The Naval Council as a Negotiation Institution in the Ottoman Navy in the Moder-nization Period: Its Bureaucratic Structure and Working Methods [1877-1914]

Yıl 2025, Sayı: 25, 83 - 104

Mehmet Korkmaz

https://doi.org/10.21021/osmed.1552060

Öz

Starting from the second half of the 18th century, Ottoman politicians, who saw that the state was lagging behind the developed countries of the West in terms of military, economic, and technological aspects, understood that the way out of this situation depended on radical reforms. To this end, they initiated the transfer of Western technology. Reforms were also made in civil and military institutions. Commissions and assemblies were established to supervise the imple-mentation of laws. This situation ensured a participatory understanding based on negotiation in state organs. This study focuses on the deliberative assembly established within the naval forces of the Ottoman Empire. The institution, which was established in 1840 under the name Meclis-i Bahriye, was renamed Şûrâ-yı Bahriye in 1877. Although there are studies on the period up to this date, there is no study on the institution's institutional structure, working procedures, and activities from 1877 to 1914, when it was abolished. This article will seek answers to the questions of the effect of the assembly on the decision-making and implementation processes in the navy during the period in question and how this changed over time.

Anahtar Kelimeler

Naval Council, Ministry of Navy, Ottoman Navy, Naval Forces, Ottoman Empire

Modernleşme Dönemi Osmanlı Bahriyesinde Bir Müzakere Kurumu Olarak Şûrâ-yı Bahriye: Bürokratik Yapısı ve Çalışma Usulü [1877-1914]

Öz

18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batı’nın gelişmiş ülkeleri karşısında askerî, ekonomik ve teknolojik olarak devletin geri kaldığını gören Osmanlı devlet adamları bu durumdan çıkışın yapılacak köklü reformlara bağlı olduğu kanaatindeydiler. Nitekim bu düşünceden hareketle Batı teknolojisinin transferi gündeme geldi. Aynı zamanda sivil ve askerî kurumlarda bazı reform hareketleri başlatıldı. Reformların prensipler ve kurumlar üzerinden yapılmasının önemi kavran-dığından öncelikle bunun icrası ve kontrolü amacıyla komisyon ve meclisler teşkil edildi. Bürokra-side ve toplumsal hayatta köklü değişimlerin ortaya çıkmasını da sağlayan bu durum devlet organlarında müzakere odaklı katılımcı bir anlayışın yerleşmesine zemin hazırladı. Merkez ve taşra organizasyonundaki bu çalışmalar içerisinde merkezde nezaretlerin teşkili ve bunların bünyesinde müzakere ve karar alma meclislerinin oluşturulması askerî kurumlar için de söz konusu oldu. Bu araştırmada devletin askerî teşkilatının önemli bir unsuru olan deniz kuvvetleri (Kaptan-ı Deryâlık/Bahriye Nezareti) bünyesinde teşkil edilen meclis üzerinde duruldu. 1840 yılında Meclis-i Bahriye olarak teşkil edilen bu müessesenin adı 1877 yılında Şûrâ-yı Bahriye olarak değiştirildi. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra ise adı Şûrâ-yı Âlî-i Bahrî oldu. Zamanla isim değişikliğine uğrasa da aynı fonksiyonla görevini icra eden bahriyenin bu en önemli müzakere ve karar alma organının Meclis-i Bahriye adıyla faaliyet gösterdiği döneme dair çalışmalar mevcut olmakla birlikte Şûrâ-yı Bahriye adını aldığı dönemden lağvedildiği. 1914 yılına kadar olan süreçteki kurumsal yapısı, çalışma usulü ve faaliyetlerine dair bir araştırma mevcut değildir. Bu makalede söz konusu tarih aralığında Şûrâ-yı Bahriye’nin karar alma ve uygulama süreçlerine etkisi ve zamanla bunun nasıl bir değişime uğradığı sorularına cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şûrâ-yı Bahriye, Bahriye Nezareti, Osmanlı Denizciliği, Deniz Kuvvetleri, Osmanlı Devleti.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri (BOA)
• A.MKT.MHM. (Sadaret Mektûbî Mühimme Evrakı): 453/30.
• BEO. (Bâbıâli Evrak Odası): 4005/300325.
• HR.TO. (Hariciye Tercüme Odası Evrakı): 521/63.
• İ. BH. (İrade Bahriye): 8/35.
• İ.DH. (İrade Dâhiliye): 769/62672; 770/62722; 787/63970.
• MB.İ. (Mabeyn-i Hümayun İradeleri): 79/144; 109/100.
• Y.MTV. (Yıldız Mütenevvia Evrakı): 7/81; 8/55; 11/74; 50/48; 88/214.
• Y.PRK.ASK. (Yıldız Perakende Askerî Evrakı): 11/19.
• Deniz Tarihi Arşivi (DTA)
• MB.d. (Meclis-i Bahriye Defterleri): 74/1-5; 125/24, 25, 71.
• MKT.d. (Mektûbî Defterleri): 306/3, 9, 15; 6080/71.
• ŞUB.d. (Şûrâ-yı Bahriye Defterleri): 7/20; 58/19; 59/25, 55, 105,106; 87/44; 116/59, 142; 723/121.
• Araştırma ve İnceleme Eserleri
• A.H.E. [Ali Haydar Emir], “Osmanlı Bahriyesi: 10 Temmuz 1324’ten 10 Temmuz 1330’a Kadar”, Mecmua-i Seneviye-i Bahriye, Birinci Sene, İstanbul: Bahriye Matbaası, 1331, 4-83.
• Akyıldız, Ali, “II. Abdülhamid’in Çalışma Sistemi, Yönetim Anlayışı ve Bâbıâli’yle (Hükümet) İlişkileri”, Osmanlı: Siyaset, II. Cilt, Ankara: 1999, 286-297.
• Bahriye Salnamesi, 18. Tertip, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1328.
• Bedirhan, Yaşar ve Figen Atabey, “Osmanlı Bahriyesinde Yabancı Danışmanlar (1808-1918)”, Turkish Studies, (c. 8/5, Bahar 2013), 133-136.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, [t.y.].
• Besbelli, Saim, “İstibdat Devrinin Osmanlı Donanması”, Donanma Dergisi, (Ocak 1963, c. 76, Sayı 440), 22-33.
• Beydilli, Kemal, “Mahmud II”, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslâm Ansiklopedisi, c. 27, (Ankara: 2003), 352-356.
• Beydilli, Kemal, “Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 31, (Ankara 2020), 513.
• Bostan, İdris, “Kapudan Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 24, (İstanbul 2001), 354-355.
• Ceride-i Bahriye, Sayı 385, 30 Kanun-ı Evvel 1319.
• Ceride-i Bahriye, Sayı 591, 21 Eylül 1328.
• Cemal Paşa, Hatıralar, Haz.: Alpay Kabacalı, 6. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Eraslan, Zeki, “Şûrâ-yı Devletin Bürokratik Yapısı ve Çalışma Usulleri”, XVIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, VIII. Cilt, Ankara: TTK Yayınları, 2022, 237-265.
• Findley, Carter V., Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform Bâbıâli (1789-1922), Çevirenler: Latif Boyacı-İzzet Akyol, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islâhat Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867), 2. Baskı, TTK Yayınları, Ankara 2001.
• Gencer, Ali İhsan, “Bahriye Meclisi’nin Kuruluşu ve Önemi”, Türk Denizcilik Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Türkiye Denizciler Sendikası Yayınları, 1986.
• Gezer, Ömer ve Fatih Yeşil, “Sürat Topçuluğu I (1773-1788): Top Döküm Teknolojisi, Bürokratik Yapı ve Konuşlanma”, Osmanlı Araştırmaları, LII (2018), 135-180.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “Cemal Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: 1993, 306-307.
• Kaçar, Mustafa, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askerî Teknik Eğitimde Modernleşme Çalışmaları ve Mühendishanelerin Kuruluşu (1808’e Kadar)”, Osmanlı Bilim Araştırmaları, Yayına Hazırlayan: Feza Günergun, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1998), 69-137.
• Korkmaz, Mehmet, “Yakınçağ Tarih Araştırmalarında Deniz Tarihi (Bahriye) Ar-şivi’nin Önemi”, 2.
• Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi, Bildiriler c. II, Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları, 2019, 751-769.
• Korkmaz, Mehmet, Bahriyede Bir Ömür Sultan II. Abdülhamid’in Bahriye Nâzırı Hasan Hüsnü Paşa, İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İstanbul: İSİS Yayınları, 1999.
• Kurt, Burcu, “Osmanlı Donanmasında Modern Teknolojiyi Yakalamak: Bahriye Sanayi Alayları”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 28, 2015/1, 79-111.
• Küçük, Cevdet, “Abdülhamid II”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 1998, 216-224.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye, Tabhâne-i Âmire, Hicri 1263.
• Salname-i Bahrî, Üçüncü Def’a, Dersaadet: Matbaa-i Bahriye, Hicri 1310.
• Salname-i Bahrî, Dördüncü Def’a, Dersaadet, Matbaa-i Bahriye, Hicri 1311.
• Salname-i Bahrî, Sekizinci Def’a, Dersaadet, Matbaa-i Bahriye, Hicri 1315.
• Safvet, Bahriyemiz Tarihinden Filasalar, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1329.
• Şeyhoğlu, Beyza, Tanzimat Dönemi’nde Bahriye Alanında Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Meclisi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Şûrâ-yı Bahriye Heyet-i Kalemiyyesinin Vezâif-i Dâhiliyesi, İstanbul: Bahriye Matbaası, 1301.
• Tersâne-i Âmire Merkez Sefinesi Nizamnamesi, Dersaadet: Bahriye Erkân-ı Harbiye Matbaası, 1297.
• Yüce, Emin, Meslek Hayatım, [Deniz Müzesi İhtisas Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü. Demirbaş Nr: 3133].