Türkmen Kültür ve Sanatında İki Önemli Renk: Kırmızı, Beyaz

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 10 - 27, 05.07.2024

Abdurrahman Devecı

Öz

Bu araştırmada özellikle Kırmızı/Kızıl ve Beyaz renkler üzerinde durulup onların Türkmen sanat, kültür, folklorundaki yeri ve önemi konusunda örneklere dayanılarak açıklamalar sunulmaktadır. Türkmen dilinde koyu kırmızı renge Kırmızı, açık kırmızıya ise Kızıl rengi denir.
Törenlerde, düğünlerde ve genel olarak önemli günlerde en fazla göze çarpan renk kırmızı renktir. Kırmızı - Kızıl rengin önemini Türkmen müziğindeki Halk Aydımlarında (türkülerinde) da görebiliyoruz. Hatta Türkmenler’de özellikle Kırmızı adlı bir halk sazı bulunmaktadır ki Türkmen Halk sanatçısı Akmırat Çarıyev başta olmak üzere birçok ünlü Türkmen sazcısı onu güzel bir şekilde icra etmiştir.
Ak rengi de Türkmenlerin maddi ve manevi kültüründe en fazla kullanılan renklerden biridir.
Türkmen halılarında göze çarpan ikinci renk ak rengidir. Ak rengi özellikle de Göl adıyla bilinen dokuma motiflerinde sayısızca görülmektedir. Evlenecek kızların cihazlarında ak keçenin önemli yeri vardır. Ak keçe burada iyi geleceği ve bahtı temsil eder.
Ak rengi ister eski Türkmen mimari, ister bugünkü mimarisinde de büyük öneme sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Kırmızı, Ak, Türkmenler, Renkler, Türkmen Kültür

Kaynakça

• Akkın, C., Eğrilmez, S. ve Afrashi, F. Renklerin insan davranış ve fizyolojisine etkileri. Türk Oftalmoloji Derneği XXXVI. Kongresi, 33, 2004, 274- 282.
• ArchDaily. A Ghost City; The White Buildings of Ashgabat, Turkmenistan. 2023, https://archdaily.com/1010333/a-ghost-city-the-white-buildings-of-ashgabat-turkmenistan
• Atayev, Himmet. İran Türkmenlerinin Kurtuluş Hareketi, çev. Said, Tahran: Hezb-e Tude Yayınevi, 1366 h.ş./ 1987. Bodaghı, Zebihollah. Niyazcan ve Türkmen Halısı, Tahran: Ferhengan yay., 1992.
• Çaryýev, Akmyrat. Gyrmyzy. YouTube, yükleyen Owazym, 6 Temmüz 2023, www.youtu.be/hOhoxT35iUE Çaryýew, Myrat. Türkmen Halk Nakyllary, Aşgabat: Miras, 2005.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı, 2002.
• Deveci, Abdurrahman. İran Türkmenleri: Türkmensahra. Ortadoğu Analiz Dergisi, 1 (10), 2009, 51-60.
• DLIFLC, Cuntries in perspective- Turkmenistan, Defence Language İnstitute Foreign Language Center, 2020. Doğan, Levent. “Türkmen Türkçesinde renk adları”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 ( 1), 2019: 125-144.
• Garlıyev, Magtymguly. Ak Maya Gerek. 2023. YouTube, yükleyen Dutar Bagshy, 5 Ağustos 2023, https://youtube.com/watch?v=naIauHz1kns
• Genç, R. Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı-Kırmızı, Yeşil, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1997.