Sultan Abdülaziz Döneminde Ahmed Esad Paşa’nin İktidar Mücadelesi

Yıl 2025, Sayı: 25, 340 - 354

Rıdvan Kaşıkçı

Öz

Çalışmada Ahmed Esad Paşa’nın Sultan Abdülaziz döneminde devrin önemli aktörleri Mahmud Nedim Paşa, Mehmed Rüşdü Paşa, Hüseyin Avni Paşa ve Midhat Paşa gibi isimler ile girdiği iktidar mücadelesi üzerinde durulmuştur. Ayrıca Batı’da eğitim almış Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da açtığı tek okul olan Paris’teki Mekteb-i Osmani’nin müdürlüğünü yapmış, dönemin önemli figürleri sadrazam Ali ve Keçecizade Fuat Paşa’nın takdirini kazanmış ve bu sayede kariyer basamaklarını hızlı bir şekilde tırmanmış olan Ahmed Esad Paşa’nın hayatındaki önemli noktalara vurgu yapılma-ya çalışılmıştır. Ahmed Esad Paşa Ali ve Fuat paşaların vefatından sonra sadrazam değişiklilerinin yoğun olarak yaşandığı Sultan Abdülaziz döneminde kısa süreli de olsa iki kere sadrazamlık yapmıştır. Devrin devlet adamları ile girdiği mücadelede iktidarı kaybettiği dönemlerde Ankara, İşkodra, Sivas ve Konya valilikleri sırasında şehirlerin eksiklerini tespit ederek imar faaliyetleri yürütmüştür. Ahmed Esad Paşa’nın hayatının önemli noktalarının ele alınmaya çalışıldığı bu çalışmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, dönemin süreli yayınları, hatıratlar ve ikincil kaynaklar metnin oluşturulmasında kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Esad Paşa, Sultan Abdülaziz, Hüseyin Avni Paşa, Mahmud Nedim Paşa

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Ahmed Esad Pasha's Struggle for Power During the Reign of Sultan Abdulaziz

Öz

This study emphatically highlights the power struggle of Ahmed Esad Pasha with the most influen-tial figures of the era, including Mahmud Nedim Pasha, Mehmed Rüşdü Pasha, Hüseyin Avni Pasha, and Midhat Pasha, during Sultan Abdülaziz's reign. Furthermore, the key aspects of Ahmed Esad Pasha's life are highlighted. He was educated in the West, served as the director of the Mekteb-i Osmani in Paris, the only school opened by the Ottoman Empire in Europe, and gained the appreciation of prominent figures such as Grand Vizier Ali and Keçecizade Fuat Pasha. This led to his rapid advancement in the ranks. Ahmed Esad Pasha served as grand vizier twice, albeit briefly, during the reign of Sultan Abdülaziz. This period was characterized by constant changes of grand viziers following the deaths of Ali and Fuat Pashas. He used his time in opposition to identify deficiencies in cities he governed, namely Ankara, Shkodër, Sivas, and Konya, and to initiate reconstruction projects. This study uses various sources to discuss the critical points of Ahmed Esad Pasha's life. These include the Directorate of State Archives, Ottoman Archives, periodicals from the period, memoirs, and secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Esad Pasha, Sultan Abdulaziz, Huseyin Avni Pasha, Mahmud Nedim Pasha

Etik Beyan

I declare that this study is original; that I act by the principles and rules of scientific ethics from all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; I cited sources for all data and information that were not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; I did not make any change in the data used, I comply with the ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE) of the study. At any time, in the event of detection of a situation contrary to this statement regarding the study, I declare that I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Kaynakça

• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives Ottoman Archives (BOA) BOA, HR.MKT, 453/87, 566/10, 644/20, 721/62.
• BOA, A.} MKT.MHM, 291/4, 387/66, 390/69, 430/21, 433/24.
• BOA, İ..DH.., 571/39806, 585/40718, 586/40800, 617/42983, 622/43231, 645/44861, 645/44865, 650/45218, 655/45534, 655/45603, 658/45757, 665/46346, 689/48133, 694/48567, 707/49535, 711/49776, 741/6060.
• BOA, İ..HR.., 249/14784, 249/14818.
• BOA, İ..MMS, 42/1702.
• BOA, İ..DUİT, 190/36.
• BOA, ŞD, 1703/34.
• BOA, MF.MKT, 11/78.
• BOA, İ..ŞD, 27/1283.
• BOA, HAT, 1648/58.
• BOA, HR.TO.., 515/76.
• BOA, Öİ..DH.., 565/39369.
• Secondary Literature
• Ayhan, Halis, ve Hakkı Maviş. “Dârüşşafaka”. TDV İslâm Ansiklopedisi, Vol. IX (İstanbul: DİA, 1994), ss. 7-9.
• Çetinsaya, Gökhan, ve Ş. Tufan Buzpınar. “Midhat Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Vol. XXX (İstanbul: DİA, 2020), ss. 7-11.
• Efendi, Mehmet Atıf. Hâtıra-i Âtıf. Ankara: TBMM Basımevi, 2016.
• Esad, Mehmed. Mir’at-ı Mekteb-i Harbiye. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1310.
• Gencer, Ali İhsan. “Ahmed Esad Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Vol. II (İstanbul: DİA, 1989), ss. 64.
• Gençoğlu, Mustafa. “İşkodra Vilayeti’nin İdari Taksimatı ve Yapısı (1867/1868-1908)”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13, sy 3 (2015): 259-90.
• Hafız, Mehmed. Hakayıku’l-beyan fî Hakk-ı Cennetmekan Sultan Abdülaziz Han, 1324.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Sadrazamlar. Vol.1, İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• İşkora, Muharrem Mazlum. Harp Akademileri Tarihçesi 1846-1965. Vol. 1, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1966. Karasu, Demet. “Mahmud Nedim Paşa (1818-1883)”. Atatürk Üniversitesi, 2019.
• Kemal, İbnülemin Mahmud. “Sultan Abdülaziz’e Dair”. Türk Tarihi Encümeni Mecmuası, sy 86 (1341): 177-95. Kocabaş, Süleyman. Sultan Abdülaziz ve I. Meşrutiyet. İstanbul: Vatan Yayınları, 2001.
• Kutay, Cemal. Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1991.
• Mismer, Charles. Hatırat-ı Alem-i İslam : İstanbul, Girit, Mısır, Cezayir. Çeviren Mehmed Rauf. Bursa: Matbaa-i Vilayet, 1327.
• Nazif, Süleyman. Namık Kemal. İstanbul: İkdam Matbaası, 1346.
• Öztuna, Yılmaz. Ali Paşa. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Öztuna, Yılmaz. Keçecizade Fuat Paşa. İstanbul: Kültür ve Turizim Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Mahmud Nedim Paşa. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1940.
• Paşa, Ahmed Cevdet. Ma’ruzat. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Paşa, Mahmud Celaleddin. Mir’at-ı Hakikat. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1326.
• Paşa, Midhat. Midhat Paşa: Hayat-ı Siyasiyesi, Hidemâtı, Menfa Hayatı : Tabsıra-i İbret. İstanbul: Hilal Matbaası, 1325.
• Redhouse, James W. “Konsolide (consolidated).” in Redhouse Dictionary. İstanbul: Redhouse Yayınevi, 1968.
• Şeref, Abdurraman. Tarih Musahabeleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1340.
• Şişman, Adnan. Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2004.
• Tevfik, Ebüzziya. Yeni Osmanlılar Tarihi. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1973.
• Uysal, Mustafa Ali. Hüseyin Avni Paşa (1820-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015.