Fixed Stars, Zodiac Signs and Ranges of the Moon in Karamanli Ayni's Kaside ‘Nazmü'l-Eflâk’

Yıl 2025, Sayı: 24, 161 - 194

Ahmet Topal

https://doi.org/10.21021/osmed.1526565

Öz

The Turkish divan of the fifteenth-century poet Aynî of Karamanlı is a rich source for studies on astronomy and astrology in classical Turkish poetry. The poet's kaside, also known as Nazmu'l-Eflâk, in which he describes the constellations, zodiac signs, and the ranges of the moon, is a text that shows his knowledge in this field. The ode is one hundred and twenty-seven couplets; couplets 26-92 are the main section in which the fixed stars in the southern and northern hemispheres, the zodiac signs, and the moon ranges are described. In this section, the poet describes the images of the constellations, indicates the number of stars, and introduces any prominent stars. This section is rich in terminology. The following sections of the kaside are about the praise of Hz. Ali, Ahl al-Bayt, the twelve imams, and the denigration of Yazid. In this article, an attempt has been made to analyze the astronomy-related parts of the Nazm al-Aflāq kaside; fifty-four couplets from the kaside have been emphasized. The article aims to contribute to studies on astronomy and astrology in Classical Turkish literature. For this reason, the names of the constellations/stars mentioned in the kaside in other sources were investigated, and these elements were tried to be explained based on the sources.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Karamanlı Aynî, Astronomy

Karamanlı Aynî’nin “Nazmü’l-Eflâk” Kasidesinde Sabit Yıldızlar, Burçlar ve Ay’ın Menzilleri

Öz

On beşinci yüzyıl şairlerinden Karamanlı Aynî’nin Türkçe divanı, klasik Türk şiirinde astronomi ve astroloji (ilm-i nücûm) alanında yapılacak çalışmalar için zengin bir kaynak niteliğindedir. Şairin takımyıldızları, burçları, Ay’ın menzillerini tasvir ettiği Nazmu’l-Eflâk adıyla da bilinen kasidesi bu alandaki birikimini gösteren bir metindir. Kaside yüz yirmi yedi beyittir; 26-92. beyitler, güney ve kuzey yarım kürelerde bulunan sabit yıldızların, burçların ve Ay’ın menzillerinin anlatıldığı asıl bölümdür. Burada şair takımyıldızların suretlerinin tasvirini yapar, genellikle ebced hesabıyla yıldız sayılarını belirtir, takımyıldızların öne çıkan yıldızları varsa onları tanıtır. Bu bölüm terminoloji açısından oldukça zengin bilgiler içermektedir. Kasidenin bundan sonraki bölümleri Hz. Ali, ehl-i beyt, on iki imam övgüsü hakkında naat ve Yezid’in yergisi hakkındadır. Bu makalede, Nazmü'l-Eflâk kasidesinin astronomi ile ilgili kısımları incelenmeye çalışılmış; bu bağlamda kasideden elli dört beyit üzerinde durulmuştur. Makalenin amacı sadece bir Divan şairinin astronomi bilgisini ortaya koymak değil, aynı zamanda başta sözlük olmak üzere klasik Türk edebiyatı alanında astronomi ve astroloji üzerine yapılacak çalışmalara katkı sağlamaktır. Bu sebeple kasidede geçen takımyıldızların/yıldızların diğer kaynaklardaki isimleri araştırılmış ve bu unsurlar kaynaklara dayanılarak açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Karamanlı Aynî, Astronomi

Teşekkür

İlginiz için teşekkür eder, kolaylıklar dilerim.

Kaynakça

• Abdurrahman Es-Sûfî. Kitâbu Suveri’l-Kevâkib. Katar: Katar National Library, 2021.
• Ahmed Hamdi. Suverü’l-Kevâkib ve Haritatü’s-Semâ. Dersaadet: Tasvir-i Efkar Matbaası, 1284.
• Ahmedî. İskendername. çev. Furkan Öztürk. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Alemdar, Yusuf. Kur’ân-Astronomi İlişkisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Altun, Mustafa. “İbrahim İbn-i Bali`nin Hikmet-name`si (1b-149a) inceleme-metin-sözlük-dizin”. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2003.
• An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics”, Son güncelleme 17 Temmuz 2024. https://dictionary.obspm.fr
• And, Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Aynî. Divan, Konya Mevlâna Müzesi İhtisas Kitaplığı, 2425.
• Babacan, İsrafil. “Ferheng-i Istılâhât-ı Nücûmî ve Divan Şiiri Araştırmaları Açısından Önemi”, ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2:1 (2009), 109-124. (erişim 14.06.2024).
• Boyraz, Şeref. Fal Kitabı-Melhemeler ve Türk Halk Kültürü. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük, V. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çaycı, Ahmet. Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Deniz, Sebahat. “16. Yüzyıl Bazı Divan Şairlerinin Türkçe Divanlarında Kozmik Unsurlar (Baki-Fuzuli-Hayali Beğ-Nev'i-Yahya Beğ)”. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 1992.
• Ebu Reyhan El-Biruni. Maziden Kalanlar (El-Âsâr el-Bâkiye). çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Ebu Reyhan El-Biruni. The Book of İnstruction İn The Elements Of The Art Of Astrology. (Kitâbu’t-Tefhîm li evâili sınâati’t-tencîm). Londra: Luzac & Co, 1934.
• İsmail Rahmi. Rehber-i Suver-i Kevakib. Dersaadet: Süha Matbaası, 1327/1909-1910.
• Kabadayı, Osman. “Eski Türkçe Gökbilimi (Astronomi) Terimleri” Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi, 2007.
• Mermer, Ahmet. Karamanlı Aynî ve Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Musaffa, Ebulfazl. Ferheng-i Istılâhât-ı Nücûmî. Tahran: Pejuhişgah-ı Ulûm-ı İnsânî ve Mütalaât-ı Ferhengî, 1388hş/2009.
• Mümin, Abdulemir. Kâmusu Dâri’l-İlmi’l-Felekî. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyin, 2006.
• Örs, Yasemin. (2001). Takımyıldızların Mitolojik Öyküleri. https://www.academia.edu/7533934/Yasemin_O_rs_Takımyıldızların_MI_itolojik_O_yküleri_T_C_ANKARA_U_NI_VERSI_TESI_FEN_FAKU_LTESI_ASTRONOMI_VE_UZAY_BI_LI_MLERI_
• Pultar, Mustafa. Yıldız Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Ragıb Rıfkı. İlm-i Nücûm ve Tâli. İstanbul: Sûdî Matbaası, 1332/1913-1914.
• Şener, H. İbrahim. “Ferkadan”. TDV İslam Ansiklopedisi, XII (İstanbul, 1995), ss. 399-400.
• Tarlan, A. Nihat. Fuzuli Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Terzi, Mehmet. “Yazıcı Salih (Selahaddin) Kitabuş Şemsiyye (Melhame-i Şemsiyye) dil özellikleri-metin-söz dizini”. Doktora tezi, İnönü Üniversitesi, 1994.
• Topal, Ahmet. “Ahmedî (İshak Hocası) Vahdetnâme-i Âlem-Engîz”, Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Unat, Yavuz. “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi”. OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 11 (2000): 632-696.