Afganistan'da Türklerin Yükselişi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 9 - 40, 02.08.2023

Füsun Kara

Öz

Afganistan, stratejik ve coğrafi konumu itibarı ile Orta Asya halklarının göç geçiş güzergâhı istilacıların hedef noktası, kültürel ve iktisadi ilişkilerin tarih boyunca en önemli kavşaklarından biri olmuştur. Geniş bir kültür yelpazesine sahip olan Afganistan dünyanın damı ve kalpgahı olarak adlandırılmaktadır. Jeopolitik açıdan stratejik önemi dikkat çekici olup, tarih boyunca dünyanın cazibe merkezlerinden biri olmuştur. Jeopolitik öneminden dolayı tarih boyunca küresel güç olma siyaseti güden ülke ve hükümdarlar Afganistan üzerinde özellikle durmuşlardır. Tarihin ilk dönemlerinden itibaren bölgede devamlı köklü değişimler meydana gelmiştir. Çin kaynaklarında Ye-Tai Bizans tarihçilerinden bize ilginç gelen bir biçimde Beyaz Hun olarak adlandırılan Akhunlar V. asrın ikinci yarısında batıya doğru hareket ederek hâkimiyetlerini bu yönde geliştirmişlerdir. Bu çalışmada, Afganistan’da Türklerin hakimiyet kurmaları, Türk Devletlerinin sosyo - kültürel hayatı araştırılarak kaleme alınmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

AFGANİSTAN, KUŞANLAR, EFTALİTLER

Kaynakça

• Akbulut, Dursun Ali, “ Akhunlar (kİonit/HYon) ve Eftalitler Çağında Maveraünnehirve Horasanda Türkler” editörler hasan celal güzel, Türkler ansiklopedisi yeni Türkiye yayınları, Ankara 2002, c.I, s.1318-1347.
• Altungök, A. Geç Antik Çağ Ön Asya Kaynaklarında Türkler, Kriter Yayınları, İstanbul, 2023.
• Altungök, A. İslam Öncesi İranda Devlet ve Ekonomi Sasani Dönemi (M.S.226-652), İstanbul, 2015.
• Bakır Abdülhalik, Badakoğlu Umut” Yüeçiler ve Kkenlerti Üzrine Görüşer” Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Aralık 2019, c.2, S.2. s.124-144.
• Bayburtoğlu, Hasan, Orta Çağda Toharistan Bölgesinde Halaçlar, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa,2019.
• Baumer, christoph, The History of Central Asia: The Age of the Steppe Warriors, Volumeı I. Bloomsbury Academic, 2012.
• Balcı , Tuğba, “Tabgaç Tarihinin Ana Kaynağı Wei-shu Üzerine” Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi ,C..3 s.2, İstanbul,2018, s.2-12.
• Beyhakî, Tarih-i Beyhakî, V.C. TTK, Ankara,2019.
• Buryakov, Yuriy F., “Eski ve Ortaçağ dönemlerinde Büyük İpek Yolu Üzerindeki Orta Asya Türkleri” Türkler Ansiklopedisi,Yeni Türkiye Yayınları, C.3,Ankara,2002, cs.421-425.
• Cöhçe Salim “Hindistanda Kurulan Türk Devletleri”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C.8, Ankara 2002, c. s.1199-1292.
• Dames Manse, “Afghanistan” İslam Ansiklopedisi, MEB, 1994.
• Dupree, Louis, Afghanistan, Princeton University Press, New Jersey, 1980.
• Diakov, V., Kovalev, V., İlkçağ Tarihi Cilt:1 Ortadoğu Uzakdoğu Eski Yunan ( Çev: Özdemir İnce) , Yordam Kitap , İstanbul,2008.
• Eb’l Fazl Muhammed B. Hüseyni Beyhakî, Tarih-i Beyhakî, V. Cilt (Çev. Necati kugal) Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara, 2019.
• Edouard, Chavannes Batı Türkleri, Çev. Mustafa Koç, Selenge Yayınları, İstanbul, 2007, s.2
• Enoki K., Koshelonko G.A. Haidary, Z., “ The Yüeh chih and Their Migration “ History of Civilizations of Central Asia II, Unesco , Paris 1994.
• El- Belazuri, Fütuhul Buldan, Siyer Yayınları, İstanbul,2013.
• Pakla, j.Eugene, Afghanistan: A REgion Geography, Military Academy Wet Point, 2001.
• Frye, Rıchard, The History of Ancient İran, München, 1983.
• Golden, B. Peter, Türk Halkları Tarihine Giriş, İstanbul 2012.
• Grouseet, Rene, Bozkır imparatorluğu Atilla Cengizhan Timur çev. M. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1980.
• Habib, İrfan, Trade and Merchants in İndian History, Studies in Peoples History 2,London 2015.
• Hsüan Tsang’ın Seyayahatnamesi, Çev: İ.Hakkı Ergüven, Çanakkale, 2011
• Jarrıng Gunnar, On The Dıstrubutıon Of The Turk Tribes İn Afganistan, Lund Prınted By Hakan Ohlson, Lunds Universites 1939.
• Kaçar, Turhan “Anadolu’da Sasaniler ve Romalılar, M.S. 226-363:Emperyal ideoloji ve Kriz “ Tarih Dergisi, Sayı 47 İstanbul, 2009, s.1-22.
• Kamalova, Zebinsihol, “Orta Asya Binbir Şehir Ülkesi” JOTS, 2020 4/1, s.39-49.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul,1985.
• İbn Hurdezbih, el’ Mesâlîk ve’l Memâlik, Beyrut, 1988.
• Lev, Gumilev, Hunlar, Selenge yayınları, İstabul 2013.
• Ligeti lajos, Bilinmeyen İç Asya, TTK, Ankara,1988.
• Liu Xinru, “Kuşan Yönetiminin Kültür Anlayışı”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara,2002 C.4, s.137-147.
• Hududül Âlem Minel – Meşrikilelmagrib, çevirenler, Abdullah Duman ve Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları, İstanbul,2020.
• Martinez Seve , “The Sparital Organization of ai Khanoum a Greek City in Afghanistan American journal of Archaelogy 2014, s.267- 283.
• Mızrak, Egemen, “Yüeh-ÇilerinKökenleri ve Tarih Okulu Dergisi” , Eylül,2014, s.1-17.
• Narain Award Kishore “Kuşan Devleti” Türkler Ansiklopedisi, Ankara 2002, c.1 s. 1300-1309.
• Petersan Sara, “ Overview of the Tillya Tepe Burials” Extract from Phd Thesis Soas University of London, 2017.
• Possehl, Gregory I. The Indust Civilization Contempary Perspectve, New Delhi, 2005.
• Sarianidi, Victorvianovich, “Tilla Altın Tepe Hazinesi” Çev: Orhan Özmen, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.4/5 Malatya,2015, s.285-292.
• Sergei, Yatsenko “Yüe-chion Bactrian Embroidery from Textiles Found at Noyon Mongolia” The Silk Round Foundation, 2012, S.10, s. 39-48.
• Sharma Remech, “Kuşan Sanatı ve Medeniyeti”Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,2002,C.4, s.125-136.
• Sivrioğlu Töre “ Afganistanda Budist Dönem ve Budist sanatı” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.2, istabul, 2015, s. 60-86.
• Taberi, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, C.III, Çev. Zakir Kadiri Ugan Ahmet Temir Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1992, s.352.
• Tezcan, Mehmet, “Kuşanların Menşei”, Türkler Ansiklopedisi, C.1,s.1228-1285.
• Tümer, Günay,“Budizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Andsiklopedisi,C.6 , Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbu, 1992, s. 352.