Bir veladet ile Değişen Hikâye: Türklerin İslamiyet’i Kabulü, Abdülkerim Satuk Buğra Han’ın Doğumu ve İslamiyet’e Girişi Meselesine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 41 - 54, 02.08.2023

Yunus Arifoğlu

Öz

Türk boylarının İslam’ı kabulü üzerine önemli bir yekûnu tutan tartışma vardır. Bir aklı evvelin kuyuya attığı Türk boylarının bir anda kitlesel halde İslam’a geçtikleri teranesi maalesef hala canlılığını korumaktadır. Her hâldeki üzerine pek de kafa yorulmadığından bu yorum yıllarca zihinleri meşgul etti. Bir diğer tartışma ise Türklerin kılıç zoruyla mı? Gönüllü olarak mı? Müslüman oldukları hakkındadır. Bir topluluğun İslam’ı kabulünü illaki bir tercihe bağlamak zorunda değiliz. Pek çok faktörün burada rol oynadığı söylenebilir. Kabuldeki faktörlere dair yapılan tartışmalar içerisinde İslam’ın Türk mizacına uygunluğudur. Ancak hangi saiklerin öne çıktığı üzerine de yeterince kafa yorulmadığı açıktır. Burada mevcut tartışmalar ekseninde ve onları sorularla açarak Türklerin İslamiyet’i kabulleri üzerine bir değerlendirme yapmaya gayret edilecektir. Bu minvalde Türk boylarının İslamiyet’i kabüllerindeki unsurlar ve bu kabüldeki etkenler ile Karahanlı toplumunun ve özellikle Satuk Buğra Han’ın İslamiyeti kabülü ekseninde genel bir tartışma yürütülmeye çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslamiyet, Türk Boyları, Karahanlılar, Satuk Buğra Han

Changing Story With a Birth: An Evaluation on Conversion of Turkish Tribes to Islam, Birth of Abdulkerim Satuk Buhkra Khan and His Conversion to Islam

Öz

There is a considerable amount of debate about the Turks conversion to Islam. Unfortunately, the perception that the Turks suddenly converted to Islam en masse remains alive. Since this interpretation has not been given much thought, it has occupied people's minds for years. Another discussion is about how Turks became Muslims. We do not necessarily have to attribute a society's acceptance of Islam to a choice. It can be said that many factors play a role here. Among the discussions on the factors influencing acceptance is the compatibility of Islam with the Turkish temperament. However, it is clear that not enough thought has been given to which motives come to the fore. Here, an evaluation will be made on the basis of current debates on the acceptance of Islam by the Turks. The acceptance of Islam by the Turks and the factors affecting this acceptance will be discussed. Then, a general discussion will be carried out on the axis of the Islamization of Karakhanids society and especially Satuk Bukhra Khan.

Anahtar Kelimeler

Islam, Turkish Tribes, Karakhanids, Satuk Bukhra Khan

Kaynakça

• Akbulut, Dursun Ali, Arap Fütühatına Kadar Mâverâünnehir ve Horasan’da Türkler, Doktora Tezi, Erzurum 1984.
• Arifoğlu, Yunus, “The Concept of Civilazation in Medieval Muslims, Urbanity and Rural Though”, New Horizons in Social, Human and Andministrative Sciences, Gece Kitaplığı, Ankara 2019.
• _______, Yunus, Veli Sultan Abdülkerim Satuk Buğra Han, Erdem Yayınları, İstanbul 2022.
• Barthold, V. B. Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz, Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yayınları, Ankara 1990.
• Belazûrî, Fütühü’l-Buldan, Abdullah Tabbai, Müessesetü’l-Mearif, Beyrut 1987.
• Belting H. Floransa ve Bağdat, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
• Cehşiyârî, İbn Abdullah Muhammed b. Abdus, Kitabu’l-Vüzera, thk. Mustafa es-Sekka, Kahire, 1980.
• Eberhard, Wolfram, “Muahhar Han Devrinde Hun Tarihin Kronolojik Bakış”, Belleten Dergisi, 4/16, 1940.
• Gardizi, History of the Eastern Islamic Lands Ad 650-1041, trans. Edmund Bosworth, BIPS Persian Studies, London-New York, 2011.
• Gibb, H.A.R. Orta Asya’da Arap Fetihleri, Çağlar Yayınları, Ankara 2005.
• Günaltay, Şemseddin, İslam Öncesi Arap Tarihi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2015.
• Hunkan, Ömer Soner Türk Hakanlığı, Karahanlılar, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2011.
• İbnü’l-Esîr, İslam Tarihi, çev. Ahmet Ağırakça vd. Ocak Yayınları, İstanbul 2016.
• İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005.
• İbn Tiktaka, el-Fahri, çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür ve Sanat, İstanbul, 2016.
• Keleş, Bahattin, “Talaş Savaşı’nın Türklerin İslamiyet’i Kabul Etmelerindeki Yeri ve Önemi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 2016, https://isamveri.org/pdfdrg/D00130/2016_225/2016_225_KELESB.pdf;
• Konukçu, Enver, Kuşanlar ve Akhunlar Tarihi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1973.
• Kudame b. Cafer, Ebu’l-Ferec el-Bağdadî, Kitâbü’l-Harac ve Sınâtü’l-Kitâbe, thk. Fuat Sezgin, Arabisch-Islamischen Wissenschaften, Frankfurt, 1986.
• Maurice. Lombart, İslam’ın Altın Çağı, çev. Nezih Uzel, Pınar Yayınları, İstanbul, 2002.
• Öztürk, Nuray Pamuk, “Çin Kaynaklarına Göre Talas Savaşının Sonuçları Hakkında Bir İnceleme”, https://www.ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2022/03/15-NurayaPamukOzturk.pdf
• Pedersen, J. İslam Dünyasında Kitabın Tarihi, çev. Mustafa Macit Karagözoğlu, Klasik Yayınları, İstanbul 2018.
• Roux, J. P. Türklerin Tarihi, çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2018.
• Satuk Buğra Han Destanı, (Tezkire), haz. Necati Demir, Ötüken Yayınları, İstanbul 2017.
• Usta, Aydın, Türkler ve İslamiyet, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2021.
• Watt, W. M. Hz. Muhammed Mekke’de, çev. Rami Ayas-Azmi Yüksel, Kuramer Yayınları, İstanbul 2017.
• Zeydan, Corci, İslam Uygarlıkları Tarihi, çev. Necdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.