Enculturation in Ottoman-Era Children’s Magazines: The Case of Çocuk Bahçesi and Çocuk Dünyası

Yıl 2025, Sayı: 26, 1 - 25, 15.09.2025

Nihat Bayat , Begümhan Yüksel , Yasin Özkara

https://doi.org/10.21021/osmed.1615280

Öz

This study aims to determine the cultural qualities children’s magazines published during the Ottoman period sought to instill in children. These magazines introduced young readers to various literary works while simultaneously aiming to provide them with a cultural identity through stories, poems, and other genres. By addressing contemporary social issues, they endeavored to create cultural awareness at the intersection of literature and education. To explore how this effort was reflected in Ottoman children’s magazines, publications from that period were analyzed, and it was observed that Çocuk Bahçesi and Çocuk Dünyası represented the typical characteristics of such magazines. Since stories were the most frequently published genre, the study was limited to their analysis. The stories were categorized under eight themes: national values, nature and religion, human traits and relationships, behaviors, education and learning, linguistic aesthetics, miscellaneous topics, and illustrated stories. It was found that the stories aimed to construct a cultural identity within the framework of these themes by addressing various issues. The findings reveal that Çocuk Bahçesi and Çocuk Dünyası supported an enculturation process aimed at raising children as individuals loyal to national values, conscious of nature, educated, capable of proper behavior, and sensitive to language.

Anahtar Kelimeler

Children's magazine , Çocuk Bahçesi , Çocuk Dünyası , Enculturation , Children's literature

Etik Beyan

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Osmanlı Dönemi Çocuk Dergilerinde Kültürleme: Çocuk Bahçesi ve Çocuk Dünyası Örneği

Öz

Bu araştırmanın amacı, Osmanlı döneminde yayınlanan çocuk dergilerinin çocuklara kazandırmaya çalıştığı kültürel nitelikleri belirlemektir. Dergiler, çocuk okurları bir yandan çeşitli edebi ürünlerle buluştururken diğer yandan öykü, şiir ve diğer türler yoluyla onlara kültürel bir kimlik kazandırmaya çalışır. Güncel toplumsal olayları sayfalarına taşıyan dergiler edebiyat ve eğitimin kesiştiği noktada kültürel bir bilinç oluşturma çabasına girer. Bu durumun Osmanlı dönemi çocuk dergilerindeki görünümünü ortaya koymak için o dönemde yayınlanan dergiler incelenmiş, Çocuk Bahçesi ve Çocuk Dünyası’nın çocuk dergilerinin tipik özelliklerini yansıttığı görülmüştür. Dergilerde yayınlanan türler arasında en çok öykülere yer verildiğinden çalışma öykü türü ile sınırlandırılmıştır. İncelenen öykülerin toplam sekiz tema altında yer aldığı belirlenmiştir. Bunlar milli değerler, doğa ve din, insani durumlar ve sosyal ilişkiler, davranışlar, eğitim-öğretim, dil estetiği, diğer konular ve resimli öyküler başlıkları altında toplanmıştır. Yayınlanan öykülerin çeşitli konuları işleyerek bu temalarda yer alan çerçevede kültürel bir kimlik oluşturmaya çalıştığı anlaşılmıştır. Araştırma sonuçları, Çocuk Bahçesi ve Çocuk Dünyası dergilerinin çocukları milli değerlerine bağlı, doğa bilinci olan, eğitimli, doğru davranışları sergileyebilen ve dil duyarlılığına sahip bireyler olarak yetişmeleri yönünde bir kültürleme süreci sunduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk dergileri , Çocuk Bahçesi , Çocuk Dünyası , Kültürleme , Çocuk Edebiyatı

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• Alabaş, Ramazan. “Çocuk Haftası Dergisi ve Çocuk Eğitimi Açısından İncelenmesi.” Kastamonu Eğitim Dergisi, 26/5 (2018): 1765 - 1784.
• Alkan, Mehmet Ö. “Modernization from empire to republic and education in the process of nationalism,” In Karpat K. (Ed.), Ottoman Past and Today's Turkey (pp. 47–132). Brill.
• Arnett, Jeffrey Jensen. “Conceptions of the Transition to Adulthood: Perspectives from Adolescence to Midlife.” Journal of Adult Development 8 (2001): 133 – 143.
• Aslan, Celal. “Bahçe Dergisi (1908–1910).” bilig 47 (2008): 167 - 176.
• Atakan, Atacan. “Creating an Enemy: Children’s Magazines and Different Faces of Enmity (1913-1918).” Athens Journal of Mediterranean Studies 1/4 (2015): 341 - 356.
• Aziz, Aysel. Toplumsallaşma ve Kitlesel İletişim. Ankara: A.Ü. Basın-Yayın Yüksekokulu Yayınları, 1982.
• Balcı, Ahmet, “Bir Okuma Materyali Olarak Çocuk Dergileri ve Çocuklara Rehber.” Türklük Bilimi Araştırmaları 13/13 (2003): 319 - 349.
• Bowen, Glenn A. “Document Analysis as a Qualitative Research Method.” Qualitative Research Journal 9/2 (2009): 27 - 40.
• Bozbıyık Ergen, Ebru ve Mehmet Kara. “Çocuklara Kıraat (Eski Harfli) Dergisi ile Çamlıca Çocuk Dergisinin Söz Varlığı ve Metin Türleri Açısından İncelenmesi.” Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi 6/2 (2021): 1 - 12.
• Büyükkantarcıoğlu, Nalan. Toplumsal Gerçeklik ve Dil. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2006.
• Chick, Kay A. ve Maxwell W. Hunter. “An Analysis of Human Images and Advertisements.” Language and Literacy 11/1 (2009): 1 - 25.
• Ciravoğlu, Öner. Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Esin Yayınevi, 1999.
• Cole, Michael ve James V. Wertsch. “Beyond the Individual-Social Antinomy in Discussions of Piaget and Vygotsky.” Human Development 39/5 (1996): 250 - 256.
• Çapar, Ali. “Osmanlı Devleti’nde Çocukluk: Kaynaklar, Metot, Tarihsel ve Disiplinlerarası Perspektifler.” tarihyazımı 3/1 (2021): 44 - 68.
• Çoban, Aykut. Çevre Politikası: Ekolojik Sorunlar ve Kuram. Ankara: İmge Kitabevi, 2020.
• Demiray, Kemal. Türkçe Çocuk Edebiyatı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1953.
• Demirkol, Gökhan ve Gürkan Dağbaşı. “Osmanlı Çocuk Dergilerinde Dil Öğretimi: Çocuklara Talim Dergisi (1887-1888).” 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 6/18 (2017): 815 - 827.
• Dilidüzgün, Selahattin. “Okuma Öğretimi Hedefleri Bağlamında Türkçe Ders Kitaplarındaki Çocuk Edebiyatı Ürünleri.” Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 1/2 (2004): 43 - 55.
• Dilidüzgün, Selahattin. Çağdaş Çocuk Yazını Yazın Eğitimine Atılan İlk Adım. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2018.
• Dilthey, Wilhelm. Hermeneutik ve Tin Bilimleri. Çev., Doğan Özlem. İstanbul: Notos Kitap, 2011.
• Ekiz, Durmuş. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• Ercan, Aliye Nur ve Şerife Akpınar. “Eski Harfli Bir Çocuk Gazetesi: Sadâkat/Etfâl.” Türklük Bilimi Araştırmaları 36 (2014): 109 - 130.
• Erdoğan, İrfan ve Alemdar Korkmaz. Popüler İletişim ve Kültür. Ankara: Erk Yayınları, 2005.
• Fortna, Benjamin C. Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek. Çev., M. Beşikçi. İstanbul: Koç Üniversitesi, 2011.
• Fortna, Benjamin. Bonbons and Bayonets: Mixed Messages of Childhood in the Late Ottoman Empire and the Early Turkish Republic. Boston: Brill, 2016.
• Gelişli, Yücel. “Türkiye’de Yayımlanan Çocuk Dergilerinin Eğitim Görüşlerinin İncelenmesi.” Türk Halkları Edebiyatı II. Uluslararası Çocuk Edebiyatı Kongresi 1. Kitap, 13-15 Kasım 2008. Bakü: Kafkas Üniversitesi. 567 - 573.
• Göçer, Ali. “Dil-Kültür İlişkisi ve Etkileşimi Üzerine.” Türk Dili 729 (2012): 50 - 57.
• Güleryüz, Hasan. Yaratıcı Çocuk Edebiyatı. Ankara: Edge Akademi, 2013.
• Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
• Güzel, Abdurrahman ve Ali Torun. Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Humboldt, Wilhelm von. On Language: The Diversity of Human Language Structure and Its Influence on The Mental Development of Mankind. Cambridge University Press, 1988.
• Kahya, Hayrullah. “İlk Türkçe Çocuk Dergilerinden Biri: Angeliaforos Çocuklar İçün,” Turkophone 9/3 (2022): 111-128.
• Kahya, Hayrullah. “Çocuk Dergiciliği Açısından Yunan Harfli Türkçe (Karamanlıca) Angeliaforos Çocuklar İçün.” Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali Armağanı - Tevazu Kitabı, Editör: Gülden Sağol Yüksekkaya, Dilek Herkmen, Göksel Öztürk. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınevi, 2023. ss.475-489.
• Kahya, Hayrullah. “‘Mümeyyiz Çocuk Dergisi’nde (1869-1870) İdeal ve Gerçek Çocukluk.’ Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 23 (2024): 1 - 20.
• Kanter, Beyhan. “Etik ve Estetik Bağlamında Çocuk Edebiyatı.” Türk Dili Dergisi Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı 756 (2014): 569 - 575.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2012.
• Karayazı, Nurgül. “Cumhuriyet Dönemi Çeviri Çocuk Masallarında Kültürel Değişim (Eski Harfli Çocuk Yıldızı Dergisi Örneği).” Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches 6/5 (2017): 3326 - 3397.
• Kavcar, Cahit. Edebiyat ve Eğitim. Ankara: Engin Yayınevi, 1999.
• Koçer, Dilara Nergishan. “‘İdeal Çocuk’tan ‘Küresel Tüketici’ye: Türkiye’de Çocuk Dergileri ve Çocuk İmgesi.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 13/31 (2020): 1218 - 1237.
• Kongar, Emre. Kültür Üzerine. İstanbul: Çağdaş Yayınları, 1984.
• Köşker, Nilüfer. “Okul Öncesi Çocuklarında Doğa Algısı.” Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 19/1 (2019): 294 - 308.
• Kuyucu, Mihalis (Michael) ve Ali Murat Kırık. “Geçmişten Günümüze Türkiye’de Çocuk Dergiciliği ve Günümüz Çocuk Dergilerinin Oluşturduğu Fırsatlar.” Geleneksel Medyada Çocuk ve İletişim, Ed. Ali Murat Kırık. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2020. 13 - 38.
• Küçük, Sena. “İlk Türkçe Çocuk Dergileri ve “Çocuklara Mahsus Gazete.”” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 24 (2010): 221 - 257.
• Kür, İsmet. Türkiye'de Çocuk Dergileri 1869-1928, Araştırma-İnceleme. Ankara: Türk Dil Tarih Yüksek Kurulu, 1991.
• Latifoğlu, Narin. ““Çocuklara Mahsus Gazete”de Değerler Eğitimi.” Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• Miller, Joan, G. “Cultural Diversity in the Morality of Caring: Individually Oriented Versus Duty-Based Interpersonal Moral Codes.” Cross-Cultural Research 28/1 (1994): 3 - 39.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. Ankara: Cem Yayınevi, 1974.
• Nalcıoğlu, Ahmet Uğur. “Edebiyat ve Kültür Üzerine.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20/2 (2016): 701 - 710.
• Norton, Donna E. ve Saundra E. Norton. Through The Eyes of a Child: An Introduction to Children’s Literature. Pearson, 2011.
• O’Leary, Zina. The Essential Guide to Doing Your Research Project. SAGE Publications Inc., 2021. Oğuzkan, Ferhan. Çocuk Edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık, 2000.
• Okay, Cüneyd. Eski Harfli Çocuk Dergileri. İstanbul: Kitabevi, 1999.
• Ozan, Emre. “Birinci Dünya Savaşı ve Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Üzerine Bir Değerlendirme.” Akademik Bakış 7/14 (2014): 197-214.
• Öztan, Güven Gürkan. Türkiye'de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2011.
• Öztürk, Hüseyin. Eğitim Sosyolojisi. Ankara: Hatipoğlu Yayınları, 1993.
• Pinter, Annamaria. Teaching Young Language Learners. Oxford University Press, 2006.
• Santrock, John, W. Adolescence. Texas: McGraw-Hill, 1998.
• Sever, Sedat. Çocuk ve Edebiyat. Ankara: Tudem Yayınları, 2008.
• Shaw, Stanford J. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. Çev. M. Harmancı. İstanbul: E Yayınları, 2004.
• Şahin, Seçil ve Merve Beştaş. “Dil Eğitiminde Çocuk Dergilerinin Yeri: Atasözleri ve Deyimler” 3.Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, Ankara, 05- 07 Ekim, 2011, Ed. Sedat Sever, ÇOGEM Yayınları. 499-508.
• Şimşek, Hüseyin. “Tanzimat ve Mutlakıyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim Açısından İncelenmesi.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2002.
• Şirin, Mustafa Ruhi. 99 Soruda Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 1994.
• Toprakçı, Emrah. “1909-1918 Yılları Arası Eski Harfli Çocuk Dergilerinde Savaş Teması.” Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, 2019.
• Uygur, Mermi. İnsan Açısından Edebiyat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Vygotsky, Lev Semiónovich. Mind and Society: The Development of Higher Mental Process. Harvard University Press, 1978.
• Williams, Raymond. Televizyon Teknoloji ve Kültürel Biçim. Çev. A. U. Türkbağ. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2003.
• Yılmaz, Eray. “Türkçe Çocuk Gazetelerinde Osmanlı Kimliği (1869–1908) (Ahlak, İlim, Dil, Tarih Ve Coğrafya).” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2015.
• Yılmaz, Eray. “Osmanlıcılıktan Türk Milliyetçiliğine Bir Çocuk Dergisi: Çocuk Dünyası (1913-1914).” Tarih İncelemeleri Dergisi 32/1 (2017a): 209 - 232.
• Yılmaz, Eray. “Türkçe Çocuk Gazetelerinde Osmanlı Kimliği (1869-1908),” kebikeç 43 (2017b): 47 - 72.
• Yalçın, Alemdar ve Gıyasettin Aytaş. Çocuk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2008.
• Yaşar, Şeyma. “İlk Çocuk Dergilerinden Mümeyyiz.” Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Çocuk Bahçesi ve Çocuk Dünyası Dergilerinden Yararlanılan Kaynaklar (Bahçesaray İdadisi'nden) Abdullah Zihni Kürkçü. “Küçük Kanaatkâr Kız.” Çocuk Dünyası 21 (1 Ağustos 1329): 4-5.
• (Dora Rişar'ın “Altın Yaldızlı Pencereleri”nden). “Pis Oğuz'un Kardeşi.” Çocuk Dünyası 4/83 (18 Haziran 1334-1918): 57-59.
• (Füyüsâta Osmani'den 223) Mehmet Feyzi. “Körler ve Fil.” Çocuk Dünyası 27 (12 Eylül 1329): 5-6.
• Anayelizâde Edip. “Mâilikler İçinde.” Çocuk Bahçesi 23 (7 Temmuz 321): 2-3.
• Ayın Ulvi. “Hesap Pusulası.” Çocuk Bahçesi 22 (16 Haziran 321): 4-6.
• Ayın Ulvi. “Kunduralarım.” Çocuk Bahçesi 10 (24 Mart 321): 4-6.
• Edhem Nejad. “Milli Hikaye, Kahraman Nuri.” Çocuk Dünyası 6 (18 Nisan 1329): 2-3 / 7 (25 Nisan 1329): 1-2 / 11 (23 Mayıs 1329) 1-2.
• Elif Şerafeddin. “Niçin Böyle?...” Çocuk Bahçesi 20 (3 Temmuz 1330): 295.
• İbrahim İhsân. “Tulû-ı Nisan.” Çocuk Bahçesi 11 (31 Mart 321): 4.
• Rasim Haşmet. “Bülbül.” Çocuk Bahçesi 37 (13 Teşrin-i Evvel 321): 8-9.
• Rebi’ Sebâti. “Akıllı Kedi.” Çocuk Dünyası 2/66 (12 Haziran 1330): 249-250.
• Rebî’ Sebâtî. “Bir Serçenin Feryadı.” Çocuk Dünyası 8 (2 Mayıs 1329): 8.
• Rebî’ Sebâtî. “Semada Birleşen Ruhlar.” Çocuk Dünyası 14 (13 Haziran 1329) 2-3.
• Ruhî Reşât. “Türk Yavrusu.” Çocuk Dünyası 29 (26 Eylül 1329): 2.
• Sükutizâde. “Güneş.” Çocuk Bahçesi 21 (10 Temmuz 1330): 317.
• Şemsi Besim Çakalof. “Matrud.” Çocuk Dünyası 7/86 (1 Ağustos 1334): 111-112.
• Yazar yok. “Altın ve Servet.” Çocuk Bahçesi 10 (24 Mart 321): 8-9.
• Yazar yok. “Ben Erkek Olmak İsterim.” Çocuk Bahçesi 2 (20 Kanun-i Sâni 320): 4-5.
• Yazar yok. “Bir Çorapçının Hikâyesi” Çocuk Dünyası 24 (22 Ağustos 1329): 5-6 / 25 (29 Ağustos 1329): 4-5.
• Yazar yok. “Bir Kargaşalık” Çocuk Dünyası 1/6 (6 Kanun-i Sâni 1927): 7-8.
• Yazar yok. “Cevabın İyisi Böyle Olur!..” Çocuk Dünyası 1/5 (30 Kanun-ı Evvel 1926): 13.
• Yazar yok. “Dolandırıcı.” Çocuk Dünyası 2/62 (15 Mayıs 1330): 186.
• Yazar yok. “Öğüt.” Çocuk Dünyası 3 (28 Mart 1329): 11.
• Yazar yok. “Yıldırım.” Çocuk Dünyası 2/69 (3 Temmuz 1330): 293-294.
• Zekiye İsmail. “Saksılar.” Çocuk Dünyası 14 (13 Haziran 1329): 6.