Van Central Prison [1852-1919]

Yıl 2024, Sayı: 22, 200 - 224, 15.09.2024

Serkan Erdoğan

https://doi.org/10.21021/osmed.1445159

Öz

With its geographical location and social structure, Van was considered to be one of the prominent cities of the Ottoman Empire. The fact that the Armenian population in the city grew with the migration of Russian, British and French people starting from the second half of the nineteenth century resulted in the disorderly, anti-authoritarian behavior exhibited by the Armenians, who were called the Loyal Nation (Millet-i Sadıka), and, consequently, they were arrested and put in prison quite often. Even though the Ottoman Empire put some reforms regarding prisons into effect as part of modernization, managing this process was not easy. Therefore, Van Prison, which was quite inactive and in ruins at the time, came to the fore with these negative features. Due to the fact that the prison was in poor condition, the prisoners and guards in it had to experience various difficulties, and, more importantly, some situations regarding law and order and individual and mass escape occurred in relation with this circumstance. Hence, through the petitions they sent, the authorities made a request so that the problems in question would be solved, that the building would look like a modern prison, and that it would operate decently with a sufficient number of personnel. By drawing attention to these features of Van Prison, this study aims to focus on how the institution set an example for rural-urban relations and how the process of modernization was interpreted in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Van, Prison, Law and Order, Armenians

Van Merkez Hapishanesi [1852-1919]

Öz

Van, sahip olduğu coğrafi konumu ve toplumsal yapısı itibarıyla Osmanlı Devleti’nin önemli şehirleri arasında yer almıştır. Şehrin sahip olduğu Ermeni nüfusun XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Ruslar, İngilizler ve Fransızlar tarafından desteklenmesi, Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermenilerin düzen bozucu ve otorite karşıtı bir tavır takınmalarına ve bunun sonucu olarak da sık sık tutuklanarak hapse konulmalarına sebebiyet vermiştir. Her ne kadar Osmanlı Devleti, modernleşme hareketleri kapsamında hapishanelere yönelik bir ıslahat hareketi yürürlüğe koymuş olsa da bu süreci yürütebilmek kolay olmamıştır. Bu nedenle oldukça atıl ve virane bir halde olan Van Hapishanesi sahip olduğu bu özellikleri ile gündeme gelmiştir. Hapishanenin kötü durumda oluşu, içerisindeki mahkûmların ve gardiyanların bir dizi zorluk ile karşı karşıya kalmasına ve daha da önemlisi, çeşitli asayiş olayları ile bireysel ve toplu firara zemin hazırlamıştır. Dolayısıyla yetkililer, göndermiş oldukları arzuhâller vasıtasıyla söz konusu sıkıntıların giderilmesini, yapının modern bir hapishane görünümüne kavuşmasını ve yeterli sayıdaki personel ile salimen işleyişe geçmesini talep etmiştir. Nitekim işbu çalışma da, Van Hapishanesinin bu özelliklerine dikkat çekerek kurumun taşra-merkez ilişkilerine nasıl bir örnek teşkil etmiş olduğuna ve modernleşme sürecinin Anadolu’da nasıl karşılık bulduğuna odaklanmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Van, Hapishane, Asayiş, Ermeni

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT). 100/2; 126/23; 870/17; 1360/64; 1441/15; 1511/60; 1514/47; 1581/72; 1584/26; 1633/21; 1718/57; 1803/69; 1810/28; 1810/29; 2702/24; 2702/80; 2257/146.
• BOA, Dahiliye Hapishaneler Müdiriyeti (DH.MB.HPS). 5/29; 6/37; 7/49; 35/7-25; 35/7-30; 37/13; 38/12; 43/58; 51/59; 86/30; 89/41; 90/44; 104/9; 143/25; 144/83; 149/36; 150/54; 151/16.
• BOA, Dahiliye Müteferrik (DH.HPS.M). 5/29; 6/37; 9/46; 16/90; 20/69; 38/2-2; 143/98; 250/06; 375/47.
• BOA, Dahiliye Islahat (DH. TMIK.S). 27/49; 28/12; 49/11; 56/40; 70/15; 74/4; 92/45; 251/59.
• BOA, Şura-yı Devlet (ŞD). 45/2443; 247/47; 281/23; 282/33; 303/41; 1875/12; 1505/38; 1891/3.
• BOA, Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdiriyeti (ML.EEM). 922/25; 1024/2; 1024/13.
• BOA, Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT.MHM). 669/31; 752/25.
• BOA, Dahiliye Muharebat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ). 118/34; 118/41.
• BOA, İrade Dahiliye (İ.DH). 620/43146; 952/75334.
• BOA, Meclis-i Vala (MVL). 343/32; 683/45.
• BOA, Dahiliye Asayiş Kalemi (DH. EUM.AYŞ). 5/60.
• BOA, Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK). 49/78.
• BOA, Sadaret Meclis-i Vala Evrakı (A.}MKT.MVL). 54/21.
• BOA, Sadaret Umum Vilayet Evrakı (A.}MKT.UM). 789/35.
• BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH). 156/35.
• BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH). 186/38.
• BOA, İrade Meclis-i Vala (İ.MVL). 533/23908.
• BOA, Meclis-i Vala Mazbataları (MV). 84/50.
• BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH). 156/35.
• BOA, Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS). 327/107.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akyıldız, Ali. Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• Arvas, Tarık Ziya. Sultan II. Abdülhamid Döneminde Van Vilayeti (Sosyal, Ekonomik, İdarî ve Demografik Yapı). Van: Van Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler İdare Başkanlığı Yayın No: 9, 2018.
• Aslan, Recep. “20. Yüzyılın Başlarında Devrek Hapishanesi” Turkish Studies Historical Analysis 4/14 (2019): 735-748.
• Aslan, Recep. “20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Hapishaneleri: Bartın Hapishanesi Örneği” Belgi Dergisi 2/19 (2020): 2116-2140.
• Atar, Zafer. “20. Yüzyılın Başlarında İstanbul Hapishane-i Umumi’de Mahkûmların Üretim Faaliyeti”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 34 (2015): 19-34.
• Bardakoğlu, Ali. “Hapis”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 16 (İstanbul 1997): 54-64.
• Baş, Gülşen-Bekmez, Ayşegül. “Eski Van’daki Hapishane Yapıları Üzerine Bir Değerlendirme”. Sanat ve İnsan Dergisi 5/2 (2021): 218-237.
• Başbakanlık Devletler Arşivi Genel Müdürlüğü, 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569). Ankara 1999.
• Bingül, Şeyhmus. “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Van”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. 2018.
• Çaykıran, Güzin. “Askerî Tarih Belgelerine Göre Van’da Ermeni İsyanı Günlüğü”. Tarih Tetkikleri Dergisi 1/1 (2023): 31-54. Çaykıran, Güzin. Erzurum, Van, Bitlis Vilayetlerinde Ermeni-Kürt İlişkileri (1908-1920). Ankara: Hece Yayınları, 2021.
• Çiftçi Koç, İlknur. “1915’te Van’da Ermeni İsyanı ve Aram Manukyan”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 9/3 (2022): 1138-1160.
• Çoban, Halil. “Osmanlı Taşrasında Mahkûm Olmak: Ergani Madeni Umumî Hapishanesi Üzerine Bir İnceleme (1850-1920)”. Asia Minor Studies 11/1 (2023): 70-90.
• Daşcıoğlu, Kemal. “Osmanlı Arşivlerine Göre Sinop Hastanesinin Genel Durumu”. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 51 (2008): 53-76.
• Demiryürek, Halim. Osmanlı Hapishaneleri. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2019.
• Eldem, Vedat. Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Erdoğan İnce, Dilşen. Van Ermeni İsyanları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi, 2019.
• Katrancı, Şenol. “Van’da Ermeni İsyanı”. Ermeni Araştırmaları 5 (2002): 138-167.
• Köksal, Osman. “Tarihsel Süreci İçerisinde Bir Özel Yargı Organı Olarak Divan-i Harb-i Öfrîler”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1996.
• Minassian, Anahide Ter, "Ermeni Kaynaklarına Göre Yüzyıl Başında Van". Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri. (Editör: P. Dumont-F. Georgeon), (çev.: Ali Berktay) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, 116-135.
• Öntuğ, M.Murat-Yılmaz, Banu. “Osmanlı Dönemi Bursa Hapishanesi”. Prof. Dr. Mehmet Ali Ünal’a Armağan, ed. Nurgül Bozkurt-Zübeyde Güneş Yağcı, (Ankara: Türk Tarihi Araştırmaları, 2018): 479-509.
• Öntuğ, M.Murat-Yılmaz, Banu. “XIX. Yüzyılın Sonları XX. Yüzyılın Başlarında Rize Hapishanesi’nin Genel Durumu”. Karadeniz Araştırmaları XVIII/69 (2021): 57-69.
• Özkan, Mehmet. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Ceza Hukuku Düzenlemeleri”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 15 (2022): 241-277.
• Saner, Yasemin. “Osmanlı’nın Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma”. Derleyen: Noemi Levy-Alexandre Toumarkine, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007).
• Saraç, Hüseyin-Saykı, Kübra. “Kayseri Sancağı Merkez Hapishanesi Dâhilinde Bulunan Dîvân-ı Harp Hapishanesi”. Journal of Universal History Studies 3 (Prof. Dr. Mustafa Keskin Special Issue) (2020): 162-172.
• Şenyurt, Oya. “20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu ve İstanbul’da Bazı Hapishane İnşaatları”. Arredamento Mimarlık 9 (2003): 76-80.
• Tan, Hakan. “Osmanlı Devleti’nde Hapishanelerin Islah Çalışmalarına Dair Bir İnceleme: Çarşamba Hapishanesi”. History Studies 12/3 (2020): 1057-1084.
• Tekin, Rahmi. “Eski Van Şehri ve Tarihi (1915’e Kadar)”. Tarih ve Gelecek Dergisi 9/1 (2023): 152-168.
• Tokur Aytuğ, Halit. “Bitlis Vilayet Hapishaneleri (1908-1918)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2023.
• Topuz, Ercüment. “Hadim Devlet Anlayışı Çabasına Bir Örnek: Van ve Mülhakatındaki Hapishanelerde İyileştirme Gayretleri”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı (2021): 347-370.
• Türkkan, Hakan. “XX. Yüzyılın Başlarında Gerede Hapishanesi” Belgi Dergisi 2/20 (2020): 2823-2840.
• Uyanık, M. Zeki. “Batı ve Doğu Kültüründe Hapishane”. Mîzânü’l-Hak İslami İlimler Dergisi 4 (2017): 87-134.
• Uygur, Fatma. “Osmanlı Devleti’nde Ermeni Nüfusu ve Fransız-Ermeni İttifakı İttifakı Üzerine Bir Değerlendirme”. Tarih Araştırmaları Dergisi 35/70 (2016): 175-194.
• Yıldız, Gültekin. Mahpushâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
• Yıldız, Özgür. “Osmanlı Hapishaneler Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği” Gazi Akademik Bakış 9/17 (2015): 91-111.
• Yılmaz, Banu. “Osmanlı Dönemi Bursa Hapishaneleri”. Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi, 2015.