Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu'nun Tarihi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 89 - 140, 05.07.2024

Dursun Can Eyüboğlu

Öz

Dede Korkut Kitabı’ndaki beşinci boy Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’dur. Dede Korkut’taki Deli Dumrul tipinde en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nda tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki tabaka bulunmaktadır: Alt Tabaka ve Üst Tabaka. Alt Tabaka En Eski Devirler Tabakası, İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun Tabakası, Göktürk-Türgiş Tabakası, Oğuz Tabakası’ndan oluşmaktadır. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun Sümer anlatılarıyla olan benzerlikleri bu boyun tarihin derinliklerine uzanan tarihi-destani-efsanevi-mitolojik köklerinin olduğunu göstermektedir. Dede Korkut’taki en eski anlatılardan biri olan Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu, binlerce yıllık kadim eski Türk mitolojisinin ve inanışlarının efsaneleşmiş bir yansımasıdır. Anlatının alt tabakasında; Kamlık/Şamanlık, Şamanizm, Kamların/Şamanların kötü ruhlarla mücadelesi yer almaktadır. Dede Korkut’taki Deli Dumrul’un Azrail ile olan mücadelesi Kamların/Şamanların kötü ruhlarla olan mücadelesinin bir yansımasıdır. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun kökeni mitolojiktir, ancak tarihi süreç içerisinde, Türk tarihine paralel olarak, bir destanlaşma ve tarihileşme sürecine girmiş, kısmen tarihi kahramanları da bünyesine katarak, büyük oranda mitolojik, kısmen destani-tarihi bir görünüm de kazanmıştır. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun antik Grek/Yunan anlatılarıyla olan benzerlikleri bu boyun tarihin derinliklerine uzanan tarihi-destani-efsanevi-mitolojik köklerinin olduğunu göstermektedir. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun dönemine uzanan bir alt tabakası vardır. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun Göktürk-Türgiş dönemine uzanan bir alt tabakası vardır. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun bir alt tabakası Oğuz dönemiyle ilgilidir. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun Makav adlı bir Türkmenistan varyantının olması, destanda Karadağ’ın geçmesi, birçok Türk topluluklarında destanın varyantlarının görülmesi, bu boyun tarihi köklerinin Oğuzlar’ın Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun en üst tabakası sonraki dönemlerle ilgilidir. Eski Türklerin ve en eski atalarının Kamlık/Şamanizm inanışlarından, kültür ve medeniyetinden İslam inanışlarına, kültür ve medeniyetine geçişleri ve bu süreçte yaşanılan bazı değişimler ve dönüşümler, bunların insan yaşamına, inanışlarına, anlatılara ve tiplere etkileri, Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’na yansımış ve bu anlatının üst tabakasının şekillenmesinde etkili olmuştur. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu’nun tarihi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Deli Dumrul, Duha Koca, Dumuzi, Toğrul

The History Of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu

Öz

The fifth epic in the Book of Dede Korkut is Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu. There are many historical-epic-legendary-mythological layers, the oldest of which goes deep into history, in the type of Deli Dumrul in Dede Korkut. There are two main historical-geographical-literary-cultural layers in Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu: the Lower Layer and the Upper Layer. The Lower Layer consists of the Oldest Periods Layer, the Scythian/Saka-Xiongnu-Kangju-Wusun Layer, the Gokturk-Turgesh Layer, the Oghuz Layer. The similarities of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu with the Sumerian narratives show that this epic has historical-epic-legendary-mythological roots that go deep into history. Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu, one of the oldest narratives in Dede Korkut, is a legendary reflection of thousands of years old ancient Turkish mythology and beliefs. At the bottom layer of the narrative; Kamlik/Shamanism, the struggle of Kams/Shamans with evil spirits. The struggle of Deli Dumrul with the Azrael in Dede Korkut is a reflection of the struggle of Kams/Shamans with evil spirits. The origin of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu is mythological, but in the historical process, parallel to Turkish history, it has entered en epic and historicization process, and it has gained a largely mythological, partially epic-historical appearance by incorporating partially historical heroes. The similarities of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu with the ancient Greek narratives show that this epic has historical-epic-legendary-mythological roots that go deep into history. Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu has a lower layer dating back to the Scythian/Saka-Xiongnu-Kangju-Wusun period. Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu has a lower layer dating back to the Gokturk-Turgesh period. A lower layer of the Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu is related to the Oghuz period. The existence of a Turkmenistan variant called Makav of the Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu, Karadag is mentioned in the epic, variants of the epic are seen in many Turkish communities, the historical roots of this epic are before the 10th-11th centuries, when the Oghuzs were in Central Asia. The uppermost layer of the Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu is related to the later periods. The transition of the ancient Turks and their oldest ancestors from Kamlik/Shamanistm beliefs, culture and civilization to Islamic beliefs, culture and civilization, and some changes and transformations experienced in this process, their effects on human life, beliefs, narratives and types were reflected in the Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu and it has been instrumental in shaping the top layer of this narrative. In this study, the history of Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu in Dede Korkut was examined.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Deli Dumrul, Duha Koca, Dumuzi, Togrul

Kaynakça

• Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Amanoğlu, Ebulfez Kulu (1999). “Kişi Adlarında Eski İnançların İzleri: Dede Korkut”, Atatürk Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 11, s. 53-59.
• Aristov, Nikolay Aleksandroviç (2014). Türk Halklarının Etnik Yapısı. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Bahar, Hasan (1994). “Türkistan’ın Coğrafi Konumu ve İlkçağ Kaynaklarına Göre Tarihi”, Selçuk Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 1, s. 233-244.
• Bang, W. ve Rahmeti, G. R. (2012). Oğuz Kağan Destanı. Haz. Nurer Uğurlu. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Barthold, Vasiliy Vladimiroviç (2004). Orta Asya Türk Tarihi -Dersleri-. Ankara: Çağlar Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (2000). “Dede Korkut Kitabı’nda Devletçilik”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 63-75.
• Bayat, Fuzuli (2003). Korkut Ata: Mitolojiden Gerçekliğe Dede Korkut. Ankara: KaraM.