Zorunlu bir modernleşme örneği olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu

Yıl 2011, Sayı: 29, 193 - 214, 01.03.2011

İbrahim Serbestoğlu

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000572

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Zorunlu bir modernleşme örneği olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu

Öz

18. yüzyıldan itibaren gayrimüslim Osmanlı tebaası, ecnebi devletlerin himayesine girmeye başlamıştı. Zamanla ecnebi himayesi önü alınamaz hale geldi. Yabancı pasaport elde edenler, Osmanlı tabiiyetinden çıktıklarını söylüyordu. Ecnebi devletleriyle tabiiyet tartışmalarına yol açan bu tür suiistimallerin çözümü için Osmanlı Devleti, çeşitli yollara başvurmuştu. Yabancı devletlerin uyarılması, Osmanlı reayasından, Avrupa tüccarı adıyla imtiyazları olan sınıfın oluşturulması, Tanzimat reformlarıyla tebaanın eşitliğinin sağlanmaya çalışılması bu girişimlerden bazılarıdır. Ancak bu girişimlerden istenilen sonuç alınamadı. Tabiiyet sorunu, dış göçler, kaybedilen topraklar ve Osmanlı topraklarında yeni devletlerin kurulmasıyla daha da yoğunlaştı. Bu süreçte tabiiyet kanununun eksikliği görüldü. Osmanlı Devleti, 1869 yılında yürürlüğe giren Tabiiyet Kanunu’yla, tabiiyet sorunlarının çözümünde yeni politikasını belirledi. Böylece Osmanlı uyruğunun modernleşme yolunda ve uluslararası sahada tanımı yapılmış oldu

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tabiiyet, Hukuk, Kapitülasyon

Kaynakça

• AGERON, Charles- Robert, Modern Algeria A History from 1830 to the Present, Translated by: Michael Brett, London 1991.
• ARI, Bülent, “Osmanlı Kapitülasyonlarının Tarihçesi ve Mahiyeti”, Yeni Türkiye, S.32, Mart-Nisan 2000, s. 242-251.
• AUGUSTINOS, Gerasimos, Küçük Asya Rumları, çev: Devrim Evci, Ankara 1997.
• AYBAY, Rona, Kadının Uyrukluğu Üzerinde Evlenmenin Tesiri, Ankara 1980.
• AYBAY, Rona, Vatandaşlık Hukuku, İstanbul 2004.
• AYDIN, Mahir, “Vidin Bulgarlarının Rusya’ya Göç Ettirilmeleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.53, Nisan 1988, s. 67-79.
• BAĞIŞ, Ali İhsan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk- Müslüman Burjuvazisi Oluşturma Çabaları”, Yeni Türkiye, S.32, Mart-Nisan 2000, s. 266-271.
• BAĞIŞ, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler Kapitülasyonlar Avrupa Tüccarları Beratlı Tüccarlar Hayriye Tüccarları 1750–1839, Ankara 1998.
• BAYRAKTAR, Hilmi, “XVIII ve XIX. Yüzyıllar Halep Eyaleti’nde Yabancı Devlet Konsolosluklarının “Himâyân” Suistimalleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 124, Şubat 2000, s,187-195.
• BERKİ, Osman Fazıl, “Türk Hukukunda Evlenmenin Tabiiyete Tesiri”, A.Ü.Hukuk Fakültesi Dergisi, c.3, S1-4, 1946, s. 46-61.
• BEYDİLLİ, Kemal, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Türk Tarih Belgeler, S.17, Ankara 1988,s. 365-434.
• BOUİNEAU, Jacques, “Fransa’da Devrim Döneminde Yurttaşlar ve Yurttaşlık”, Dersimiz Yurttaşlık, Çev. Yeşim Küey, Haz. Turhan Ilgaz, İstanbul 1998, s. 109- 144.
• BOZKURT, Gülnihal, Alman ve İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Ankara 1996.
• BRUBAKER, Rogers, Fransa ve Almanya’da Vatandaşlık ve Ulus Ruhu, çev: Vahide Pekel, Ankara 2009.
• BUZPINAR, Tufan, “Suriye’ye Yerleşen Cezayirli Muhacirlerin Tâbiiyeti Meselesi (1847-1900)”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S.1, 1997, s. 91-106.
• ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye, çev: Ali Reşad, İstanbul 1999.
• ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, İstanbul 1992
• FINKEL, Caroline, Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü 1300- 1923, Çev: Zülal Kılıç, İstanbul 2007.
• FİŞEK, Hicri, Türk Vatandaşlık Kanunu, Ankara 1959.
• Fraşerli Mehdi, İmtiyâzât-ı Ecnebiyenin Tatbikat-ı Hazirası, Samsun 1325. GÖĞER, Erdoğan, Türk Tabiiyet Hukuku, Ankara 1974.
• GÖNEN, Yasemin Saner, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancıların Adli Ayrıcalıkları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi 1998).
• GÜLSOY, Ufuk, “Osmanlı Topraklarına Avrupa’dan Muhacir İskânı (1856-1859)”, İlmî Araştırmalar, S.3, İstanbul 1996, s.51-65.
• GÜLSOY, Ufuk, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Rumeli’den Rusya’ya Göçürülen Reaya, İstanbul 1993.
• Halil Celaleddin- Hrand Asadur, Ecanibin Memalik-i Osmaniyede Haiz Oldukları İmtiyazat-ı Adliye, Dersaadet 1331.
• İPEK, Nedim, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon 2006. KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c.VII, Ankara 1988.
• KENANOĞLU, M. Macit, Ticaret Kanunnamesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku, Ankara 2005.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur, Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsolosları (1580–1900), İstanbul 2004.
• KÖSE, Osman, “Balkanlarda Rus Konsolosluklarının Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Turkish Studies, International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 1/2 Fall 2006, s. 153-171.
• KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Ankara 2006. KURDAKUL, Necdet, Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar, İstanbul 1981.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. “Yunan İsyanı Sırasında Anadolu ve Adalar Rumlarının Tutumları ve Sonuçları”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Türk- Yunan İlişkileri, Ankara 1986, s. 133-159.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Ahidnâmeler ve Ticaret Muâhedeleri”, Yeni Türkiye, S.32, Mart-Nisan 2000, s.222-234.
• Mahmud Fuad, Tabiiyet, İstanbul 1312.
• MASTERS, Bruce, “The Sultan’s Entrepreneurs: The Avrupa Tüccaris and the Hayriye Tüccaris in Syria”, International Journal of Middle East Studies, 24, November 1992, s.579- 597.
• MEYER, James H., “Immigration, Return, and the Politics of Citizenship: Russian Muslims in the Ottoman Empire, 1860- 1914”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 39, No: 1, February 2007, s. 15-32.
• NOMER, Engin, Vatandaşlık Hukuku Dersleri, Ankara 1982.
• ORTAYLI, İlber, “Tanzimat Döneminde Yunanistan ve Osmanlı İmparatorluğu”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Türk- Yunan İlişkileri, Ankara 1986, s. 162-171.
• OSMANAĞAOĞLU, Cihan, Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tâbiiyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi, İstanbul 2004.
• ÖRENÇ, Ali Fuat, Balkanlarda İlk Dram Unuttuğumuz Mora Türkleri ve Eyaletten Bağımsızlığa Yunanistan, İstanbul 2009.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, “Kırım Savaşı Sonrasında Samsun’da Göç ve Göçmen Sorunu”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Birinci Kitap, Ed. Cevdet Yılmaz, Samsun 2006, s.83-97.
• SEVİĞ, Muammer Raşit- Vedat Raşit Seviğ, Devletler Hususî Hukuku (Giriş- Vatandaşlık), İstanbul 1967.
• SEVİĞ, Muammer Raşit, “Devletler Hususi Hukukuna Ait Tetebbulardan: Tabiiyet, Yabancılar Hukuku ve Kanunlar İhtilafı Bakımından İkametgâh”, İstanbul
• Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, c. XVII, S. 1-2, (Ayrı Basım), İstanbul 1951.
• SEVİĞ, Muammer Raşit, Devlet Hususi Hukuku c.1, Tabiiyet- Yabancılar Hukuku- Kanunlar İhtilafı, İstanbul 1937.
• SIRMA, İhsan Süreyya, “Fransa’nın Kuzey Afrika’daki Sömürgeciliğine Karşı Sultan II. Abdülhamid’in Panislâmist Faaliyetlerine Ait Birkaç Vesika”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 7-8, İstanbul 1976-1977, s. 157-184.
• SONYEL, Selâhi R., “Osmanlı İmparatorluğu’nda Koruma (Protege) Sistemi ve Kötüye Kullanılışı”, Belleten, S. 213, Ağustos 1991, s. 359- 370.
• ŞİMŞİR, Bilâl N., “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu (8-12 Ekim 1984 Erzurum), Ankara 1985, s. 79-124.
• ŞİMŞİR, Bilal, “Amerika’daki Ermeni Lobisi ve Lozan Antlaşması Kavgası” Ermeni Araştırmaları, S. 3, 2001, s. 30-49.
• TAUBER, Eliezer, “The Political Role of the Algerian Element in Late Ottoman Syria”, International Journal of Turkish Studies, 5/12, 1990–1991, s. 27-45.
• TURHAN, Turgut, “Kıbrıslı Türklerin Vatandaşlığının Kısa Tarihi”, Kıbrıs Yazıları, S.3, Yaz-Güz 2006, s.41-52.
• UNAT, İlhan, Türk Vatandaşlık Hukuku (Metinler- Mahkeme Kararları), Ankara 1966.
• ÜNSAL, Hande, Çifte Vatandaşlık (Ankara Üniversitesi- Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2005.
• VATIN, Jean- Claude, l’Algérie Politique Historie et Société, Paris 1974. YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “İslâm Hukukunda Zimmilerin Yeri”, Türk Kültürü, S.290, Haziran 1987,s. 335-339.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Osmanlı Döneminde Türk Toplumunun Gayr-ı Müslim Reâyâ’ya Sunduğu Hizmetler”, Türk Kültürü, S. 302, Haziran 1988, s. 323- 328.
• YETKİN, Çetin, Türkiye’nin Devlet Yaşamında Yahudiler, İstanbul 1992.
• YÖRÜK, Abdülhak Kemal, Devletler Hususi Hukuku: Kitap 1 Giriş Tabiiyet, İstanbul 1938.