Osmanlı sanayisindeki vergi muafiyetleri

Yıl 2014, Sayı: 35, 65 - 88, 01.09.2014

Fatih Damlıbağ

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000636

Öz

Ottoman State changed to look over economy after Tanzimat. No longer only financial concerns, but economic thoughts also began to consider. For this reason, state started to improve country’s industrial structure. Although allocating huge budget and showing enormous efforts to achieve industrialization, there were emerged some problems for this target. In addition to these, state entered some wars in this period. Because of these wars, state treasury met great difficulties to finance industry. As a result of this situation starting from 1880’s, private sector began to gain more place and importance in Ottoman industrialization. To support private sector in the way of industrialization, state gave some tax exemptions to entrepreneurs for technology transfer and raw material. Other than these, additional tax privileges were given to entrepreneurs to support them. But over time some abuses began to emerge. Because of this situation, state felt to need to have some control mechanisms. In order to be brought advance technology to country, industry administration began to examine demands of technology transfer. Ottoman State only supported the most advanced technology of that time which was steam power. Tax exemption allocated machines which had this technology. For the other important problem which was raw material, tax refund method would be implemented. The aim of this method was to check the usage of tax privileges for production, not for commercial purposes. Shortly Ottoman State had principle to support entrepreneurs which produced by using modern technology

Anahtar Kelimeler

Ottoman industrial policy, tax exemptions, technology transfer, tax refund

Osmanlı Sanayisindeki Vergi Muafiyetleri

Öz

Osmanlı Devleti Tanzimat sonrası dönemde, ekonomiye olan bakışını değiştirmiştir. Artık mali kaygıların yanında, iktisadi düşünceler de dikkate alınmaya başlanmıştır. Devlet bu amaçla ülkenin sanayii altyapısını geliştirmeye çalışmıştır. Sanayileşme yolunda harcanan geniş bütçe ve gösterilen önemli çabalara rağmen, bu hedef için bazı sorunlar ortaya çıkmıştır. Bunlara ilaveten dönemde devlet, bazı savaşlara girmiştir. Savaşlar sebebiyle ülke hazinesi, sanayi finansmanında büyük güçlüklerle karşılaşmıştır. Bu durum karşısında 1880’lerden itibaren, Osmanlı sanayileşmesinde özel sektörün yeri ve önemi artmaya başlamıştır. Devlet sanayileşme yolundaki iki önemli sorun olan, teknoloji transferi ve hammadde alanlarında girişimcilere çeşitli muafiyetler tanımıştır. Bunun haricinde girişimciler, ilave vergi ayrıcalıklarıyla da desteklenmiştir. Fakat zaman içinde ortaya bazı suistimaller çıkmıştır. Bu durum sebebiyle, devlet bazı denetim mekanizmalarına sahip olmak ihtiyacını hissetmiştir. Gelişmiş teknolojinin ülke içerisine getirilmesi için, Sanayi İdaresi teknoloji transferi alanındaki talepleri incelemeye başlamıştır. Osmanlı Devleti sadece dönemin en ileri teknolojisi olan buhar gücünü desteklemektedir. Vergi muafiyeti bu teknolojiye sahip makinelere tanınmıştır. Diğer önemli sorun olan hammadde içinse, vergi iadesi yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemin amacı verilen ayrıcalıkların ticaret için değil de, üretim amaçlı kullanıldığının kontrolüdür. Kısacası Osmanlı Devleti, modern teknolojiyi kullanarak üretim yapan girişimcileri desteklemeyi ilke edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı sanayileşme politikası, vergi muafiyetleri, teknoloji transferi, vergi iadesi

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA A.DVNSMKLT.d.1, 2, 8.
• BEO 1046/78421, 1322/99103, 3532/264896, 3580/268445. HH.d. 10131.
• ŞD 503/15, 595/32, 1226/30, 1227/15, 1228/65, 2502/7. Y.MTV 80/34. Kitap ve Makaleler
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2012.
• GÜRAN, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, A.K.D.T.Y.K., TTK Yayınları, Ankara 1992, s.235-257.
• GÜRAN, Tevfik, İktisat Tarihi, Der Yayınları, İstanbul 2011.
• KALA, Ahmet, “Osmanlı Devletinde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S:LXXXIII, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1993, s. 107-132.
• KALA, Ahmet, “Osmanlı Esnafı ve Sanayisi Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Genel Bir Değerlendirme”, TALİD, C.I, S.1, İstanbul 2003, s.245-265.
• KAZGAN, Gülten, İktisadî Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2011.
• KURMUŞ, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Yordam Kitap, İstanbul 2012.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1838), C.I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1974.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Gümrük”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.XV, İstanbul 1997, s.263-268.
• ÖNSOY, Rifat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1988.
• PAMUK, Şevket “150. Yılında Balta Limanı Ticaret Antlaşması”, Tarih ve Toplum, S.60, 1988, s.38-41.
• PAMUK, Şevket Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserleri-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
• QUATAERT, Donald, Manufacturing and Technology Transfer in the Ottoman Empire, 1800- 1914, Isis Press, İstanbul 1992.
• SUTCLIFFE, Alys, “Jute”, Encyclopedia International, C:X, Grolier, New York 1971, s.86-87.
• Resim. Şitarek Veledi Pedros’un Gümrük Muafiyeti Talep Ettiği Alet
• Kaynak: BOA ŞD 1226/30.