Irak Türkmenlerinin Mazlum Şehri Telafer

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 64 - 117, 30.06.2018

Abdulhalik Bakır Süleyman Pekin

Öz

Telafer Türkmen
kimliğiyle tanınmış bir şehir. I. Dünya Savaşı akabinde 1920 Haziranındaki
direnişleri tarihe Telafer Devrimi olarak geçti. Peşi sıra tertip edilen
Özdemir Harekâtı da bunun devamı niteliğindedir. 1926 Ankara Antlaşması’yla
Türkiye’nin yöreyi terk etmesinden sonra İngilizler 1932’ye kadar bölgeyi Manda
Yönetimine bağladılar. II. Dünya Savaşı öncesinde ve esnasında Telafer için
baskı ve isyan geleneği değişmedi. Ancak II. Dünya Savaşı sonrasında kendini
Irak Meclisi’nde temsil imkânı buldu. Fakat Irak’ın 1959’da Bağdat Paktı’ndan
ayrılıp Sovyetler Birliği’ne yanaşması ve 60’lı yıllardaki askerî darbeler
zinciri Baas İktidarı uygulamalarını başlattı. Fakat 1979’da Saddam Hüseyin’in
başa geçmesi Türkmenler için en kötüsü oldu. Tüm Türkmenler üzerinde koyu bir
Araplaştırma politikası uygulandı. Saddam’ın Kuveyt’i ilhakı sonrası başlayan
ABD İşgali (1991) ve 36. Paralel’in üstünün Barzanî ve Talabanî’ye terki
Türkmenleri iki arada bir derede bıraktı. 2003’teki son ABD İşgali sonrasında
Telafer’in üst üste bombalanması üzerine 1920 Devrimi’ne benzer bir Direniş
başlatıldı. Daha sonra ise IŞİD bölgeye hâkim oldu; böylece din, mezhep ve
milliyetler üzerinde bitmeyen bir savaş başladı.

Anahtar Kelimeler

Telafer, Irak, Türkmenler, I. Dünya Savaşı, 1920 Devrimi

Kaynakça

• A. Kitap, Makale ve Bildiriler * Abbas, Ziya; “Irak Meclis Seçimlerinde Türkmenler Kazandı mı?”, Ortadoğu Analiz, Yıl 6, Sayı 63 (Temmuz-Ağustos 2014), s. 65 * Akkoyunlu, Ziyat, Saatçi, Suphi; Irak Muasır Türk Şairleri Antolojisi, Ankara, 1991. * Bakır, Abdulhalik; “Eskiçağlardan Günümüze Kadar Türkmen Şehri Kerkük”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak 2008, Cilt: VI, Sayı:1 Elazığ, 2009, s. 27-76. * Bakır, Abdulhalik; "Kûtü'l-Amâre Adı ve Tarihsel Alt Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme", Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, I, 1, 2017 Aralık, s. 13-28. * Bakır, Abdulhalik-Kayalan, Ferruh; "Musul Meselesi Çerçevesinde İngilizlerin Kerkük'teki Türkmenlere Yönelik Faaliyetleri (1918-1926)", Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol 8, April 2017, p. 1-20. * Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Musul Kerkük ile İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Ankara, 1993. * Bayatlı, Nilüfer; “Türkmen Şehri Olan Gazi Telâfer’in Tarihçesi”, XV. Türk Tarih Kongresi (Eylül 2006), Cilt 4, Kısım I, TTK, Ankara 2010, s. 951-959. * Beyatlı, Aydın; “Irak Savaşlarının Yarattığı Psikolojik Yıkım ve Türkmenler” Ortadoğu Türkmenleri Sempozyumu, ORSAM Tutanakları, No: 35 (Eylül 2014), s. 157.-173 * Duman, Bilgay; “Telafer Kronolojisi”, Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 5 (Mayıs 2009), s. 37-38. * Erkmen, Serhat; “Unutulmuşluğun Karanlığından Umudun Aydınlığına Uzanan Bir Türkmen Kenti: Telafer”, Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 5 (Mayıs 2009), s. 6-22. * Ertuğrul, ;Ümit; Irak Türkleri ve Türkiye, İstanbul, 2006. * Güztoklusu, Murat; Musul Özdemir Harekâtı (Kurtuluş Savaşımızın Kapanmayan Cephesi), Pozitif Yayınları, II. Baskı, İstanbul 2008. * el-Hatip, Alyaa; “Filistin Türkmenlerinin Genel Durumu”, Ortadoğu Türkmenleri Sempozyumu, ORSAM Tutanakları, No: 35 (Eylül 2014), s. 95-109. * Hazar, Mehmet; “Irak Türklerinin Dünü ve Türkçesi”, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/2, Spring 2007, s. 358-364. * el-Hürmüzî, Erşed; Hakîkatü'l-Vücûd et-Türkmânî fi'l-'Îrâk, İstanbul, 2005. * Hürmüzlü, Habib-Pamukçu Ekrem; el-Aşâirü't-Türkmâniyye fi'l-'Îrâk, Kerkük, 2004. * Hürmüzlü, Habip; “Türkmen Şehri Telafer ve Yabancı İşgaline Karşı Irak’ta İlk Ayaklanma”, Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 5 (Mayıs 2009), s. 31-36. * Hürmüzlü, Habip; “Irak’ın Hukuki Yapısı İçinde Irak Türkmenleri”, Ortadoğu Türkmenleri Sempozyumu, ORSAM Tutanakları, No: 35 (Eylül 2014), s. 149-157. * Kahraman, Nurfeddin-Arıkan, Refik; “Orta Asya’dan Bilecik’e Hıdrellez”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Yıl 19, Sayı 15/1 {Yaz 2015}, s. 13-28. * Kalkan, Övgü; “Amerikan Çıkış Stratejisi: Telafer Çıkmazı”, Boğaziçi Üniversitesi-TÜSİAD Dış Politika Forumu, Kasım 2005. * Karal, Enver Ziya; Osmanlı Tarihi, TTK, Ankara 1996. * Kasalak, Kadir; “Irak’ta Manda Yönetiminin Kurulması ve Atatürk Dönemi Türkiye-Irak İlişkileri”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 5, Sayı 9 (Şubat 2007), s. 187-201. * Orhan, Oytun; “Yorgun Ülke Irak: Musul, Telafer, Kerkük, Tuzhurmatu, Bağdat Gözlemleri”, Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 12 (Aralık 2009), s. 35-43. * ORSAM “Nebil Harbo: Telafer’in Vilayet Olması Tüm Irak’ın Çıkarınadır” (Irak Türkmen Cephesi Telafer Kuzey Bölge Temsilcisi Nebil Harbo ile Şehrin Tarihi, Siyasi Kimliği ve Halkının Beklentileri Üzerine Röportaj), Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 5 (Mayıs 2009), Sayfa 47-51. * ORSAM “Dr. Ahmet Telaferli: “Nüfus Sayımı Ve Seçimler İçin Acilen Strateji Belirlenmeli” (Dr. Ahmet Telaferli ile Telafer’in Ekonomik, Sosyal ve Siyasi Dokusu Üzerine Röportaj), Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 7-8 (Temmuz 2009), s. 26-28. * ORSAM Irak Türkmenleri Güncesi, (Haz: Habip Hürmüzlü, Firuze Y. Gökler), Sayı 87, 01-30 Eylül 2016 * ORSAM Söyleşileri-2, Irak Türkmenleri-1, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi-Ortadoğu Türkmenleri Programı Rapor No 49 (Mayıs 2011), s. 7-295. * Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul, Ed: C. Eroğlu-M. Babuçoğlu-O. Özdil, ORSAM Kitapları, Ankara 2012. * Özkan, Selim Hilmi; “Osmanlı İdaresinde Telafer”, Türk Dünyası Araştırmaları, Yıl 32, Sayı 184 (Ocak-Şubat 2010), s. 79-95. * Saatçi, Suphi; el-Kabâil ve'l-Aşâir et-Türkmâniyye fi'l-'Îrâk ve Menâtık Süknâhüm, (Trc. Erşed el-Hürmüzî), Karkûk, 2010. * Şahin, İsmail-Şahin, Cemile-Yüce, Samet; “Birinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Irak’ta Devlet Kurma Çabaları”, Gazi Akademik Bakış, Sayı 15 (Kış 2014), s. 105-132. * Şakir, Muhsin Behcet; Irak'ta 20. Asır Türkmen Edebiyatı, (Hazırlayan: Cengiz Bayraktar), İstanbul, 2008. * Telaferli, Ziya; “Telafer’de Toplumsal ve Ekonomik Yaşam”, Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 7-8 (Temmuz-Ağustos 2009), s. 109-113. * Türk Dış Politikası (Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar), (Ed. Baskın Oran), İletişim Yayınları, 3. Baskı, Cilt I (1919-1980), İstanbul 2003. * Yazıcı, Nevin-Özdağ, Ümit; “Irak’ta Direnen Bir Türkmen Kenti: Telafer”, Irak Coğrafyasında Türk Varlığı ve Kültürü Sempozyumu, BŞEÜ Yayınları, Bilecik 2014, s. 203-230. * Yeşilbursa, Behçet Kemâl; “Geçmişten Günümüze Irak Meselesi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı II (Temmuz 2009), s. 1315-1343. * Ziya, Mustafa; “Telafer Bir Kırılma Noktası mı?”, Ortadoğu Analiz, Yıl 1, Sayı 5 (Mayıs 2009), s. 25-29.
• B. İnternet Siteleri https://asimetriksavaslar.wordpress.com http://avim.org.tr http://beyazgazete.com http://www.bizturkmeniz.com http://docplayer.biz.tr http://dunyaturkmenler.ucoz.com https://gatesofnineveh.wordpress.com http://iq.worldmapz.com http://news.xinhuanet.com www.acikistihbarat.com www.akcagazete.com www.aljazeera.com.tr www.aljazeera.com.tr www.aljazeera.com.tr www.arsivbelge.com www.aydinlik.com.tr www.bilimarastirmavakfi.org www.biyografya.com www.bizturkmeniz.com www.bursadabugun.com www.globalsecurity.org www.google.com www.haberturk.com www.haber7.com www.haberx.com www.kerkukvakfi.com www.kerkukgazetesi.com www.kerkuk.net/?p=26227 www.ktuvakfi.org.tr www.mehmetciktv.com. www.tasam.org/tr www.tccb.gov.tr www.turkiyegazetesi.com www.turkmenelitv.com www.turkmensani.net/tr-tr www.sozcu.com.tr www.ugo.cn/photo/places/iq/de/27261.htm www.youtube.com