Communications Services at the Çanakkale Front

Yıl 2025, Sayı: 24, 352 - 366

Yunus Ekici , Yavuz Selim Çeloğlu

https://doi.org/10.21021/osmed.1551661

Öz

In times of war, the communication services of armies are one of the factors that directly affect the course of the war. Ensuring communication from the moment the war begins often holds the key to victory. Knowing where your enemies are and communicating with your allies is undoubtedly one of the most essential parts of warfare. Communications services are not limited to the dispatch and management of troops on the front line. Services such as ensuring communication and coordination between the front and the rear, the regular functioning of supply services, and increasing the morale and motivation of the army by establishing communication with the soldiers families are also within the scope of activity of the communications services. Therefore, communications services are a versatile field of activity that directly affects the fate of the war. This study is about the communication services of the Turkish army during the Çanakkale Battles. Military postal, telegraph, and telephone services were examined in this context. In addition, the communication methods used during the war, such as helios, intermediaries, searchlights, pennants, and illumination flares, which are unique means of communication between the military units in the army operation area, are discussed. In addition, the difficulties encountered while carrying out communication services and their reasons were emphasized.

Anahtar Kelimeler

Battles of Çanakkale, Communication services, Post, Telegraph, Telephone

Çanakkale Cephesi’nde Muhabere Hizmetleri

Öz

Savaş zamanlarında orduların muhabere hizmetleri, savaşın gidişatını doğrudan etkileyen faktörlerden birisidir. Savaşın başladığı andan itibaren muhabereyi sağlamak çoğu zaman zaferin anahtarını elinde tutar. Düşmanlarınızın nerede olduğunu bilerek müttefiklerinizle iletişim kurmak şüphesiz savaşın en önemli kısımlarından biridir. Muhabere hizmetleri yalnızca cephe hattındaki birliklerin sevk ve idaresi ile sınırlı değildir. Cephe ile cephe gerisi arasında iletişim ve koordinasyonun sağlanması, ikmal hizmetlerinin düzenli işleyişi, askerlerin aileleri ile olan irtibatının kurularak ordunun moral ve motivasyonun yükseltilmesi gibi hizmetler de muhabere hizmetlerinin faaliyet alanı içinde yer alır. Dolayısıyla muhabere hizmetleri, savaşın kaderini doğrudan etkileyen çok yönlü bir faaliyet alanıdır. Bu çalışma, Çanakkale Muharebeleri esnasında Türk ordusunun muhabere hizmetlerini konu edinmiştir. Bu bağlamda askeri posta, telgraf ve telefon hizmetleri incelenmiştir. Bununla birlikte özellikle ordu harekât bölgesinde bulunan askeri birliklerin kendi aralarındaki hususî haberleşme araçlarından olan helyosta, ara posta erleri, ışıldak, flama ve aydınlatma fişekleri gibi savaş esnasında başvurulan hususi haberleşme yol ve yöntemleri ele alınmıştır. Ayrıca muhabere hizmetleri yürütülürken karşılaşılan zorluklar ve bunların nedenleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Muharebeleri, Muhabere Hizmetleri, Posta, Telgraf, Telefon

Kaynakça

• I- Arşiv Belgeleri_Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi
• Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE), BDH, Kls. 3527, Dos. 21, Fih. 1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO, 4195-314599, (H: 09/08/1331).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.EUM.VRK., 14-15. (H: 03/02/1333).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MV., 209-52, (H: 28/11/1335).
• II- Tezler, Makaleler ve Kitaplar
• Alpmansü, Yusuf. “Birinci Dünya Savaşı Öncesi Menzil Teşkilatı ve İdari Faaliyetlerin Yürütülme Esasları”, Askerî Tarih Bülteni Dergisi, 10 (19), Ağustos 1985, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1985, 1-11.
• Altay, Fahrettin. “Fahrettin Altay’ın Çanakkale Hatıraları”, Çanakkale Hatıraları, Cemil Conk Paşa, Liman Von Sanders Paşa, Fahrettin Altay Paşa, (Yayına Haz: Metin Martı), C.2, Arma Yayınları, İstanbul, Temmuz 2002.
• Arıkan, İbrahim. Osmanlı Ordusunda Bir Nefer, Bir Mehmetçiğin Çanakkale-Galiçya-Filistin Cephesi Anıları, 3. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul, Ocak 2010.
• Ataksor, Halis. Çanakkale Raporu, (Haz. S. Serdar Halis Ataksor) Timaş Yay, İstanbul, 2008.
• Bayırı, Mehmet Halit. Cephe Arkadaşı Çanakkale Cephesi’nde Bir İstanbullu, (Yay. Haz. Lokman Erdemir), Timaş Yay., İstanbul. 2015.
• Bilgin İsmail. Çanakkale Savaşı Günlüğü, Timaş Yay. 1.Baskı, İstanbul, Mart 2009.
• Borlat, Barış. Çanakkale Cephesinde İkmal Faaliyetleri 1914-1916, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yay., İstanbul, 2020.
• Conk, Cemil. “Cemil Conk Paşa’nın Çanakkale Hatıraları”, Çanakkale Hatıraları, Cemil Conk Paşa, Liman Von Sanders Paşa, Fahrettin Altay Paşa, (Yayına Haz: Metin Martı), C.2, Arma Yayınları, İstanbul, Temmuz 2002.
• Çeloğlu, Yavuz Selim. “Çanakkale Cephesi’nde Gönüllü Postacılar: Sâiler”, Ege 9. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İzmir, 22-24 Eylül 2023, 1065-1072.
• Çeloğlu, Yavuz Selim. Çanakkale Cephesi’nde Askeri Nakliye Hizmetleri: 5. Ordu Menzil Teşkilatı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Elâzığ, 2018.
• Demir, Tanju. “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Haberleşme Kurumuna Dair Değerlendirmeler”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulaşım ve Haberleşme Özel Sayısı), Cilt 13, Sayı 25-26, İstanbul, Nisan 2016, 1-25.
• Demir, Tanju. Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), Ankara, Ptt Yayınları, 2005.
• Donanma Mecmuası. Çanakkale 5-18 Mart Zaferi ve Bir Destanın Hatıra Panaroması. Erdemir, Lokman ve Güneş, İsmail. Meçhul Subay, Çanakkale Cephesi’nde Bir Topçu Subayının Günlüğü, Timaş Yay., İstanbul, 2015.
• Erduran, Behçet Sabit. Cephedeki Bir Doktorun Gözünden 1915 Baharında Çanakkale, (Haz: Tamay Açıkel), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Mart 2015.
• Erickson, Edward J. I. Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Çanakkale, Kutü’l Amare ve Filistin Cephesi, (Çev. Kerim Bağrıaçık), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1. Baskı, İstanbul, Nisan 2009.
• Esat Paşa. Çanakkale Savaşı Hatıraları, (Yay. Haz: İhsan Ilgar-Nurer Uğurlu), İstanbul, 2004.
• Fasih, Mehmet. Kanlısırt Günlüğü: Mehmed Fasih Bey’in Çanakkale Anıları, (Haz. Murat Çulcu), Arba Araştırma Basım Yayın, İstanbul 1997.
• Geçili Derya. “Osmanlı Devleti’nde Askeri Amaçlı Kullanılan Helyostalar”, Harp Tarihi Dergisi, Sayı 6, (Aralık 2022), 95-116.
• Genelkurmay Başkanlığı. Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, “X ncu Cilt”, Gnkur. Atase Başkanlığı Yay., Ankara, 1985.
• Genişol Hüseyin Fehmi. Çanakkale’den Bağdat’a Esaretten Kurtuluş Savaşına Cephede Sekiz Yıl Sekiz Ay (1914-1923), (Yay. Haz. Mustafa Yeni), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2014.
• Harb Mecmuası, Yıl 1, Sayı 7, Sahife 104-105.
• Harb Mecmuası, Yıl 2, Sayı 22, Sahife 343.
• Hasan Cevdet Bey. Kıyamet Koptuğunda Hasan Cevdet Bey’in Çanakkale ve Doğu Cephesi Günlüğü, (Yay. Haz. Mutlu Karakaya), Yeditepe Yay., İstanbul, Mart 2015.
• Kannengiesser, Hans. Çanakkale Cehenneminde 500 Alman, (Çev: Ege Çınar Arcan), İstanbul, Mart 2015.
• Kannengiesser, Hans. Çanakkale’de Türklerle Beraber Bir Alman Albayın Gözünden Çanakkale, Timaş Yay., İstanbul, 2009.
• Karagöz, Mevlüt. I. Dünya Savaşında Filistin-Sina Cephesi Lojistik Faaliyetleri, Yeditepe Akademi, İstanbul, 2021. Mehmed Celaleddin. Harb-i Umumide Çanakkale Muharebât-ı Berriyesi Kumkale Muharebatı, (Edit. Zerrin Günal), Nobel Akademik Yay., İstanbul, 2007.
• Mustafa, Münim. Cepheden Cepheye; Çanakkale ve Kanal Seferi Hatıraları, (Yay. Haz: Metin Martı), 3. Baskı, Arma Yay., İstanbul, 2002.
• Mühlman, Carl. Çanakkale Savaşı, Bir Alman Subayının Anıları, (Ter: Sedat Umran) Timaş Yay, İstanbul, 2006.
• Özgen, Mehmet Sinan. Bolvadinli Mehmet Sinan Bey’in Harp Hatıraları, (Yay. Haz: Servet Avşar, Hasan Babacan, Muharrem Bayar) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Haziran 2011.
• Prigge, Erich R. Liman Von Sanders Paşa’nın Emir Subayı Binbaşı Erich R. Prigge’nin Çanakkale Savaşı Günlüğü, (Çev. Ve Haz: Bülent Erdemoğlu), Timaş Yay., İstanbul, 2011.
• Rudenno, Victor. Gelibolu Denizden Saldırı, (Çev: Dilek Cenkçiler) ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2009.
• Sami (Dz. Yb.). “Balkan Harbinde ve Büyük Harpte Çanakkale Cephesinin İkmal İşleri”, Levazım Mecmuası, Sene 7, Sayı 26, İstanbul, Mart 1937, 63-76.
• Sayılır, Burhan. Çanakkale Savaşı’nda Psikolojik Harekât Faaliyetleri ve Koşullar Aileni Özledin Mi?, Gazi Kitabevi, Ankara, Eylül-2014.
• Selahaddin, Adil Paşa. Çanakkale Cephesinde Mektuplar-Hatıralar, Yeditepe Yayınevi, 1. Baskı, İstanbul, Şubat 2007.
• Şahin, Enis. “Kronolojik Çanakkale Savaşları Tarihi (3 Kasım 1914-9 Ocak 1916)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.25, S.73, Mart 2009, 107-164.
• Takvîm-i Vekâyi, 30 Şevval 1334-16 Ağustos 1332.
• Tevfik, Rıza. Telsiz Telgraf İhtiyat Zabiti Tevfik Rıza Bey’in Çanakkale Günlükleri, (Haz. V. Türkan Doğruöz Vd.), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, Mayıs 2017.
• Tok, Abdullah ve Ayaz, Hakan. ‘‘Çanakkale Kara Muharebelerinin İngiliz “The Tımes” Gazetesi’ne Yansımaları’’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal of Modern Turkish History Studies, C. XVI, S.32, 2016-Bahar/Spring, 189-204.
• Ünalp, F. Rezzan. ‘‘Çanakkale Muharebeleri ve Mustafa Kemal’’, Çanakkale Araştırmaları, Türk Yıllığı Yıl: 13, Sayı: 18, 100. Yıl, Bahar 2015, 37-64.