What Did the Enderun Reading?

Yıl 2025, Sayı: 25, 241 - 270

Tahsin Hazırbulan

https://doi.org/10.21021/osmed.1565258

Öz

The human resources of the Enderun Wards in Topkapı Palace were mostly young people obtained from the devshirme. First, those with talent and success among the large group taken to the Great Room would, as a matter of tradition, move to the next upper room and could rise to the last stage, the Has Room.

The daily routines of these people in the Enderun section of the palace varied according to the duties and responsibilities of the wards/rooms they were affiliated with. Reading was important in increasing the knowledge, manners, and culture levels of the Enderun people in the wards. For this reason, the wards had their libraries, and certain works, primarily the Quran, hadiths, history, literature, etc., were read during the daily routine. However, reading and studying, primarily the Quran and religious books, were the main common features of all rooms.

This article will discuss the course, education, and textbooks of Enderun School, based on the books owned by the Seferli Ward operating under Enderun.

Anahtar Kelimeler

Topkapi Palace, Enderun, Seferli Ward, Book

Enderunlu Ne Okurdu?

Öz

Topkapı Sarayı içerisinde bulunan Enderun koğuşlarının insan kaynağı daha çok devşirme-lerden elde edilen gençlerden oluşurdu. İlk olarak Büyük Oda’ya alınan kalabalık grup içerisinde istidadı ve başarısı olanlar teamül gereği sırasıyla bir üst odaya geçer, en son aşama olan Has Oda’ya kadar yükselebilirlerdi.

Sarayın Enderun kısmında bulunan bu kişilerin günlük rutinleri bağlı oldukları koğuşla-rın/odaların görev ve sorumluluklarına göre değişiklik gösterirdi. Koğuşlarda bulunan Enderunluların bilgi, görgü ve kültür seviyelerinin yükseltilmesinde okuma yapmak önemli bir rol oynardı. Bu nedenle koğuşların kendi kitaplıkları bulunur ve günlük rutin içerisinde başta Kur’ân-ı Kerîm olmak üzere hadis, tarih, edebiyat vb. olmak üzere belli başlı eserlerin okuması yapılırdı. Ancak Kur’ân-ı Kerîm ve dinî temelli kitaplar başta olmak üzere okuma ve ders yapmak bütün odaların ortaklık gösteren başlıca özelliklerindendi.

Bu makalede Enderun’a bağlı olarak faaliyet gösteren Seferli Koğuşu’nun sahip olduğu kitaplardan hareketle Enderun Mektebi’nin ders, eğitim ve ders kitaplarından bahsedile-cektir.

Anahtar Kelimeler

Topkapı Sarayı, Enderun, Seferli Koğuşu, Kitap

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Sunmuş olduğunuz fırsat için teşekkür eder, işlerinizde kolaylıklar dilerim.

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• A. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• TSMA. d. 25, 267, 817, 821, 2516, 3261, 4783, 7011, 9981.
• TSMA. e. 628/53, 120642.
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akgündüz, Ahmet, “Ebüssuûd Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, X, (İstanbul 1994), ss. 365-371.
• Akpınar, Ali, “Tefsîrü’l-Celâleyn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXX, (İstanbul 2011), ss. 294-295.
• Ali Ufkî Bey/Albertus Bobovius, Saray-ı Enderun Topkapı Sarayında Yaşam, Çev. Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Atbaş, Zeynep, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi” TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI, (İstanbul 20129, ss. 263-264. Baktır, Mustafa, “İbn Melek”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XX, (İstanbul 1999), ss. 175-176.
• Baykal, İsmail H. Enderun Mektebi Tarihi, İstanbul: İstanbul Fetih Derneği Neşriyatı, 1953. Bayraktar, Mehmet Faruk, “Zernûcî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIV, (İstanbul 2013), ss. 294-295.
• Bedir, Murteza, “Vikâyetü’r-Rivâye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXXIII, (İstanbul 2013), ss. 106-108.
• Binark, İsmet, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve Kütüphane Koleksiyonları ile İstanbul Kütüphaneleri Hakkında Yerli Yabancı Kaynaklar Bibliyografyası”, Vakıflar Dergisi, 13 (1981): 717-743.
• Birışık, Abdulhamit, “Tefsir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXX, (İstanbul 2011), ss. 281-290.
• Cici, Recep, “İmamzâde Muhammed b. Ebu Bekir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, (İstanbul 2000), ss. 210-211.
• Çakan, İsmail Lütfi, “el-Cem‘ Beyne’s-Sahîhayn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, VII, (İstanbul 1993), ss. 283.
• Çelebioğlu, Âmil, “Ahmed Bîcan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, II, (İstanbul 1989), ss. 49-51.
• Çelik, Aysun, Molla Fenârî’ye Atfedilen Şurûtü’s-Salât Adlı Eserin Manzum Tercümesi”, ESTAD, 3/1, (2020): 25-57. https://dergipark.org.tr/tr/pub/estad/issue/52736/683118 Erişim Tarihi: 25.09.2024.
• Çöğenli, M. Sadi, “Mutarrizî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI, (Ankara 2021), ss. 375-377.
• Demirayak, Kenan, “Merâhu’l-Ervâh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, (Ankara 2004), s. 165-166.
• Eyice, Semavi “Ağalar Camii”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I, (İstanbul 1998), ss. 464.
• Genç, Nermin, Genç, Arif “Language Education in Enderun”, Turkish Academic Research Review, 6/5, (2021): 1385-1413 https://dergipark.org.tr/tr/pub/tarr/issue/67845/1020094. Erişim Tarihi: 01.10.2024.
• Güngör, Şeyma, “Hadîkatü’s-Suadâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XV, (İstanbul 1997), ss. 20-22.
• Güngör, Tahir, “Osmanlı Sarayı Enderûn’unda Kur’ân Kültürü”, Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları I, Edit. Bilal Gökkır vd, İstanbul: İYV Kur’ân ve Tefsir Akademisi, (2011): 43-61.
• Hafız Mehmed Refik, “Enderun u Hümayun Mektebi”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, I/1, (1335): 16-20.
• Has, Şükrü Selim, “Hâlebî, İbrâhim b. Muhammed”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XV, (İstanbul 1997), ss. 231-232, Has, Şükrü Selim, “Mülteka’l-Ebhur”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI, (Ankara 2020), ss. 548-551.
• Hatiboğlu, İbrahim “Meşâriku’l-Envâri’n-Nebeviyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, (Ankara 2004), s. 361-362.
• Hatipoğlu, İbrahim, “Mesâbihu’s-Sünne”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, (Ankara 2004), ss. 258-260.
• Işık, Emin, “En’âm Sûresi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XI, (İstanbul 1995), ss. 169-170.
• İlgürel, Mücteba , “Acemi Oğlanı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I, (İstanbul 1988), s. 324-325.
• İpşirli, Mehmet, “Enderun”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XI, (İstanbul 1995), ss. 185-187.
• Kallek, Cengiz, “Kudûrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVI, (Ankara 2002), s. 321-322.
• Kandemir, M. Yaşar, “Hadis”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XV, (Ankara 1997), ss.27-64.
• Kaplan, İlyas, “Hanefi Mezhebinde Muteber Kaynaklar ve Mezhep İçi Tercihin İşleyişi, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 18, (2011): 311-325.
• Karaman, Hayreddin, “Fıkıh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIII, (İstanbul 1996), s. 1-14.
• Kayapınar, Hüseyin, “Münyetü’l-Musallî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, (İstanbul 2006), s. 32-33.
• Kılıç, Hulusi, “Ahterî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, II, (İstanbul 1989), s. 184-185.
• Kıran, Batuhan İsmail, Osmanlı Saray Teşkilatından İç Oğlanlığı Müessesesi, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, 2018.
• Koca, Ferhat, “el-Fetâva’t-Tatarhâniyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XII, (İstanbul 1995), ss. 446-447.
• Oral, Ertuğrul, “Mehmed Halife Târih-i Gılmânî”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit, “İbn Hişâm en-Nahvî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XX, (İstanbul 1999), ss. 74-77.
• Özcan, Abdülkadir, “Devşirme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, IX, (İstanbul 1994), ss. 254-257.
• Özek, Ali, “el-Keşşâf ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXV, (Ankara 2002), s. 329-330.
• Özen, Şükrü, “Sadrüşşerîa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXV, (İstanbul 2008), ss. 427-431.
• Sevgi Ağca Diker, “Enderûna Giriş Yolları ve Enderun Teşkilatı”, FSM İlmî Araştırmalar Dergisi, 17, (2021) ss. 307-354.
• Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 1/1, İstanbul:YKY, 2006.
• Simit, M. Enes, “Klasik Bir Eğitim Kurumu Olarak Enderun Mektebi ve Yenileşme Bağlamında Kapatılış Süreci”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2019.
• Sönmez, Mahmut, “Ebussûd Efendi Tefsiri’nin Tefsir Usûlu Açısından İncelenmesi”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2016.
• Şehsuvaroğlu, Halûk Y. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, Cilt 1, İstanbul: Küçükaydın Matbaası, 1961.
• Şimşirgil, Ahmet, “İç Oğlanı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXI, (İstanbul 2000), ss. 449-450.
• Tayyâr-zâde Atâ, Osmanlı Saray Tarihi Târîh-i Enderûn, Haz. Mehmet Arslan, C. I, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2010.
• Uludağ, Süleyman, “Delâilü’l-Hayrât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, IX, (İstanbul 1994), ss. 113-114.
• Yaman, Ahmet, “Kenzü’d-Dekâik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXV, (Ankara 2022), ss. 261-262.
• Yazıcı, Hüseyin, “Hasan Paşa, Niksârî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XVI, (İstanbul 1997), s. 338-339.
• Yazıcı, İshak, “Semerkandî, Ebü’l-Leys” TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVI, (İstanbul 2009), s.473-475.