Dating Tombstones with Abjad: Examples from the Tomb of Şeyh Şaban-ı Velî in Kastamonu

Yıl 2025, Sayı: 24, 195 - 209

Mehmet Mutlu

https://doi.org/10.21021/osmed.1528263

Öz

In Turkish-Islamic art, inscriptions have evolved alongside other art forms over time. Initially emerging with simpler expressions, these inscriptions became enriched during the Ottoman period with the addition of literary texts, transforming them into a literary platform. Moreover, the use of Abjad, regarded as a mark of literary mastery, on tombstones has led to the creation of remarkable examples. The cemetery of the Şeyh Şaban-ı Velî Complex in Kastamonu is a burial ground with a few but highly distinguished tombstones. This area, where prominent individuals are buried, presents high-quality examples of material, craftsmanship, inscription, and calligraphy. Additionally, some examples employ the Abjad dating technique, an important and intriguing aspect of Turkish art, in their inscriptions. This study will analyze and evaluate the Abjad technique used on four identified tombstones in the cemetery. No similar study has been conducted on this topic before, making this research original in its field and offering a new perspective on the evaluation of tombstones. This research was conducted to identify and analyze tombstones inscribed with dates using the Abjad numerical system in the cemetery of the Şeyh Şaban-ı Velî Complex in Kastamonu.

Anahtar Kelimeler

Abjad, Inscription, Dating, Tombstones, Kastamonu

Mezar Taşlarında Ebcetle Tarihlendirme: Kastamonu Şeyh Şaban-ı Velî Haziresi Örnekleri

Öz

Türk-İslam sanatındaki kitabeler, diğer sanat formlarıyla birlikte zaman içinde gelişim ve değişim göstermiştir. Başlangıçta daha basit ifadelerle ortaya çıkan kitabeler, özellikle Osmanlı döneminde edebi metinlerin eklenmesiyle zenginleşmiş ve edebi bir platform haline gelmiştir. Ayrıca, edebiyatta ustalık göstergesi olarak kabul edilen ebcedin mezar taşlarında kullanılması, hayranlık uyandıran örneklerin de ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kastamonu'daki Şeyh Şaban-ı Velî Külliyesi haziresi, az ama oldukça nitelikli mezar taşlarının bulunduğu bir mezarlık alanıdır. Bu alan, seçkin kişilerin defnedildiği bir yer olup, mezar taşları malzeme, işçilik, kitabe ve yazı gibi özelliklerde oldukça nitelikli örnekler sunmaktadır. Bu özelliklerin yanı sıra, kitabelerinde Türk sanatının önemli ve ilgi çekici bir alanını oluşturan ebcetle tarih düşürme tekniğinin kullanıldığı örnekler de bulunmaktadır. Bu çalışmada, hazirede tespit edilmiş olan dört adet ebcet kitabeli mezar taşında kullanılan ebcet tekniğinin çözümlenmesi ve değerlendirilmesi yapılacaktır. Bu konu üzerine daha önce benzer bir çalışma yapılmamış olup, bu açıdan araştırma özgündür ve mezar taşları bu yönüyle ilk kez değerlendirilecektir. Bu araştırma, Kastamonu Şeyh Şaban-ı Velî Külliyesi haziresinde bulunan ebcetle tarih düşülmüş mezar taşlarını tespit ve analiz etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ebcet, Kitabe, Tarih düşürme, Mezar taşları, Kastamonu

Teşekkür

Çalışmada bulunan kitabelerin metin okumasını ve yazımını yapan Dr. Öğr. Üyesi Bahar Sultan QUARRIE’ye ve kitabeleri günümüz Türkçe’sine çeviren Tarihçi Halis Talha ÖZCAN’a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Arpat, Atilla. Dini Mimaride Gizli Tasarım Yöntemleri, İstanbul: Birsen Yayınevi, 2006.
• Avcı, Muharrem. Vuslatının 450.Yıldönümünde Hazreti Pir Şeyh Şaban-ı Velî Yılı. Kastamonu: Ses Reklam ve Matbaacılık, 2019.
• Canım, Rıdvan. “Klâsik Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Sanatı ve Bir Ebced Ustası: Adanalı Sürûrî.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13 (2009): 105-120. (erişim: 28.07.2024)
• Çal, Halit. “Türklerde Mezar-Mezar Taşları.” Aile Yazıları, 8 (2015): 295-332.
• Çınarcı, Mehmet Nuri. “Osmanlı Şuara Tezkirelerinde Tarih Düşürme Geleneği.” Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5 (2021): 2104-2130. (erişim: 28.07.2024)
• Çiftçi, Fazıl. Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler I, Kastamonu: Özeller Matbaacılık, 2018.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi, 1970.
• Karabey, Turgut. “Tarih Düşürme,” TDV İslâm Ansiklopedisi, XL (İstanbul 2011), ss. 80-82.
• Mercanlıgil, Muharrem. Ebced Hesabı, Ankara: Kendi Yayını, 1960.
• Mutlu, Mehmet. “Konya Su Yapılarının Kitabelerinde Ebced Kullanımı.” XX. Uluslararası Orta çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, C. 2 (2017): 566-580.
• Nefes, Eyüp. “Samsun Merkez Kökçüoğlu Mezarlığı’ndaki Ebced Hesaplı Mezar Taşları.” EKEV Akademi Dergisi 23 (2005): 239-254.
• Ozanoğlu, İhsan. Kastamonu'nun Yetiştirdiği Meşhur Adamlar: Candaroğulları (İsmail Bey). Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1959.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Ebced,” TDV İslâm Ansiklopedisi, X (İstanbul 2011), ss. 68-70.
• Vural, Hazel. “Kastamonu Şeyh Şaban-ı Velî Haziresindeki Bulunan Mezar Taşları” Lisans tezi, Karabük Üniversitesi, 2017.
• Yakıt, İsmail. Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1992.