Ortaçağ Coğrafyacılarının İzlenimleri Işığında Merv Şehrinin Fizikî Yapısı ile İlgili Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 10 - 26, 30.06.2018

Abdulhalik Bakır

Öz

Bilindiği gibi
şehirler, insanlık tarihinin uygarlık beşikleridir. Orta Asya’nın gözbebeği Merv çok eski bir şehir olmasından dolayı bir çok medeniyetin odak noktası olmuştur.
Bu şehir stratejik konumu ve coğrafyası açısından da önemli bir yere sahiptir.
Ortaçağlarda özellikle Türklerin hâkim olduğu dönemlerde Merv, önemli bir
ticaret kenti haline gelmiştir. Çalışmamızda incelediğimiz dönem, ağırlıklı
olarak Türk devletlerinin Merv’de hâkim olduğu bir dönemdir. Bu dönemde şehir
imar faaliyetleri yönünden önemli gelişmeler kaydetmiştir. Ortaçağ
coğrafyacılarının şehrin fiziki yapısıyla ilgili sunmuş oldukları bilgilerden,
şehrin surları, hamamları, mahalle ve caddeleri, medrese ve camileri, köşk,
saray ve konutları ve diğer kurumları hakkında genel bir tablo çizmek mümkün
olmaktadır. Biz bu çalışmamızda, Ortaçağ
coğrafyacılarının Merv hakkında sunmuş oldukları bilgilerle diğer tarihsel
kaynak ve araştırmaların vermiş olduğu bilgileri değerlendirerek anılan şehrin
fiziki yapısını ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Merv, Ortaçağ Coğrafyacıları, fiziki yapı

Kaynakça

• Andrew, John, Son Barbar İstilacılar (Moğol Fetihlerinin Doğu ve Batı Üzerindeki Etkisi), (Çev. Abdulhalik Bakır, Pınar Ülgen), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 762-775. Ashtor, Eliyahu, Geç Ortaçağlarda Orta Doğu’nun Ekonomik Gerileyişi (Bir Taslak), (Çev. Abdulhalik Bakır, Pınar Ülgen), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 512-549. Aydınlı, Osman, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Semerkant Maddesi, İstanbul, 2009, c. XXXVI, s. 481-484. Bakır, Abdulhalik, "Eskiçağlardan Günümüze Kadar Türkmen Şehri Kerkük", F. Ü. Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak 2008, Cilt: VI, Sayı: 1, Elazığ 2009, s. 27-76. Bakır, Abdulhalik, “Erken Ortaçağlarda Irak’ın Meşhur Şehri el-Hîre”, Dördüncü Uluslar arası Orta Doğu Semineri (İlkçağlardan İslamiyet’in Doğuşuna Kadar Orta Doğu), 29-31 Mayıs 2009, (Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Temmuz 2008, Cilt: VI, Sayı: 2, Elazığ 2010, s. 117-143.). Bakır, Abdulhalik, “İbnu’l-Mücâvir’in Bakışıyla Eyyûbîler Döneminde Aden Şehrindeki Ticaret Hayatı”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XXV, Sayı: 2, Şubat 2011, Bornova İzmir, s. 383-413. Bakır, Abdulhalik, “Klasik İslam Kaynaklarında Amid (Diyarbakır) İle İlgili Bazı Kayıtlar ve Bu Kayıtların Değerlendirilmesi”, T. C. Diyarbakır Valiliği I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 837-848. Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ Coğrafyacılarının İzlenimleri Işığında İstanbul Şehri”, İmparatorluk Başkentinden Kültür Başkentine İstanbul, (Editör: Prof. Dr. Feridun M. Emecen), İstanbul, 2010, s. 149-174. Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ Harput’una Dair Bazı Kayıtların Değerlendirilmesi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2011, Cilt: 6, Sayı: 1, Tokat, 2011, s. 34-46. Bakır, Abdulhalik, “Türkmen Şehri Musul’un Geç Ortaçağlardaki Fiziki Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, Prof. Dr. İsmail Aka’ya Armağan Sayısı, Cilt: XXV, Sayı: 1 Temmuz 2010, Bornova-İzmir, s. 55-76. Bakır, Abdulhalik, “Yakut el-Hamevî'nin Antakya Şehri İle İlgili Naklettiği Bilgilerin Değerlendirilmesi”, VII. Antakya Tarih ve Kültür Sempozyumu, 11-12 Nisan 2008 (F. Ü. Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak 2009, Cilt: VII, Sayı: 1, s. 1-18.). Bakır, Abdulhalik, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, "Basra Maddesi", İstanbul, 1992, c. V, s. 108-111. Frye, Richard N., Antik Çağlardan Türklerin Yayılmasına Orta Asya Mirası, (Çev. Füsun Tayanç-Tunç Tayanç), Ankara, 2009. Halife b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ankara, 2008. Hattstein Markus; Delius, Peter; Islam: Art and Architecture, Publisher Konemann: Königswinter, 2004. İbn Havkal, Suretü’l-Arz, Leiden, 1967. İbn Hurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, (Çev. Murat Ağarı), İstanbul, 2008. İbnu’l-Belhî, Farsnâme, (Çev. Abdulhalik Bakır, Ahmet Altungök), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008, s. 23-148. İbnu’l-Fakîh el-Hemezânî, Muhtasar Kitâbu’l-Büldân, Leiden, 1302. el-İstahrî, Mesâliku’l-Memâlik, Leiden, 1927. el-Kazvinî, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beyrut, (Trz.). el-Makdisî, Ahsenü’t-Takâsîm fi Ma’rifeti’l-Akâlîm, Leiden, 1902. Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, (Çev. Salih Şaban), İstanbul, 2000. Özgüdenli, Osman Gazi, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Merv Maddesi, Ankara, 2004, c. XXIX, s. 221-222. Strange, Guy Le, Büldânu’l-Hilâfeti’ş-Şarkıyye, (Arp. Terc. Beşir Fransis, Gorgis Avvad), Beyrut, 1985. eş-Şerifu’l-İdrisî, Nüzhetü’l-Müştâk fi İhtirâki’l-Âfâk, Kahire, (Trz.). Şeyhu’r-Rebve, Kitab Nuhbetü’d-Dehr fi Acâibi’l-Ber ve’l-Bahr, Beyrut, 1988. el-Ya’kubî, Kitabu’l-Büldân, Leiden, 1892. Yakut el-Hamevî, Mu’cemu’l-Büldân, Beyrut, 1977.