.A), 13/78.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK. UM), 66/4.
• BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 389/133; 453/153.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akyıldız, Ali. Kral Öldü Yaşasın Kral Osmanlı’da Cülus, Veraset ve Meşruiyet. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Arcak, Sinem. “Gifts in Motion: Ottoman-Safavid Cultural Exchange 1501-1618.” Doktora tezi, Minnesota University, 2012.
• Barkan, Ömer Lütfi. “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler.” Vakıflar Dergisi 2 (1942): 279-304.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları 2011.
• Doğan, Erhan. “Kamu Diplomasisinin Sunduğu Fırsatlar ve Kısıtları Üzerine.” Kamu Diplomasisi. Ankara: TASAM Yayınları, 2012.
• Ertuğ Tarım, Zeynep. “Osmanlı Devleti’nde XVI. YY.Cülus ve Cenaze Törenleri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1995.
• Fan, Ying. “Soft Power: Power of Attraction or Confusion?.” Place Branding and Public Diplomacy IV/2 (2008): 147-158.
• Kiren, Akın. “Osmanlı-Kaçar Münasebetlerine Nişânlar Üzerinden Bakmak: II. Abdülhamid Dönemine Dair Bir Deneme.” OTAM 45 (2019): 147-185.
• Kömür, Gökhan. “Yumuşak Güç Unsuru Olarak Kamu Diplomasisi.” International Journal of Politics and Security II/3 (2020): 89-115.
• Lawrence, Tanya Elal. “An Ottoman mission to Tehran: Mehmed Tahir Münif Paşa’s second ambassadorship to Tehran and the re-making of Perso-Ottoman relations (1876-1897).” British Journal of Middle Eastern Studies 49 (2022): 1-17.
• Lieu, Joshua Van. “The Politics of Condolence: Contested Representations of Tribute in Late Nineteenth Century Chosŏn-Qing Relations.” The Journal of Korean Studies XIV/1 (2009): 83-115.
• Molatam, Mona M. Mounes, Ashraf. Abdelrahman M, Samah. “The Royal Condolences and Marriage Letters at the Museum of Historical Archives in Abdeen Palace.” Minia Journal of Tourism and Hospitality Research XIV/3, (2022): 137-152.
• Nemes, Gábor. “Instead of Anti-Ottoman Help And Anti-Imperial League Papal Nuncio Giovanni Francesco Capi’s Mission of 1526.” Eastern European History Review V (2022): 71-83.
• Nye, Joseph. “Soft Power: The Origins and Political Progress of a Concept”, Palgrave Communications III (2017): 1-3.
• Ortak, Şaban. “I.Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Ve Habsburg Hanedanları Arasındaki İlişkiler.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 56 (2016): 1309-1338.
• Özcan, Azmi. “Muzafferüddin Şah”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2020), ss. 419.
• Özel, Cengiz. “Yumuşak Güce Bütünsel Bakış.” Güvenlik Bilimleri Dergisi VII/1 (2018): 1-27.
• Özkan, Fulya. “Ottoman soft power and its place in the international system.” Trends in Business and Economics XXXVI/3 (2022): 224-234.
• Özkan, Selim Hilmi. Osmanlı Devleti ve Diplomasi. İstanbul: İdeal Kültür Yayınları, 2017.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Perry, John R. “Turkicisms in Persian as Indices of Social and Cultural History.” Türk Dilleri Araştırmaları 21/ 2 (2011): 171-182.
• Smith, Ben Fenton. “Diplomatic condolences: ideological positioning in the death of Yasser Arafat.” Discourse & Society XVIII/6 (2007): 697-718.
• Şemseddin Sami: Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Tuleja, Thaddeus Vincent. “The Anti-Ottoman Policy of Eugenius IV.” Yüksek lisans tezi, Rutgers University, 1948.
• Uçtum, Nejat R. “Hürrem ve Mihrümah Sultanların Polonya Kralı II. Zigsmund’a Yazdıkları Mektuplar.” Belleten XLIV/ 176 (1980): 697-716.
• Krzysztof Wawrzyniak. “Ottoman-Polish Diplomatic Relations In The Sixteenth Century.” Yüksek lisans tezi, Bilkent Üniversitesi, 2003.
• Yalçınkaya, Alaaddin. “Kuruluştan Tanzimat’a Osmanlı Diplomasi Literatürü,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1 / 2, (2003): 423-489.
• Yanatma, Servet. “The Deaths And Funeral Ceremonies Of Ottoman Sultans (From Sultan Mahmud II To Sultan Mehmed VI Vahideddin.” Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2007.
• Yavuz, Fikrettin. “Gunboat Diplomacy of the Great Powers on the Ottoman Empire: With Particular Reference to the Salonika Incident (1876) and Armenian Reform Demands (1879-80).” Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi II (2020): 574-593.
• Zamorano, Mariano Martín. “Reframing Cultural Diplomacy: The Instrumentalization of Culture under the Soft Power Theory.” Culture Unbound 8 (2016): 166-186.