Dede Korkut'taki Salur Kazan Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 87 - 145, 07.07.2022

Dursun Can Eyüboğlu

Öz

Türk tarihinde ve Türk halk edebiyatında binlerce yıllık göçerevli Türk yaşamını ve sahip olduğu zenginlikleri yansıtan destanlar önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut Destanları; Türk destanları içerisinde önemli bir yere sahiptir; eski Türk yaşamının bir yansımasıdır; Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı ve daha birçok konular hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dede Korkut Destanları’nda birçok kişi adı geçmektedir. Bu adlardan biri de Salur Kazan’dır. Salur Kazan’ın adı Dede Korkut Kitabı’nda sekiz boyda geçmektedir. Dede Korkut Destanları’nda önemli bir yere sahip olan, destanın başkahramanı Salur Kazan/Kazan tipinin önemli bir tarihi tabakası Kara Türgiş Devleti’nin kurucu hükümdarı Su-lu Kağan (716-738) ile ilgilidir. Dede Korkut Destanları’nda Salur Kazan, birçok bakımdan olumlu, insancıl bir tip ve iyi bir yönetici olarak işlenmiştir. Dede Korkut Destanları’nın başkahramanı Salur Kazan/Kazan ile ilgili anlatılar tarihin derinliklerinden günümüze kadar gelmiştir. Bu durum Salur Kazan’ın önemini yansıtmaktadır. Bu çalışmada, Dede Korkut Destanları’ndaki Salur Kazan karakterinin; adı, şahsiyeti, ailesi ve destanlardaki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Salur Kazan, Burla Hatun, Uruz, Bayındır Han

An Evaluation on Salur Kazan in Dede Korkut

Öz

Epics have an important place in Turkish history and Turkish folk literature, reflecting the thousands of years old Turkic nomadic life and its richness. Dede Korkut Epics; it has an important place in Turkic epics; it is a reflection of ancient Turkic life; it contains important information about Turkic history, geography, language, literature, culture, art and many more. Many people are mentioned in Dede Korkut. One of them is Salur Kazan. The name of Salur Kazan is mentioned in eight epics in The Book of Dede Korkut. An important historical layer of the Salur Kazan/Kazan type, the main hero of the epic which has an important place in Dede Korkut, is related to the founding ruler of the Black Turgesh State, Su-lu Kagan (716-738). In Dede Korkut, Salur Kazan is treated as a positive, humane type and a good manager in many ways. The narratives about Salur Kazan/Kazan, the main hero of Dede Korkut Epics, have come from the depths of history to the present day. This situation reflects the importance of Salur Kazan. In this article, Salur Kazan in Dede Korkut; his name, family, place in history, Dede Korkut and epics were examined.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Salur Kazan, Burla Hatun, Uruz, Bayindir Han

Kaynakça

• Abbasov, Nizamioğlu Nurlan (2009). “Kitab-ı Dede Korkut Destanı ve Oğuz Türklerinin İctimai-Siyasal Kuruluşu Hakkında”, Karadeniz Araştırmaları, S. 22, s. 147-157.
• Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aça, Mehmet (2003). “Türk Kahramanlık Destanlarının Öksüz-Yetim Bahadırları”, Millî Folklor, S. 58, s. 67-75.
• Agacanov, Sergey Grigoreviç (2015). Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef ve Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Ahincanov, Sercan M. (2009). Kıpçaklar - Türk Halklarının Katalizör Boyu. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Aliyev, Kamran (2018). Açık Kitap: Dede Korkut. Akt. Rabia Işık. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aşırov, Annagurban (2000). “Türkmen Nüshasının Değeri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 49-54.
• Bakır, Abdullah (2008). "Tevârih-i Âl-i Selçuk Oğuz-nâme'si", Turkish Studies, Volume 3/7 (Fall 2008), s. 163-199.
• Bayat, Fuzuli (2003). Korkut Ata: Mitolojiden Gerçekliğe Dede Korkut. Ankara: KaraM.
• Bayat, Fuzuli (2016). Mitten Tarihe, Sözden Yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bekki, Salahaddin (2016). “Dedem Korkut Kitabı ile Altay Destanı Maaday-Kara Arasındaki Tarihi-Genetik Bağ”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 275-284.
• Boratav, Pertev Naili (1958). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. XIII, S. 48, s. 31-62.
• Boratav, Pertev Naili (2012). Türk Mitolojisi / Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Çev. Recep Özbay. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Chavannes, Edouard (2013). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. Çev. Mustafa Koç. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar. (2015). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Duymaz, Ali (1996). “Kıpçak Sahası Türk Destanlarında Bir Oğuz Alpı: Salur Kazan”, Millî Folklor, S. 31-32, s. 49-59.
• Duymaz, Ali (1997). Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ebülgazi Bahadır Han (1974). Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime). Haz. Muharrem Ergin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
• Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eliuz, Ülkü (2001). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”, Bilig, S. 18 (Yaz 2001), s. 63-86.
• Emeksiz, Abdulkadir (2016). Dede Korkut’un Paltosu. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (1994). “Dede Korkut Kitabı ile Oğuz Destanı Arasındaki Münasebetler”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 69-89.
• Ercilasun, Ahmet Bican (1998). “Deli Dumrul İle Kazakların Korkut Atası Arasında Bir Mukayese”, Millî Folklor, S. 37, s. 13-16.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2000). “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 157-160.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2002). “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, S. 56, s. 22-33.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004b). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdem, Melek (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ergin, Muharrem (1964). Dede Korkut Kitabı / Metin - Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2021). Dede Korkut'taki Karacuk Çoban. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 134-179.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2021b). Dede Korkut'taki Boğazca Fatma. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4 (7), 90-116.
• Gezenfergızı, Aynur (2016). “Oğuz Destanı “Kitabı Dede Korkut”un İzleri Kıpçak Kökenli Kumuklar’ın Yırlarında ve Sümer Metinlerinde”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 651-656.
• Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
• Guzıçıyeva, Gurbangül (2000). “Gorkut Ata Kitabı ve Türkmen Destanları”, akt. Güçmurat Sultanmuradov, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 175-180.
• Gülensoy, Tuncer (2004). “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek, Deli Dumrul, Salur Kazan ve Tepegöz Boylarının Anadolu Varyantları ve Dede Korkut Hikâyeleri Coğrafyasının Tespiti Sorunu”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, S. 41, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 81-92.
• Gülmen, Nuriye (2008). “Axel Olric’in Epik Yasaları Işığında “Salur Kazanun Evi Yagmalandugı Boyu Beyan Eder” İsimli Hikâyenin Okunması”, Millî Folklor, S. 79, s. 14-20.
• Gültepe, Necati (2013). Türk Mitolojisi - Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları.
• İbrayev, Şâkir (2000). “Ebedî Miras”, akt. Nurettin Aksu, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 15-43.
• İslamzade, Atif (2011). “Epik Gelenekte Salur Kazan Karakteri Salur’un Kendi Rolünde”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Azerbaycan Özel Sayısı), S. 2011/1, s. 112-119.
• Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç (1961). “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, S. 100, s. 609-629.
• Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç (1997). “Dede Korkut Kitabına Girmeyen Hikâyeler”, çev. C. Kanaşayeva, Millî Folklor, S. 36, s. 77-81.
• Kaçalin, Mustafa Sinan (2000). “Korkut Ata Kitabı’nın Vatikan Yazması Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 221-227.
• Kafesoğlu, İbrahim (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kakhniashvili, Giorgi ve Özel, Haşim (2016). “Dede Korkut Destanlarında Oğuzların Düşmanları Kimlerdi?”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 1111-1115.
• Karakaş, Rezan (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde “Tutsaklıktan Kurtarma Motifi” ve “Bey Oğulları” Arasındaki İlişki”, Turkish Studies, Volume 8/1, s. 1867-1879.
• Karatay, Osman (2017). “Oğuz Han’ın Kimliği ve Tarihî Kişiliği Üzerine”, İlk Oğuzlar / Köken, Türeyiş ve Erken Tarihleri Üzerine Çalışmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat. s. 41-55.
• Karatayev, Olcobay (2011). “Türk Kağanlıklarında Ve Bugünkü Türk Devletlerinin Yönetim Sistemindeki Genellemeler”, 21. Yüzyılda Türk Dünyası Uluslararası Sempozyum (Lefke, K.K.T.C., 2-5 Aralık 2010) Bildirileri, edit. Levent Eraslan, Nazım Muradov, Elnur Ağayev. Ankara: EkoAvrasya Yayınları. s. 85-90.
• Kemaloğlu, Muammer. (2019). Dede Korkut (Destan İçre Tarih). Ankara: Raf Kitabevi.
• Kırman, Ümral (2004). Dede Korkut Anlatılarının Karşıtlıklar Kuramına Göre Çözümlemesi Ve Bu Kuramın Anlatı Öğretiminde Kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1963). “<<Dede-Korkut Oğuznâmeleri>> Arsaklıklar Devleti Oğuzları’nın Destanlarıdır”, Türk Dili, S. 139, s. 363-369.
• Kocasavaş, Yıldız (2014). “Korkut Ata’yla İlgili Bazı Kayıtların Düşündürdükleri”. İlmi Araştırmalar S. 0 (8): s. 139-144.
• Konıratbayev, Avelbek (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
• Özkan, İsa (1997). “Türkmenistan’dan Derlenmiş Dede Korkut Boyları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, TDK Yay., Ankara, 1997, s. 263-314.
• Pehlivan, Gürol (2016). “Dede Korkut Kitabı’nın Vatikan Nüshasında Niçin Altı Destan Vardır?”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 1141-1152.
• Roux, Jean-Paul (2013). Türklerin Tarihi / Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan-Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sakaoğlu, Saim (1998). “Dedem Korkut’a ve Kitabına Dair”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. s. 5-26.
• Sakaoğlu, Saim (1998b). “Dedem Korkut Hikâyeleri’nin Avrupa Dillerine İlk Çevirileri ve Anadolu’daki İlk Derlemeleri”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. s. 27-35.
• Sümer, Faruk (1959). “Oğuzlar’a Ait Destani Mahiyetde Eserler”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII/3-4, s. 359-455.
• Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Sümer, Faruk (2009). “Salur”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 36, s. 57-59.
• Taşağıl, Ahmet. (2017). Gökbörü’nün İzinde / Kadim Türklerin Topraklarında. İstanbul: Kronik Kitap.
• Tekin, Talat (1998). Orhon Yazıtları / Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınevi.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Togan, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Türktaş, M. Metin. (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde Adı Geçen Hayvanlar ve Bu Hayvanların Diğer Türk Lehçelerindeki Adlandırılışları”, Önder Göçgün’e Armağan Cilt: 2, Ed. Mithat Aydın, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları. s. 1093-1102.
• Yaldız, Fırat (2016). “Dede Korkut ve Göç”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 1487-1498.
• Yıldız, Naciye (2000). “Gorkut Ata - Türkmen Nüshasının Değeri Ve Önemi”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 363-370.
• Yolcu, Mehmet Ali (2016). “İnancın Meşrulaştırılması Bağlamında Dede Korkut’ta Kültürel Geçiş”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 1547-1552.